Fortifikacioni kompleks kotorske tvrđave i bedema, autentični izraz srednjovjekovne arhitekture i identiteta grada, bio je jedan od glavnih razloga za upis Kotora i njegovog privrednog i kulturno-istorijskog područja, na Listu svjetske prirodne i kulturne baštine UNESCO-a, 1979. godine.
Fortifikacioni kompleks nije nastao odjednom, već se gradio postepeno tokom vjekova, od ilirske gradine (castellum) na vrhu brijega Sveti Ivan (San Giovanni – 280 metara iznad mora) do sadašnjeg razvijenog i rasčlanjenog oblika, definisanog tokom XVII i XVIII vijeka…
Kotorska tvrđava i put kamenim srednjovjekovnim stepenicama koje vode do nje, jedno su od prioritetnih lokaliteta u turističkoj ponudi Crne Gore, bastion prošlosti kojim se ponosimo, a činjenice govore da je značajno oronuo, da nije obnovljen i zaštićen na pravi način, niti u dovoljnoj mjeri valorizovan.
Tragom informacije da se projekat “Revitalizacija fortifikacione baštine Crne Gore – Gradski bedemi Kotora” našao na jedinstvenoj listi prioritetnih infrastrukturnih projekata Crne Gore, koju je usvojila Vlada Crne Gore još 29. jula 2020. godine, istražili smo dokle se stiglo sa realizacijom, u kakvom su stanju bedemi danas i kakva je bezbjednost turista koji ih u velikom broju posjećuju. Interesovalo nas je i kolika je zarada od ulaznica za obilazak, a koliko se vraća kroz ulaganja…
ČITAOCI O RAZLOZIMA ODUGOVLAČENJA U RESTAURACIJI BEDEMA
U anketi Boka News-a, na pitanje zašto Opština Kotor do sada nije revitalizovala Gradske bedeme, čitaoci su se u najvećem broju – 77%, izjasnili da nijedna lokalna vlast nije prepoznala značaj i vrijednost Gradskih bedema, 18% učesnika ankete smatra da lokalna vlast nije bila zainteresovana, a 5% da lokalna vlast nije imala razumijevanja za njihovu zaštitu.
Gradski bedemi nisu revitalizovani jer vlast nije imala kapacitet za tako ozbiljan poduhvat smatra 72% čitalaca.
Na pitanje da li je Opština Kotor mogla samostalno obnoviti i zaštititi Gradske bedeme, bez međunarodne pomoći ili kredita, 55% anketiranih smatra da jeste, dok 45% učesnika smatra da se bez međunarodne pomoći ne bi mogao realizovati takav projekat.
Čak 90% učesnika ankete se izjasnilo da su posjetili Gradske bedeme koji okružuju Stari grad Kotor.
Na pitanje u kojoj su mjeri turisti i svi drugi posjetioci bezbjedni prilikom posjete Gradskih bedema, 42% anketiranih smatra da su bezbjedni, a 35% da nisu, dok njih 23% smatra da su Bedemi opasni za posjetioce.
ZAŠTO KOTOR NE MOŽE VALORIZOVATI GRADSKE BEDEME PO UZORU NA DUBROVNIK?
Čitaoci Boka News-a i učesnici ankete, dali su konstruktivne odgovore na pitanje zašto Kotor ne može valorizovati Gradske bedeme kako je to učinio Dubrovnik
- Zato što se ne pitaju stručna lica, koja bi trebalo i da upravljaju bedemima kroz posebno tijelo. Treba vratiti Regionalni zavod za zaštitu spomenika koji bi pokrivao Boku i formirati aktivna podtijela u svim bokeljskim opštinama koja bi sarađivala sa predsjednicima opština. Šire tijelo sa stručnim licima i opštinama je potrebno formirati kako bi se uskladile i razmatrale potrebe svih sektora po prioritetima…
- Dubrovački bedemi su dati na koncesiju i koncesionar brine o njima. Kotorski bedemi su kompleksniji te nije moguće dati jednom koncesionaru. Takođe, nepoznavanje procedure i pristupa intervencijama, koči svaku potencijalnu aktivnost. Projektant sam više projekata o bedemima i upoznat sa problemima.
