Karmina Šilec, laureatkinja Nagrade Darinka Matić Marović kroz umjetnost se bavi i fenomenima virdžina i femicida
Klaustar Samostana sv. Nikole na Prčanju bio je idealno mjesto za program nove programske linije KotorArta pod nazivom “Vox feminae”, u čijem središtu je bila dodjela Nagrade “Darinka Matić Marović” Karmini Šilec, istaknutoj dirigentkinji, pozorišnoj rediteljki i kompozitorki iz Slovenije. Nagradu joj je uručila Dobrila Popović, prof. muzike. Glas žene, u smislu afirmacije ženskog stvaralaštva, uz izuzetno prijemčiv audio-vizuelni doživljaj dvodijelnog programa “Darina regula”, u režiji Branislave Stefanović. O tome koliko je žensko stvaralaštvo vidljivo i priznato u okvirima balkanske regije, publika je u razgovoru koji je umješno vodila rediteljka Stefanović, saznala iz iskustva vizuelne umjetnice Andrijane Vešović, alijas Zombijana Bones, književnice Lejle Kalamujić, kao i Karmine Šilec. Bila je to prilika da se skrene pažnja na položaj žena u društvu.
Dobar glas daleko se čuje, a još više raskošno višeglasje vokalnog ansambla “Collegium+” pod upravom dirigentkinje Dragane Jovanović, prve laureatkinje prestižne Darine Nagrade. Vokalistkinje su bile odjevene u avangardne kostime koje je kao svoj doktorski umjetnički rad kreirala Ivana Desnica- koncert bio je svojevrsna modna revija- izložba originalnih haljina i nakita.
Za Karminu Šilec ovo je značajna nagrada, pogotovo zato što se odnosi na veliko geografsko područje bivše Jugoslavije, za koju njeguje lijepe uspomene, a Darinka Matić Marović bila je velika umjetnica, zbog čega je izuzetno počastvovana. Uz to, kaže za Boka news, sve u Kotoru je predivno, pogotovo ovaj program “Vox Feminae” koji je dio Festivala, zbog tema koje se obrađuju- to su teme njenog istraživačkog rada.
-Upravo sam objavila tri knjige na temu “Virdžine”, u februaru je bila premijera moje opere “Stana i njezin život” u San Francisku, tako da mi je ovo veoma blisko. Opera je fikcijska, ali sam godina na Univerzitetu Harvard sprovela puno istraživanja u vezi fenomena “virdžina”, koji je tradicionalno zastupljen u Crnoj Gori, Albaniji, Srbiji, Bosni, slično nešto ima u Indiji…To je bila velika inspiracija za mene, kao neki retrovizor u budućnost na položaj žene danas- pitanje roda koje jako u ovo vrijeme važno. Potrudila sam se da napravim rad koji bi se na kraju najviše bavio pogledom mislilaca sa Zapada na Balkan – oni smatraju da ga razumiju da znaju o njemu jako puno kroz svoje naučne vizure, ali nije tako. U tom smislu potisnut je cijeli “balkanski” kulturološki fenomen uopšte, a njegovo razumijevanje preduslov je za proučavanje ženske istorije ovog podneblja, kaže Karmina za naš portal.
Jedna od knjiga rađena je više kao katalog znanja u vezi djevičanstva, religije, njihovog utjecaja na socijalizaciju žene, a druga sadrži deset priča nekih fikcijskih virdžina iz vremena u kom su one živjele. Sada kreće u novi projekat u vezi femicida u Crnoj Gori.
-Femicida ima svuda u Evropi, u Engleskoj, ima ga puno, samo mi je možda ovo područje bliže za neku početnu tematsku tačku, koju ću umjetnički pretočiti kroz zvučnu instalaciju, kazališnu predstavu ili knjigu, ne znam još, sad tek počinjem, kaže Karmina.
Žene su oduvijek bile aktivne na neki poseban način u vezi muzike, znamo da sve ide od mame prema djeteteu preko muzike- sve inicijacijske obrede od smrti do rođenja, sve su oduvijek sprovodile žene, možda su zbog istorijskih, crkvenih razloga bile povučene iz javnosti, ali uvijek su prisutne, ističe Karmina.
Ako se ne njeguje, jednom stečeno pravo, može jako brzo nestati
-Danas je ženama puno lakše da se izbore za “svoje mjesto pod suncem”, ali nikad ne smijemo zaboraviti da nije sve “zdravo za gotovo”. Vidimo sada u Americi kakve su kampanje protiv abortusa, tako da sve što je bilo jednom stečeno, može jako brzo nestati. Stalno treba upozoravati da se ne zaborave dostignuća prethodnih generacija žena, koje su stekle prava u kojima danas uživamo. Novi društveni pokreti, desničarske i svakojake druge frakcije, jako su opasne za te neke reakcionarne ideje, poručuje nam laureatkinja Nagrade “Darinka Matić Marović”.
Dirigovanje je nekada bilo izrazito muško zanimanje, međutim, muškarci, bar u našem regionu, napuštaju umjetnost, zato što nije dobro plaćeno, kaže nam dirigentkinja Dragana Jovanović.
