Sportski klubovi, nevladine organizacije i ljudi dobre volje zajedničkom akcijom juče su očistili prostor tvrđave Španjola.
Pored organizatora, hercegnovskog Triatlon kluba “X”, učestovala je i opštinska Agencija za razvoj i zaštitu Orjena, Planinarski klub “Subra”, koji je prošle zime inicirao istu akciju, zatim sportski klubovi „Niskogorci“ i „Orjen Outdor“ i nevladina organizacija „Klub zdravlja“ Boka.
Čišćenje Španjole, ili Gornjeg grada, je obavljeno kao priprema za predstojeću „Novsku skalinadu“, jedinstvenu trku od Škvera do vrha utvrđenja koje dominira našim gradom.
Španjola, izgrađena u 15-om vijeku, bila je važan dio odbrambenog sistema Herceg Novog. Ovakve akcije pružaju mogućnost da se tvrđava održava i da se umanji šteta koju uzorkuju vrijeme i nesavjesni pojedinci, dok se ne pronađe održivi model njenog budućeg funkcionisanja.
Tvrđava Španjola – Ćutanjem istoriju priča
Kada kažemo „tvrđava“, prvo na šta nas ta riječ asocira je neosvojiva kamena kula, visoki bedemi preko kojih su vijekovima unazad prelazili vojnici vrebajući ko zna kog neprijatelja, asocira nas na kule koje su uvijek građene na teško pristupačnim mjestima, tako da im se moglo prići samo sa jedne strane, dok su ih sa drugih čuvale prirodne prepreke poput mora, stijena, rijeka. U mnoge tvrđave ljudska noga nikad više neće kročiti, na mnoge od njih ne postoji čak ni sjećanje, a neke su naizgled napuštene i zaboravljene, ali opet nisu potpuno napustile svijest čovjeka. S vremena na vrijeme u njih se vrati tek pokoji potomak onih osvajača ili branilaca, ili neko potpuno treći i ponovo, na trenutak, postane gospodar tih visokih bedema. U tom trenutku, tvrđava makar na kratko oživi, odupire se zaboravu i odvaja se iz zagrljaja prirode.
Jedna od tih tvrđava je i Španjola, koja se uzdiže na brdu Bajer iznad Herceg Novog. Kameni bedemi, koji se nalaze iznad Herceg Novog, bude znatiželju posjetilaca koji tragaju za pričama o bitkama, uspijesima i padovima koji su vječno uklesani u svaki kamen ovog grada. Građena je za vrijeme turske vladavine u 15. I 16. vijeku, ali je svoj današnji izgled dobila zahvaljujući Špancima, koji su je tokom svoje jednogodišnje vladavine obnovili i nastavili sa njenom gradnjom. Prvobitno ime joj je bilo tvrđava “Gornji grad”, međutim njeno sadašnje ime potiče još iz 16. vijeka, kada su njome zagospodarili Španci, iako je njihova vladavina trajala svega godinu dana, njen naziv se zadržao sve do danas. Nekada se na tom mjestu nalazila tvrđava “Karla V” koju su turci srušili i na tom utvrđenju sagradili novu tvrđavu. Na ploči iznad ulaza , na arapskom jeziku piše: “Ovu tvrđavu, po sultanovoj naredbi, podigao Sulejman, sin velikog emira Selimana Hana, moćnog i čestitog viteza, čiji je brat Sinan – beg, veliki vezir sultanov – neka bi poživio dugo ljeta i napredovao u sreći i imanju pod zakriljem i uz pomoć milostivog boga. A pjesnici koje put ovuda nanese, neka bi gledajući me, zanosno kliktali: da, krasna ti si, divna zgrado”.