- Crna Gora realno ne može završiti taj posao bez pomoći drugih…. Puno se krade iz budžeta.
- Razlog je isti kao na cijelom Balkanu – KORUPCIJA!
Kotor – foto Boka News - Vlasti nemaju kapacitet, volju, ni osjećaj za tako nešto.
- Zato što od stavljanja šoldi u špag ne mogu i neće da ih revitalizuju.
- Zato jer nemaju osjećaja i ne znaju da prepoznaju najvredniju stvar koju ima Kotor!
Model održavanja bedema i kulturne zaostavštine koji već preko 50 godina ima Dubrovnik, pokazao se izvanredno uspješnim… brigu o bedemima u Dubrovniku obavlja i vodi “Društvo za zaštitu dubrovačkih starina“. Ovo može da posluži kao pomoć u iznalaženju efikasnog modela održavanja i obnove bedema u Kotoru! - Jer se političari ne mogu ugraditi dovoljno
- Mnogo su duži i teren je mnogo zahtjevniji od Dubrovačkih bedema. (ali uporediv sa Stonskim bedemima koji su renovirani i revitalizovani).
2. Zato što je trošak objektivno veliki i međunarodna pomoć jeste potrebna, ili kreditiranje ukoliko se ne radi u manjim fazama. Uz projekat ili barem idejno rješenje revitalizacije zidina, sigurno bi se moglo aplicirati u Evropskoj banci za obnovu i razvoj ili sličnoj instituciji, a na kraju vrlo brzo bi se investicija mogla vratiti s obzirom na posjećenost bedema i cijenu ulaznica.
3. Zato što su naši konzervatori “puristi” koji skoro svaki vid intervencije na zidinama vide kao skrnavljenje ili oštećenje, pa čak i pranje vodom pod pritiskom (ne pjeskarenje), jer se možda skida neki mikronski sloj kamena, i milion godina ako peremo možda ih suzimo za metar. Suština je da oni nemaju volje (možda ni znanja) da preuzmu odgovornost na sebe i izdaju uslove za radi koji bi bili iole izvodljivi na terenu. - Treba pisati projekte, pa naći novac i pravdati ga, i zašto bi to džabe radili. Ne može se okoristiti niko u tome. A za platu nisu stimulisani, prevelika je odgovornost, lakše je ovako.
- Ubi nas letargija – pogotovo Kotor u svakom segmentu, nažalost!
ŠTO GRADSKE VLASTI I STRUČNA LICA KAŽU O RAZLOZIMA ODUGOVLAČENJA U REVALORIZACIJI KOTORSKIH BEDEMA I TVRĐAVE?
Iz Opštine Kotor smo dobili informacije da je lokalna uprava aplicirala za dobijanje granta za finansiranje izrade projektne dokumentacije revitalizacije cjelokupnih kotorskih bedema dužine 4,6 km u vrijednosti od 3 miliona eura, na poziv Zapadnog Balkanskog Investiconog okvira (Western Balkans Investment Framework).
Katarina Nikolić Krasan, arhitekta konzervator: Obnovi treba pristupiti na veoma pažljiv, stručan i detaljan način
Kotorski bedemi su veoma složeni i vrijedni istorijski objekat i njihovoj obnovi treba pristupiti na pažljiv, stručan i detaljan način. Bedemi su dugački kako se procjenjuje oko 4,5 km i trebalo bi ih tehnički snimiti 3D skenerima, koji registruju apsolutno sve pa i napuknića, oštećenja. Trebalo bi formirati jedan multidisciplinarni tim stručnjaka iz oblasti kulturne baštine, smatra naša sagovornica Katarina Nikolić Krasan, arhitekta konzervator.
„Revitalizacija i rekonstrukcija ne isključuju jedno drugo. Prvo bi trebalo uraditi tehnički snimak, a potom analizirati nalaz, uraditi konzervatorski projekat obnove. Nakon toga se kreće u proces realizacije radova koji su definisani projektom i tu se može raditi parcijalno. Ja sam pobornik ideje da se radi parcijalno. Kada već imamo definisani projekat za cijele bedeme, onda će nam biti mnogo lakše da parcijalno vršimo obnovu, u zavisnosti od raspoloživih sredstava i dostupnosti pojedinih dijelova bedema, jer znamo da su to logistički zahtjevni poslovi“- smatra Nikolić.
