Autor: Milutin Đukanović, predsjednik Odbora direktora EPCG
Poštovani građani,
kao predsjednik Odbora direktora EPCG imam obavezu da vas obavijestim i podsjetim šta smo sve uradili u prethodnom periodu i šta planiramo da radimo u budućnosti.
S tim u vezi, u nekoliko tekstova ću pokušati da vam približim o čemu se radi.
U prvom tekstu smo napravili uvod u priču,u drugom smo se posvetilinekim problematičnim odlukama do 2021. godine,u trećem dali pregled odnosa premaTermoelektrani prije i nakon 2021. godine te stanju u HE Perućica i HE Piva, a sada ćemo dati osvrt na realizaciju poslovne filozofije “Proizvodi tamo gdje trošiš”, u vidu uspješnih projekata “Solari 3000+/500+” i “Solari 5000+”.
Solari 3000+/500+, Solari 5000
Suočeni sa činjenicom da naša kompanije nije u prethodnih trideset godina bila inicijator ni jednog značajnijeg projekta koji se odnosi na proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora, odmah po dolasku novog poslvodstva počela je rasprava kako da u najkraćem mogućem roku izgradimo što više novih izvora električne energije.
Prvobitna ideja da odmah počnemo da radimo solarne elektrane (SE) na neplodnom zemljištu, kamenitim predjelima (kameno more) i sličnim površinama, imala je nekoliko značajnih administrativno-tehničkih problema, koji bi u značajnoj mjeri usporili izgradnju novih solarnih elektrana.
Izmjene prostornih planova, ograničeni kapaciteti za priključenje SE, i slične administrativno-tehničke prepreke koje bi završetak izgradnje većih SE pomjerio za nekoliko godina.
Ovi ograničavajući faktori natjerali su poslovodstvo EPCG da traži i druga rešenja čija bi realizacija bila najbrža, a ujedno i najefikasnija.
U julu 2021. godine poslovodstvo EPCG je došlo na ideju da uspostavi novu poslovnu politiku – proizvodi električnu energiju tamo gdje trošiš i koliko trošiš.
Istog mjeseca pokrenut je projekat Solari 3000+/500+(30MW-postavljanje solarnih elektrana na krovovima potrošača).
Urađeno je Idejno-tehničko rešenje, Studija izvodljivosti, obezbijeđena kreditna sredstva u iznosu od 30.000.000€(rok vraćanja deset godina, grejs period dvije godine, kamatna stopa fiksna 1,63%), objavljen poziv za prijavljivanje potrošača, objavlje javni poziv za nabavku opreme(vrijednost 22.000.000€), zaključen ugovor sa EKO-fondom za obezbjeđivanje subvencije od 20% za potrošače, formirano preduzeće EPCG-Solar-Gradnja, izvršena obuka montera, urađena neophodna dokumentacija (Ponude, Ugovori sa potrošačima, Ugovor sa EPCG-Solar-Gradnja, Zahtjevi za priključenje CEDIS, Zahtjevi za dobijanje statusa kupac-proizvođač FCS, definisan obrazac fakture prema potrošačima…), prvi MW opreme stiže krajem juna 2022. godine i počinju montaže.
Značajnije količine opreme dolaze početkom septembra 2022. godine i 01.septembar 2022. godine možemo smatrati danom početka implementacije projekta Solari 3000+/500+.
Sredinom 2023. godine počinje nastavak projekta kroz projekat Solari 5000+, gdje je planirano da se ugradi još 70MW, okvirne, vrijednosti 50.000.000€.
Ovdje se moglo navesti još dosta aktivnosti koje su pratile realizaciju ovih projekata, ali smatram da bi se na taj način mogla zanemariti suština.
A suština je, koliko smo instalirali solarnih elektrana, kolika je snaga tih elektrana, koliko su električne energije proizvele te elektrane, i koliki su troškovi čitavog projekta.
Do 31.12.2023. godine, možemo reći da, je završen projekat 3000+/500+, a da od 01.01.2024. godine startuje projekat 5000+(postoje određena odstupanja, neki potrošači sa kraja 2023. godine pripadaju projektu 5000+, a neki sa početka 2024. pripadaju projektu 3000+/500+, ali to ni u kom slučaju ne mijenja suštinu analize, ali analiza je jednostavnija i preglednija).