Zajedno sa Bokom, tvrđava je bila pod Mletačkom vlašću sve do propasti republike 1797. Godine, a nekoliko godina kasnije odigrala je bitnu ulogu u odbrani Herceg Novog od Napoleonovih trupa, kada je došlo do borbe u dolini Igala, gdje je bilo četiri hiljade ruskih vojnika i kada su dejstvovali ruski topovi sa Španjole. U toku dvodnevnih borbi Francuzi su stigli do Starog grada u koji su se povukle kombinovane Crnogorsko – Ruske trupe, ali nisu mogli da ih osvoje. Jula 1807. godine Rusi prepuštaju Boku Francuzima koji zauzimaju Španjolu 10. avgusta iste godine. U rukama Francuza ostala je sve do 1814. godine kada su Herceg Novi i Boka potpali pod Austrijsku vlast. Sredinom 19. Vijeka, tačnije 1853. godine, Španjola gubi strateški položaj izgradnjom tvrđava „Mamula“, „Arza“ i „forte Prevlaka“ na Prevlaci, ali je svojim dominantnim položajem i dalje igrala bitnu ulogu u odbrani Boke.
Španjola je uvjek imala svojstvo utvrđenja vojnog karaktera, sve do početka 20. vijeka, pa je u Drugom svjetskom ratu neko vrijeme bila zatvor. Postojao je i podzemni tunel kojim je Španjola bila povezana sa Donjim gradom, današnjim Starim gradom, međutim taj prolaz je turska vlast najviše koristila kao tamnicu, pa je upravo nad tim tunelom izgrađena Kanli Kula. Sama tvrđava Španjola sastoji se iz četiri kule povezane zidinama u čijem centru se nalazi nekoliko različitih struktura koje su u prošlosti imale različite namjene i sa kojih se pruža prekrasan pogled na Bokokotorski zaliv.
Danas, šetajući između njenih zidina pored izuzetnog pogleda na zaliv, vidjećete nažalost brojne natpise na zidinama kojim se skrnavi njen izgled, polomljeni kameni bunar u koji najčešće bacaju smeće, obrušeni vojni hangar na čijem se kraju nalaze dva kamena objekta. U kakvom se stanju nalazi Španjola, ponajviše govori to da iz unutrašnjosti njenih objekata dopire smrad buđi, alkohola i fekalija dok su odbačene staklene i plastične ambalaže vidljive skoro svuda. Španjola je danas prepuštena prirodi, i skoro potpuno obrasla u rastinje, njene zidine su danas obavijene puzavicama, napuštene i obrasle u bršljan i korov, dok su krovovi u nekoliko soba sačinjeni od krošnji drveća, a centralni dio ispunjen šibljem. Iako predstavlja jednu od najljepših tvrđava u samom Herceg Novom, isto tako je i najzapuštenija tvrđava, prepuštena prirodi na milost i nemilost. Duboki hodnici kojima su odzvanjali glasovi Turaka, Španaca, Mlečana, Austrougara, Francuza, ali i domaćih rodoljuba, danas su zapušteni, oštećeni, prepušteni zubu vremena koji ih iz godine u godinu sve više izjeda. Pokušaji da se nešto popravi ili rekonstruiše uglavnom ostaju na obećanjima, jer za restauraciju potrebno isuviše novca da bi ona mogla i biti obnovljena. Prethodnih godina, aktivisti NVO EKO Fest bili su jedini su se malo ozbiljnije bavili stanjem u ovoj tvrđavi, pa su tako organizovali festivale kako bi ukazali na potencijale ove tvrđave. Članovi PK „Subar“, u januaru su organizovali akciju čišćenja Španjole od smeća i vegetacije, i tako makar na kratko pokušali da vrate njen sjaj. Zidine obavijene gustim rastinjem i izvaljeni betonski blokovi – samo su neki od “simptoma” Španjoline bolesti, za koje novca u budžetu još uvijek nema. Malo je prostora da bi se ispričala istorija Španjole, koja nas svojim današnjim izgledom uči lekciji nemarnosti, nepoznavanja prošlosti, nebrizi. Prepuštena prirodi, Španjola svojim ćutanjem podjseća nas na prošlost, u isto vrijeme šaljući nam signale da moramo gledati u našu, ali i u njenu budućnost.
Nataša Mihajlović