Naša sagovornica koja je direktorica preduzeća „Projektor“ za proučavanje i zaštitu kulturnih dobara, koje je realizovalo brojne projekte iz te oblasti, ističe da je bila protiv izgradnje lifta kroz bedeme, što bi bio neizvjestan i rizičan poduhvat, za koji se prethodna vlast zalagala.
„Što se tiče žičare, imali bismo kompleksnu armirano-betonsku konstrukciju uz same bedeme. Sistem staza koji postoji i vodi do vrha, upravo je, poseban. Doživjeti Kotor, zaliv i zaleđe sa nižih, pa postepeno sa viših kota, pravi je doživljaj. To instant kretanje liftom, gore dolje, ne ide mi uz Kotor. Drago mi je da i žičara nije realizovana“.
Na naše pitanje zašto Kotor po uzoru na Dubrovnik ne može urediti svoje zidine, Nikolić Krasan kaže:
„Društvo prijatelja dubrovačkih starina je jedan izuzetno dobar i pozitivan primjer kako se može brinuti o svom nasljeđu. Mi smo u Boki pokušali da napravimo slično udruženje Društvo prijatelja bokeljske baštine, ali ono nije zaživjelo. Svjedoci smo da kotorska Opština nije mnogo toga uradila na bedemima. I to malo što je urađeno nije urađeno stručno, imamo i svjedočanstva tih pogrešnih koraka i radova na bedemima. Mora da postoji saradnja između Opštine i struke…“ poručila je arhitekta konzervator, Katarina Nikolić Krasan.
Nebojša Ševaljević, potpredsjednik Opštine Kotor: Snimanje postojećeg stanja i projektovanje bi trebalo da košta oko tri miliona eura
Potpredsjednik Opštine Kotor Nebojša Ševaljević, u razgovoru za naš portal, podsjetio je da su 2020. godine, bedemi postavljeni na jedinstvenu Listu prioritetnih infrastrukturnih objekata Vlade Crne Gore, što omogućava da kao država učestvujemo na konkursima i kroz mehanizam međunarodnih fondova dobijemo značajna sredstva.
„Za sveobuhvatno projektovanje bedema i snimanje postojećeg stanja, projekat bi trebao da košta oko tri miliona eura. Samo izvođenje radova će biti višegodišnje i zahtijevaće značajna sredstva. Opština ima značajan prihod od bedema. Najviše smo se bavili šetačkim stazama koje su najopterećenije što se tiče turista, sa ciljem da ih dovedemo u bezbjedno stanje, tako da i ove godine imamo namjeru uložiti sredstva u projektovanje i sanaciju šetačkih staza u kooperaciji sa državom. Državnim budžetom je predviđeno 280.000 eura za tu namjenu, a mi smo budžetom Opštine Kotor za tu namjenu predvidjeli 350.000 eura. Želim da istaknem i vrijednu donaciju koju smo dobili preko Kancelarije za međunarodne odnose u iznosu od 350.000 dolara za sanaciju poteza iznad Gurdića“ – ističe za naš portal Ševaljević.
Za obnovu bedema, Opština Kotor računa na pomoć države i međunarodnih fondova jer će taj projekat iziskivati ogromna sredstva.
„Što se tiče bezbjednosti o tome vodimo računa tako da smo još prošle godine snimali teren, preduzeli korektivne akcije. Ove godine biće formirana Radna grupa u kojoj će biti i stručnjaci sa Građevinskog fakulteta iz Podgorice. Oni će obići samo brdo, kako bi utvrdili u kakvom je stanju stijenska masa koja je podložna promjenama i eroziji usljed vremenskih uslova, kao i same bedeme, kako bismo znali u kakvom su stanju. Kratkoročnim mjerama mi možemo djelovati na šetačkim stazama i na samo brdo gdje primjetimo da postoji problem. Posjetioci će biti upozoreni preko informativnih tabli da na svoju odgovornost obilaze bedeme. Ukupno će biti postavljeno oko 80 informativnih tabli različitih sadržaja.
