Na dugačkom putu humanosti i slave

Dan Bokeljske mornarice 26. jun se svečano obilježava u Kotoru u skladu sa tradicijom i Statutom Mornarice, međutim ove godine javne proslave nije bilo zbog vanrednih mjera uzorkovanih pandemijom koronavirusa.

Glavni odred u tradicionalnim odorama i sa drevnim oružjem u pratnji Gradske muzike defiluje ulicama i trgovima Kotora, preuzima državnu zastavu od predsjednika Opštine, koji zatim ispred glavnih gradskih vrata simbolično predaje ključeve grada admiralu ili viceadmiralu, a zatim se na Trgu od oružja pleše Kolo.

Dana 26. juna davne 1463. je usvojen prvi sačuvani statut tadašnje bratovštine Svetog Nikole mornara, kako se tada zvala Bokeljska mornarica. Ona je osnovana 809. godine, imala je i ranije statut, kao i druge srednjevjekovne bratovštine, ali on nije sačuvan. Skupština Bratovštine je toga dana zasjedala u Crkvi Svetog Nikole, zaštitnika pomoraca, koja je bila njeno vlasništvo i sjedište, i usvojila Statut koji je bio na snazi četiri vijeka, do usvajanja novog 1873. godine. Naslovna strana je bila na latinskom, a tekst na italijanskom jeziku. Na prvoj strani je prikazan u boji lik svetog Nikole, rad najboljeg gotsko-renesansnog slikara Kotora, Lovra Marinova Dobričevića. Statut na 72 pergamentska lista je imao XXVI članova koji su detaljno određivali aktivnosti, prava i obaveze članova; na čelu Bratovštine je bio gastald, a upravu su činili 3 prokuratora i 2 sindika, a 4 kapelana su obavljali vjerske obrede. Statut je tokom sljedećih vjekova dopunjavan novim odredbama.

Svi brodovlasnici, pomorci, pomorski trgovci, a neko vrijeme i brodograditelji, su morali biti učlanjeni u Mornaricu da bi mogli obavljati svoju aktivnost. Bratovština je imala višestruke funkcije; štitila je interese članova, obrazovala mlade pomorce, organizovala pomorski prevoz pošte između Kotora i Venecije, brinula se o sanitetskoj službi, njeni članovi su kao pomorski eksperti davali stručno mišljenje u sudskim sporovima u pomorstvu. Isto tako, pružala je materijalnu pomoć siromašnim članovima i njihovim porodicama, kao i stranim pomorcima u Kotoru, otkupljivala pomorce zarobljene od gusara, a bila je i vjerska institucija i vjerski obredi su imali veliki značaj. Jedna od njenih najvažnijih funkcija je bila vojna; od kraja XV vijeka na njenom čelu je admiral, koji je bio i lučki kapetan, a oružani odred Mornarice je učestovao u odbrani grada i Boke, te u svim pomorskim ratovima i bitkama mletačke flote na Mediteranu. Članovi Mornarice su se istakli junaštvom u pomorskim bitkama i okršajima sa gusarima i zato su dobijali privilegije od mletačkih vlasti; radilo se o privilegijama u pomorskoj trgovini, važnim za privredni razvoj, te o onima vezanim za svečanosti svetog Tripuna, zaštitnika Kotora. U toku trodnevnih svečanosti Mornarica je preuzimala vlast u gradu, uključujući i obezbjeđenje grada i svečanosti, a na njen zahtjev mletačka vlast bi pomilovala nekoliko osuđenika.

Najvažnija od brojnih bratovština u Kotoru i Boki, Mornarica je bila bitan faktor razvoja materijalne i nematerijalne kulture, te građanskog društva. Iz njenog članstva su bili isključeni plemići, koji su činili zajednicu zvanu Comunitas, a građani zajednicu zvanu Universitas. Interesi ova dva staleža su često bili različiti i istaknuti članovi Mornarice su imali bitnu ulogu u afirmaciji građanskog staleža.

U vrijeme francuske vladavine Bokom, 1807.- 1814, koja je od većine Bokelja, pa i članova Mornarice, doživljavana kao okupatorska, Mornarica je bila ukinuta i sva njena imovina oduzeta. Tako je originali primjerak Statuta bio izgubljen. Pronašao ga je profesor Josip Đelčić i, zajedno sa drugim vrijednim dokumentima, vratio u Kotor 1889. Statut je bio pohranjen u relikvijaru katedrale svetog Tripuna, ali je poslije Drugog svjetskog rata opet smatran izgubljenim. Ponovo je pronađen 1979. godine od don Gracije Brajkovića, svećenika i istoričara. Povodom jubileja 1200. godine od dolaska relikvija svetog Tripuna u Kotor i osnivanja Bokeljske mornarice, 2009. godine je objavljeno fototipsko izdanje Statuta sa alegatima do 1807, koje su priredili tadašnji admiral dr Miloš Milošević i Jelena Antović.