U okviru projekta Podvodni kulturni predjeli Crne Gore, koji od 2023. realizuju Centar za arheologiju, Institut za Interdisciplinarne i Multidisciplinarne Studije, Univerziteta Crne Gore i Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore, Sektor za hidrografiju, digitalno su dokumentovane olupine ratnih brodova SS Maria Pompei i SS Carlotta, potopljene u Drugom svjetskom ratu, kao i dva za sada ne identifikovana plovila.
U okolini Budve, na dubinama od preko 70 metara, nalaze se ostaci četiri broda sa burnom istorijom, čije su sudbine povezane sa minskim poljem iz 1942. godine. SS Carlotta, izgrađena 1914. godine u Škotskoj, potonula je 19. juna 1942. godine nakon što je, tokom plovidbe na liniji Bar–Dubrovnik, udarila o minu. Tokom dvadesetih i tridesetih godina mijenjala je vlasnike i imena (Jorkdal, Kopernik), a 1937. godine prepravljena je u motorni brod i stavljena u službu italijanske kompanije za plovidbu Mediteranom. Samo nekoliko mjeseci kasnije, 23. oktobra 1942. godine, u istom minskom polju stradala je i SS Maria Pompei, teretni parobrod izgrađen 1909. u Engleskoj, koji je tokom svoje duge službe promijenio više vlasnika i imena (Quickstep, Most, Aboran).
U Drugom svjetskom ratu korišćena je za potrebe italijanske mornarice duž jadranske obale. Obje olupine je otkrio, prvi istražio i opisao ih u knjizi “Podmorje Crne Gore”, pisac, istraživač i tehnički ronilac Dragan Gačević iz Herceg Novog, Pored dve olupine dobro očuvane strukture, snimljeni su ostaci dva plovila u istom regionu za koja se pretpostavlja da predstavljaju italijanske brodove Antonio Landi i Maria Asunsata, iako ta identifikacija još uvek nije potvrđena.
Digitalno snimanje sprovedeno je uz pomoć savremenog multibeam echosounder (MBES) sistema NORBIT iWBMS, montiranog na istraživačkom plovilu Sejong, kojim upravlja Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore. Ovaj sistem omogućio je visokorezolucijsko trodimenzionalno prikazivanje i precizno mapiranje brodskih olupina. U dokumentovanju i obradi podataka su učestvovali hidrografi Luka Ćalić i Radovan Kandić, i podvodni arheolozi Filip Popović i Darko Kovačević.
Prvo sonarsko dokumentovanje ovih lokaliteta obavio je RPM Nautical Foundation 2010. godine sa istraživačkim brodom Herkules, čiji su podaci poslužili kao važna referentna tačka za analizu i identifikovanje promjena na lokalitetima.
Svi rezultati istraživanja postaju dio GIS baze podataka lokaliteta podvodne kulturne bastine Crne Gore, koju je razvio Centar za arheologiju, Univerziteta Crne Gore, sa ciljem informisanja nadležnih institucija i ubrzanja procesa uspostavljanja zaštite, a u skladu sa preporukama UNESCO Konvencije o zaštiti podvodne kulturne baštine iz 2001. godine. Inicijativa za zaštitu lokaliteta Maria Pompei i Carlotta je zvanično prihvaćena od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore.
Projekat “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore” ima za cilj da savremenim tehnologijama i multidisciplinarnim pristupom istraži, dokumentuje i predstavi javnosti bogato nasljeđe crnogorskog podmorja. Projekat je podržao UNESCO Sekretarijat za podvodnu kulturnu baštinu, a Centar za arheologiju, Univerziteta Crne Gore, je član UNESCO UNITWIN mreže za podvodnu arheologiju.
/Darko Kovačević/