U pripremi je odluka o turističkoj valorizaciji i očuvanju bedema, koja će ići na javnu raspravu. Građani će imati priliku da se uključe sa svojim idejama i predlozima. Po našem mišljenju i dijelu turista koji su posjetili bedeme, čistoća nije bila na zavidnom nivou, tako da planiramo da ubuduće o tome brine naše Komunalno preduzeće“ – kazao je potpredsjednik Opštine Kotor Nebojša Ševaljević.
Ognjen Vukasović, sekretar Sekretarijata za investicije Opštine Kotor: Za više stavki predviđeno ulaganje u bedeme, oko jedan milion eura
Sekretar opštinskog Sekretarijata za investicije Opštine Kotor, Ognjen Vukasović, eksplicitno je kazao da će insistirati na dosljednoj primjeni svih zakonskih odredaba koje se tiču zaštite bedema.
On je podsjetio da veliki broj turista svake godine obilazi bedeme i da to za Opštinu Kotor predstavlja jedan od ozbiljnih, i pojedinačno najvećih, izvora prihoda.
„Ove godine je, za više stavki, predviđeno ulaganje u bedeme, oko jedan milion eura. Učinićemo sve da ta sredstva i realizujemo. Blizu smo realizaciji jedne apikacije prema Ambasadi SAD-a koja podrazumijeva rekonstrukciju lokacije Svetoga Franja prema svim konzervatorskim standardima i glavnom projektu koji stoji nekih 350.000$. Vlada Crne Gore je izdvojila oko 300.000 eura preko Uprave za javne radove i naša stavka za investiciono ulaganje u održavanje bedema je 348.000 eura“, kazao nam je Vukasović.
On ističe da je u pripremi nova odluka kojom će biti definisano gazdovanje bedemima. Raspodjela nadležnosti između opštinskih organa, kao i raspodjela prihoda i u formi nacrta, ići će na javnu raspravu.
„Ono što je najvažnije, odlukom će biti precizirano koliko će od prihoda biti vraćeno kroz investiciono i tekuće održavanje bedema“, kaže Vukasović.
Postoji nekoliko tačaka na bedemima koje bi trebalo urgentno sanirati, prije zvaničnog otvaranja bedema za posjetioce.
„Već smo u postupku pribavljanja ponuda i premjera radova da se tih nekoliko neuralgičnih tačaka rekonstruiše, među kojima je i ta kompleksnija investicija Svetog Franje iznad Gurdića koja će podrazumijevati ne samo građevinske već i mehaničko- mašinske radove, zbog načina iznošenja materijala. Definisali smo sve opasne tačke na bedemima, bili smo na terenu sa inženjerima, kolegama iz Sekretarijata za zaštitu kulturne baštine, stručnim konsultantima i predstvanicima Uprave za zaštitu kulturnih dobara. Sve su opisane i zatražene su ponude, tako da vrlo brzo očekujemo realizaciju“.
„Za ozbiljne investicione radove na bedemima, mi nismo imali projekte. Dakle, to je ono što je ključ, sve dobro isprojektovati, pribraviti saglasnosti iz Uprave za zaštitu kulturnih dobara, uraditi glavni projekat, pa tek po njemu ići u sanaciju“, zaključio je Vukasović.
ZARADA KOTORSKE OPŠTINE OD BEDEMA
Prodajom ulaznica za bedeme Direkcija je u 2019. godini naplatila čak 1.1552.711 eura, u 2020. je bilo planirano 1,8 miliona eura, što nije ostvareno zbog pandemije virusa korona, dok je 2021. prihod bio projektovan na 500.000 eura, a ostvarena su 473.502 eura.
Bedemi su u 2022. prihodovali oko 910.000 eura. Cijena ulaznice je bila 8 eura i kako nezvanično doznajemo, možemo očekivati više cijene za ovo ljeto.
*Ovaj tekst nastao je u okviru programa Media for All koji finansira Vlada Velike Britanije. Prikupljeni sadržaj i izneseni stavovi predstavljaju izričitu odgovornost autora.
