Izgradnja žičare Kotor-Lovćen-Cetinje počinje u ovoj godini… Tender za žičaru biće raspisan već u januaru… Kotor će u toku sljedeće godine dobiti žičaru do tvrđave San Đovani… Turistički resurs od kapitalne važnosti za Kotor, žičara… brojni su napisi koje već godinama prenose mediji.
Žičare nema niti je na vidiku.
Ovih dana počinje javna rasprava o Nacrtu Koncesionog akta i Ugovora za projekat „Izgradnje žičare Kotor – Lovćen – Cetinje“.
Nije mi namjera da pišem o budućoj, ali ona stara izgrađena prije 99 godina to zaslužuje, kao i njeni konstruktori, realizatori…
Austrougarska monarhija odlučila je izgraditi žičaru, Kotor – Cetinje u ratnom vihoru 1916.godine. Žičara je rađena kao nužnost i jedina mogućnost snadbjevanja Austrugarskih trupa koje su osvojile zaleđe Boke Kotorske i Lovćen. Nije rađena za prevoz putnika, rađena je za potrebe vojničke nužnosti za logističku podršku vojne operacije.
Ratna dejstva, Lovćenska operacija 40.000 vojnika na teritoriji Crne Gore, Lovćen osvojen, Austrugarske snage su na liniji Đinovići – Dobrosko Selo, 15 km od Cetinja, vojska je trebala logističku podršku, oružije, municiju, hranu… Osim vojske okupator je preuzeo odgovornost za zauzete teritorije i njeno stanovništvo u pitanju je oko 200.000 ljudi. Komunikacije sa zaleđem nema, brodovi do Kotora dovoze hranu municiju oružije, jedino riješenje je žičara.
Specijalne jedinice austrougarske vojske imale su veliko iskustvo u gradnji žičara u Austriji, Švajcarskoj.
Gradnja se odvijala u uslovima ratnih dejstava koji su se odvijali blizu gradilišta, trase, januar 1916. godine, u veoma teškim i složenim zimskim vremenskim uslovima.
„To je bio izuzetno važan, značajan i složen poduhvat. Našo sam podatke jednog poručnika bojnog broda koji je opiso vremenske uslove rada u januaru, pristupačnost terenu, koji su bili izuzetno teški i zahtjevni. Za sat vremena žičarom se do Njeguša prevozilo 7.500 kg materijala ali pošto to nije bilo dovoljno onda su radili i drugi krak od Škaljara nakon čega je urađen završni krag do Cetinja koji je prevozio fascinantnih 110 tona dnevno materijala“ – zapisao je autor publikacije „Austrougarska žičara Kotor-Cetinje 1916.godine“, Radojica Rašo Pavićević, penzionisani potpukovnik, entuzijasta i zaljubljenik u planinarstvo i vojnu istoriju, koji je godinama obilazio i istraživao austrougarske fortifikacije.
Trasa žičare je bila veoma zahtjevna, velika visinska razlika, trebalo je izgraditi pogone sa nosećim stubovima, prenosnim mehaniznima, izgraditi stanice i podstanice, elektifikacirani su magacini jer se radilo u tri smjene.
Prvi krak Škurda – Krstac izgrađena je u kratkom vremenskom periodu od 16. janura do 25. februara 2016. Gradili su je vojnici 14. Kompanije – specijalizovane jedinice austrougarske vojske obučene i uvježbane za izgradnju uskotračnih i zupčastih željeznica, u Austriji, Švajcarskoj, BiH, zajedno sa ratnim zarobljenicima i odjeljenjem civilnih radnika. Dužina 2607 metara, visinska razlika 963 metra. Nosivost žičare po jednoj tovarnoj jedinici bila je 100 kilograma, ali je bila napravljena da po satu može transportovati 7500 kg tereta.
Drugi krak Škaljari – Krstac izradila je 23. kompanija za žičaru (23. Eisenbahn Kompanie), trasiranje je trajalo od 11. do 20. februara 1916. a izgradnja od 21.februara do 15 aprila. Ovaj krak je bio dugačak 3433 metara, sa visinskom razlikom od 1036 metara i mogla je transportovati 7500 kg tereta.
Oba kraka žičare bili su podjeljeni na sekcije, pod stanice. Svaku sekciju pokretao je benzinski motor od 25 KS, koji su ujedno prozivodili i osvjetljenje zbog noćnog rada tako da su pogoni i magacini bili osvijetljeni.