Iz gornje tabele tabele vidi se sledeće, kod 5.107 potrošača instalirane su SE, ukupne snage 45.211kW, odnosno 51.617kWp (kod 4.151 potrošača ukupne snage 34.901kW odnosno 39.884 kWp je urađen atest i one su puštene u rad) i one su do 31.07.2024. godine proizvele 48.109.713 kWh.
Primjećuje se razlika između postavljenih panela i urađenih atesta, odnosno puštanja elektrana u rad. Razlog je kašnjenje nabavke energetske opreme(ormari i kablovi) za SE.
Realno je očekivati da ćemo do kraja godine u projektu 5000+ instalirati još 10MWp, i da će biti kompletiran i energetski dio, a to znači da ćemo imati 60MWp solarnih elektrana, ne uzimajući u obzir izvjesno priključenje do 10MWp SE Željezara kao i 2,2MWp SE Vrtac.
Solarne elektrane će proizvesti do kraja godine, po osnovu već kompletiranih 18,569,105kWh, i po osnovu završetka energetskog dijela kod kod već montiranih panela i novoizgrađenih još 2,656,904kWh.
Znači, ukupna proizvodnja zaključno sa 31.12.2024. godine će, minimalno, iznositi 69,335,722kWh, što ima finansijski ekvivalent, primjenjujući cijene koje dobijaju povlašćeni proizvođači, 7,834,936€(cijena 113€/MWh).
Ovaj iznos predstavlja čisti profit EPCG.
Kada bi se zajedno, što je jedino normalno, računali prihodi EPCG i troškovi EPCG-SOLAR-GRADNJE-ESG, za samo ove dvije godine kompletan projekat je već vratio sve uloženo.
U narednom periodu već instalirane elektrane će donositi čisti profit.
Kada bi primijenili koncept za ovu proizvodnju, kao što je primijenjen koncept za „povlašćene proizvođače“ prihod bi u periodu 2025-2030 (period od šest godina, kada bi troškovi ESG po osnovu rada ovih elektrana, bili gotovo jednaki nuli i primjenjujući rast cijena od 3% godišnje) iznosio 57,984,388€.
Kada bi ovaj period transponovali na period od 12 godina (ugovori kakve imaju povlašćeni proizvođači), a da se posle 31.12.2024. godine ne uradi ni jedna nova SE, prihod bi iznosio 127,220,779€.
Baš bi nas interesovalo, da nam neko predoči bilo koju investiciju koja ima ovako brzu realizaciju, brz povrat i koja već ostvaruje profit, a imaće još i značajno veći.
U sljedećoj tabeli date su cijene koje dobijaju povlašćeni proizvođači.
Prihvatam eventualne primjedbe da može biti problematično primjenjivati cijene koje dobijaju „povlašćeni proizvođači“, ali je ovaj model primjenjen zbog jednog broja kritizera, ne kritičara, koji se ni jednom kritičkom riječju nijesu osvrnuli na koncept „povlašćenih proizvođača iz OIE“.
Ukoliko bi se primijenile, mjesečne berzanske cijene sa HUPX, prihod po osnovu, ostvarene, proizvodnje, zaključno sa 31.12.2024. godine iznosio bi 7,978,295€, što je čak za nijansu veće, od modela za „povlašćene proizvođače.
Još jednom se pokazuje kolika je šteta, što EPCG nije gradila nove OIE, već su to radili „povlašćeni potrošači“.
Od ovih projekata osim velike koristi koju će imati EPCG, značajan dio profita ostvariće i građani i već ostvaruju.
Učesnici projekta su na dan 31.03.2024. godine(dan kada se vrši godišnji obračun) ostvarili uštedu i zaradu koja iznosi 1.6888.311€, što u prosjeku iznosi 884€.
Ko pogleda ove brojeve odmah mu je jasno o kakvim projektima se radi. Ovi projekti su zavrijedili veću pažnju i pohvale van Crne Gore, nego u samoj Crnoj Gori.
Bez obzira na sve pozitivne efekte moramo ukazati i na određene objektivne i subjektivne probleme, koji su pratili i dalje prate realizaciju ovih projekata, ali koji ni u kom slučaju ne mogu umanjiti stostruko veće benefite.
Nažalost, kod nas se određeni problemi u javnom prostoru kroz primjedbe i komentare izdižu, odnosno pokušavaju izdići, na nivo strateškog i suštinskog.
Najveći problem se odnosio na sporost u nabavci opreme i potrošnog materijala. Ovaj problem je pogotovo je bio izražen od avgusta 2023. godine do februara 2024. godine.