-Muškarci sada prelaze na neka druga zanimanja gdje mogu više da zarade, a nama prepuštaju univerzitete i, nažalost, izgleda da to nije tako važno. Činjenica je da je to postao “prazan prostor” i da su žene više na taj način došle do pozicija u umjetnosti- nije samo da su se izborile, nego im je i “prepušteno”. Tako je to više klasni fenomen, nego samo pitanje ekonomije- šta se više plaća. U Njemačkoj, gdje se jako cijeni kultura i umjetnost, muškarci su i dalje glavni i teško je da žena dođe na mjesto šefa-dirigenta simfonijskog orkestra ili sl, primjećuje Jovanović, koja je pored dirigovanja, predstavila i svoje pjevačko umijeće, izvodeći solo dionice nekih od pjesama iz programa “Vox vocis”.
Ansambl “Collegium+” čine nekadašnje članice akademskog hora “Collegium musicum”, koji je Darinka Matić Marović osnovala i radila sa njim od 1971. godine. U njemu je pjevalo preko 500 studentkinja, a večeras 15, koje su se okupile u čast svoje profesorke i ponovo zapjevale, objasnila je dirigentkinja Jovanović. One se pretežno bave muzukom, profesorke su, direktorke muzičkih škola, solistkinje u pozorištima, solo-pjevačice, ali su “na ovaj način u sebi ponovo pokrenule tu svjetlost Darinu”.
-Sa radošću smo pristupile ovom program, koji smo pripremile za jedva pet proba, ali sa mnogo entuzijazma, energije, a to je ono najvažnije. Drago nam je da je KotorArt osnovao tu bijenalnu nagradu, a s obzirom da je Dara uvijek isticala da je ona “Kotoranka koja je ostvarila karijeru u Beogradu”, mi smo onda u Beogradu na Univerzitetu isto formirali bijenalnu Nagradu pod njenim imenom, ali i za muškarce, pa se mijenjamo, dodala je Jovanović.
Zadovoljstvo i privilegiju da učestvuje u ovom divnom koncertu imala je i Milica Lalošević, sopran, profesorka u kotorskoj Muzičkoj školi , koja je učila od “Maestre Dare” kad god je dolazila na KotorArt- zajedno sa drugaricama u srednjoj školi je pjevala u njenom projektu “Stabat Mater”, gdje je upoznala i dirigentkinju Draganu Jovanović. Pored nje, iz Kotora su u ovom muzičkom spektaklu učestvovale i Una Pajić (alt) i Marija Samardžić (sopran).
-Osim što smo oživjele sjećanje na divnu i dragu profesorku Daru, takođe smo poslale poruku o položaju žene u umjetnosti u Crnoj Gori, a i šire, svi će otići sa nekim razmišljanjem koliko je uopšte moguće biti žena-dirigent u svijetu, kaže Lalošević.
Isti program će biti ponovljen u petak, 28. jula na Žabljaku, ali bez harfe, jer je njen transport veoma delikatan.
Napjevi od 11. do 21. vijeka – Od Njemačke do Boke
U vokalnoj “šetnji” kroz žensku muzičku istoriju sa gracijama iz “Collegijuma plus” publika je upoznala brojna djela koja pjevaju o ženi- od napjeva za praznik Sv. Ursule i reda 11000 djevica Hildegard fon Bingen i grčke “Kratime” Teodora Fokejskog, preko “Sapience” Tadeje Vulca, “Tri pjesme iz Istre” Borivoja Simića i narodne popevke iz Međimurja “Rožica”(Josip Kaplan), do obrade tradicionalnih sevdalinki “Iz srtare Bosne” Rešada Arnautovića, narodih pjesama iz Prištine, Makedonije i Srbije (Ilija Rajković). Ovaj “đir” zaokružen je modernim aranžmanom Zorana Simjanovića na temu “Virdžina” (iz istoimenoga filma), napjevima crnogorske kompozitorke Nine Perović pisanih prema narodnim pjesmama iz Kolašina i Zete, pjesmama iz Vranja u aranžmanu D.M. Marović, te numerom “Cveta trešnja” Zorana Simjanovića iz filma “Sabirni centar”, a pošto je Marović uvijek isticala da je Bokeljka, concert je “krunisan” popularnim refrenima “Boko, moja Boko” Božidara Ivaniševića, koi su na bis združiia publiku i horistkinje. U solo dionicama zablistale su soprani Milena Damnjanović, Milica lalošević i Milica Tegeltija, I alt Jana Cvetković. Za harfom ih je pratila Milena Stanišić. Nastup je ispratila i Milana Andrić, ćerka Ivaniševića, koja je i nositeljka autorskih prava.