Dva kraka žičare jedan od Škurde a drugi iz Škaljara stapalu su se na Krstac u jedan odnosno treći krak koji je vodio do Cetinja.
Treći krak Krstac – Cetinje. Radovi na ovom kraku su trajali od 1.aprila do 25.juna 1916.godine. U tom dijelu žičara nije bila opterećena visinskom razlikom pa prenos po pojedinačnom tovaru je bio 150 kilograma za razliku od transporta do Krstca čiji iznos je bio 100 kilograma.
Zanimljivo, teret koji je stizao iz stanica Škurda i Škaljari na Krstac nije trebalo prebacivati, pretovarati, fizički na početnu stanicu Krstac – Cetinje već su taj problem inžienjeri iz monarhije riješili sistemom povezivanja, visećim šinama pa se transport nastavljao bez pretovara tereta za Cetinje.
Treći krak Krstac – Cetinje dužinski je iznosio 12136 metara, penjao se od Krsca 949 mnv do stanice Krobotin 1146mnv na Golom brdu i odatle u padajućom putanjom do Cetinja na 635mnv. Ukupna nosivost po jednom satu je bila 11000 kilograma.
Imena stanicama, podstanicama, sekcijama davali su po svojim vojskovođima, i u tom segmentu se vidjela hijerahija pa tako najveća i najznačajnija stanica je nosila ime vrha u hijerarhiji.
U to vrijeme okupirana Crna Gora funkcionisala je sa uspostavljenom vojnom upravom na čijem čelu je Beč postavio generala Vebera fon Vebenaua komandanta 47. pješačke divizije, čovjeka koji je imao iskustva u postavljanju i organizovanju vlasti. Borbe koje je vodila 3.austrougarska vojska u Albaniji upravo su zahtjevale sigurnostu i mir u Crnoj Gori, kako bi mogli napredovati a logistika stizati preko Kotora žičarom do zaleđa i dalje na front.
Godinu ipo ratovanja i onako slabo ekonomski razvijenu Crnu Goru i njeno stanovništvo u potpunosti je iscrpilo, vladala je velika glad, nemaština. Prvih dana okupacije prema procjenama Generalnog guvernardurstva trebalo je obezbjediti dnevno 200.000 porcija hrane. Ministarstvo rata Austrougarske u martu 1916. godine odobrilo je 200.000 kukuruznog brašna, 70.000 kilograma pečenog kruha za prehranu vojske i stanovništva Crne Gore. Osim hrane bilo je potrebno pružiti i materijalnu podršku i logistiku za dalje napredovanje vojske prema istoku. Skoro sva sredstava su upravo transportovana ovom žičarom.
U ratnim dejstvima žičara nije mnogo stradala, dvije podstanice su izgorele, ali veliki problem su stvorili građani koji su odnosili djelove sa stanica i podstanica žičara.
Nakon završetka rata i prestanka okupacije Crne Gore Amerikanci i saveznici bili su spremni djelmično porušenu žičaru ponovo staviti u funkciju.
Glasnik „Novo doba“ 1919. godine apelovao je na patriotizam i poziva građane na obnavljanje žičare Kotor – Cetinje.
„Naši dragi saveznici plemeniti Amerikanci, da bi nam ubrzali dovoz hrane koja se sve više gomilala u Kotoru dali su se na posao uređenja vazdušne željeznice Kotor-Cetinje. Pošto su dvije podstanice izgorele, a pojedini djelovi mašinerije uklonjeni, nabavka djelova će trajati duže vremena. Pošto ti djelovi nisu odnešeni van zemlje, apelujemo na patriotizam onih kod kojih se ti djelovi nalaze da ih vrate najbližim vlastima…“ pisao je tada galsnik „Novo doba“.
Žičara je odradila ono zašto je sagrađena, oštećena prestala je raditi krajem rata 1918. godine.
Za potrebe mirnodopskih vremena žičara nije više u upotrebi, sistem nije obnovljen, djelovi nisu vraćeni …a bila je jako potrebna …
Danas nakon 99. godina mi i dalje pričamo o značaju žičare Kotor – Cetinje, kako bi je trebalo izgraditi, problemi brojni, jedan od njih uslovi UNESCO-v grad Kotor, a Dubrovnik 2010.godine, također UNESCO-v grad, izgradio je žičaru za 5,2 miliona eura. Do kraja 2013. godine imali su prihod od 8,5 milona eura.
Što reći o aktuelnim uslovima klizišta i blokade puta Budva – Cetinje. Ostaje nam za sada virtualna žičara, i divan pogled prema Lovćenu…