Hešteg “Željena”
-Debata #Željena trećeg dana programa “Vox feminae”, u četvrtak, 26. jula u 21 sat, u Kreativnom habu u Kotoru, biće ”najfeminističkija” u ovom trodnevnom programu. Bavićemo se temom femicida u ranoj trudnoći (abortusa ženske djece), a jedna od učesnivca je doktorka nauka Amina Fazlagić, ginekološkinja koja se bavi liječenjem steriliteta, a paralelno je u Americi studirala genetiku. Učesnice su i Maja Raičević, izvršna direktorka Centra za ženska prava i Jelena Vukasović, glavna urednica programa u OJU Muzeji Kotor, antifašistkinja i feministkinja. Moderatorka je Dragana Jovanović, najavila je za BokaNews rediteljka Branislava Stefanović.
Inspiracija Crnogorka
Večeras (srijeda, 25. juli) u Crkvi sv. Duha u Kotoru u 21 čas u okviru Pjace od filozofa –Vox feminae, biće održan program “Crnogorka kao inspiracija”. Na programu će biti predstavljene dvije novootkrivene opere inspirisane Crnogorkom. Riječ je o operi “Milica,” italijanskog kompozitora, violiniste i pisca Marka Ancoletija, nastaloj 1897. godine u Milanu, koja do sada nije izvođena, i operi “Jovana”, češkog kompozitora Jaroslava Vogela, izvedenoj u Narodnom Moravskom pozorištu u Ostravi 1939. godine. O operama će govoriti Dobrila Boba Popović i Tomaš Slavicki, dok će u ulogama glavnih protagonista odabranih numera iz navedenih opera biti soprani Petra Radulović i Ljiljana Lišković, mecosopran Višnja Radosav i tenor Vladimir Čabak, uz klavirsku saradnju Olekseja Molčanova.
Donijela svježinu u horsku muziku i muzičko pozorište
Karmina Šilec je razvila jedinstveni umjetnički koncept “choregie” s fokusom na kreativni proces koji dovodi muzički pojam komponovanja do pozorišnih aspekata interpretacije
Međunarodni žiri koji čine dirigentkinja iz Srbije Dragana Jovanović dirigentkinja iz Hrvatske Antoaneta Radočaj-Jerković, dirigentkinja iz Bosne i Hercegovine Branka Radošević-Mitrović, pijanistkinja iz Srbije Marina Mikić i profesorka muzike Dobrila Popović iz Crne Gore predsjednica žirija obrazložile su Nagradu Darinka Matić Marović za 2023. godinu. Uvažile su čvrste preporuke institucija koje su kandidovale Karminu Šilec, a bogata biografija, posvećenost i predanost pozivu, kompletno umjetničko i muzičko-edukativno pregalaštvo potvrđuju odluku žirija.
“Doprinos razvoju muzičke umjetnosti na našem prostoru je i poseban vid djelovanja Karmine Šilec vezan za muzičku baštinu i njenu implementaciju u savremeno stvaralaštvo. Interpretacionom sintezom koja obuhvata nasljeđe narodnih pjesama, igara i muzike, Karmina Šilec koristi specifikum nasljeđa kao model za svoju savremenu umjetničku kreaciju. Slovenačka umjetnica širokog dijapazona djelovanja, stalnom potragom za novom muzikom i novim poljima scenskog izraza, kreira projekte s različitim kompanijama, operskim i dramskim kućama, festivalima i ansamblima širom svijeta.
Originalnim i istraživačkim pristupom, Karmina je donijela svježinu u horsku muziku i muzičko pozorište gradeći sopstveni stil umjetničkog iskaza koji ne poznaje granice kultura i nacija. Svojom smjelošću, provokativnošću i erudicijom Karmina Šilec je transformisala različite vokalne ansamble u vrhunske umjetničke formacije najvišeg ranga. Proširila je polje horskog, kamernog i solo pjevanja do najsloženijih stvaralačkih prostora u sveobuhvatna, višeformna umjetnička djela..
Projekti Karmine Šilec nagrađivani su brojnim priznanjima širom svijeta. Svojim originalnim i istraživački nastrojenim pristupom, Šilec donosi svježinu muzičkom teatru generalno… Kreativno pristupa savremenim političkim temama s težnjom da doprinese prihvatanju različitosti, bavi se mizoginijom i seksizmom kroz ispitivanje žena u izolovanim sredinama (manastiri, logori), istražuje himenologiju, koristeći se u svom radu istraživanjem nevinosti kao fenomena, navodi se u biografiji. Njen najnoviji rad “Milica” kritički osvjetljava problem femicida u Evropi. Razvila je jedinstveni umjetnički koncept “choregie” s fokusom na kreativni proces koji dovodi muzički pojam komponovanja do pozorišnih aspekata interpretacije. Umjetnička je direktorica produkcijske kuće “Carmina Slovenica”.
Sama činjenica da ova nagrada nosi ime Darinke Matić-Marović, persone koja je bila satkana od ljubavi i poštovanja prema muzici, a posebno inovativnosti i permanentnom istraživanju zvučnih prostora i izvođačkih mogućnosti ljudskog glasa, direktno upućuju na osobine koje laureatkinju nagrade treba da krase, istakla je u obrazloženju Dobrila Popović, koja je i uručila Nagradu Karmini Šilec u okviru programa Vox feminae.
/M.D.Popović/
Foto: KotorArt- K. Vulović