Osim sopstvenih slabosti i Zakon o javnim nabavkama je u značajnoj mjeri produbio ovaj problem. Planovima je bilo predviđeno da se na mjesečnom nivou montira 4.000kWp SE.
Ovi problemi su se reflektovari na nedovoljnu uposlenost ESG, i komentare da je u ESG ima viška radnika.
Odgovorno tvrdim, ukoliko želimo da ispunjavamo definisane planove, u ESG mora da se zaposli preko 550 radnika.
Ad hok kritike o prekomjernom zapošljavanju, a zanemarujući sve pozitivne efekte, ni u kom slučaju ne doprinose kvalitetnoj realizaciji projekta.
Nije dobra logika, kada se uspori realizacija projekta, iz raznih razloga, žaliti se na višak zaposlenih, što suštinski predstavlja zahtjev za njihovo otpuštanje, a istovremeno, u javnom prostoru iskazivati stavove da su samo radnici važni.
Svaki projekat ima određene nepredviđene troškove, ali su oni zanemarljivi u odnosu na dobit koja se ostvaruje. Ne možemo radnike čas otpuštati, čas primati.
Suština je da obezbjeđujemo dovoljan broj korisnika, novih površina, i potrebne opreme kako bi instalirali što više novih MW.
Projekti su živa materija, i nemoguće je sve definisati u papirološkoj pripremi projekta.
U narednom periodu u projektu 5000+ očekujemo značajno učešće javnih ustanova i državnih preduzeća, jer njihovi troškovi po osnovu utroška električne energije iznose više od 25 miliona evra.
Naša poslovna filosofija, „proizvodi tamo gdje trošiš“, danas je dominantna u čitavom regionu i u Evropi i predstavlja budućnost i pobjednika energetske tranzicije.
Osim Projekata 3000+/500+ i 5000+, EPCG je pokrenula i sledeće projekte izgradnje SE Željezara, SE Vrtac i SE Slano.
Sigurno je da ćemo do kraja 2024. godine završiti postavljanje panela na brani Vrtac(postavljene konstrukcije za 1.574kWp) i Brani Slano, kao i 11,394kWp SE Željezara (postavljeni paneli za tri SE snage 2,696kWp i konstrukcije za 1.900kWp).
Sa gotovo 60.000kWp iz projekata 3000+/500+ i 5000+, realno je očekivati da ćemo moći do kraja godine da pustimo u rad još 11,394kWp iz SE Željezara.
I rezultati na kraju 2024. godini mogli bi da izgledaju kao što su prikazani su u sljedećoj tabeli:
Ovo su više nego realna očekivanja, imajući u vidu da su već uveliko odmakli radovi u Željezari i na brani Vrtac, a brana Slano je gotovo identična brani Vrtac, a za projekat Solari 5000+ uzimamo minimalnu projekciju od 2.000kWp mjesečno.
U 2025. godini, nastavljamo 5000+ gdje očekujemo instalira još 30.000kWp, u Željezari dodatnih 20.000kWp i da se završi priključenje SE Vrtac i SE Slano.
Osim već pokrenutih projekata, u 2025. godini planirano je započinjanje novih, na čijoj dokumentaciji se aktivno radi, SE Krupac-brana, SE Krupac-zemlja, SE Ozrinići i SE Kapino polje.
Ovo bi značilo da bi na kraju 2025 godine imali postavljeno 176,056kWp solarnih panela, a 156,056kWp bi bilo pušteno u rad.
Takođe, očekuje se realizacija i većih SE u određenim privrednim društvima, kao što su RUP, Plantaže, Aerodromi CG, Žičara Kotor-Lovćen…, ali njih nećemo prikazivati u ovim projekcijama.
Možda nekome ovi planovi izgledaju preambiciozni, ali su prilagođeni svim uočenim nedostacima koji su pratili realizaciju dosadašnjih projekata. EPCG i njene kćerke firme moraju da iskažu maksimalnu posvećenost u realizaciji pomenutih projekata, i urade sve, da se koliko je moguće, sanira, decenijski, period neizgradnje OIE i pogrešne politike u energetskom sektoru.
Još jednom ćemo ponoviti suštinu, prirodno je da tokom realizacije određenih projekata, imamo dodatne troškove, ali su su zanemarljivi u odnosu na profit i uštedu koju smo ostvarili, i koju ćemo tek ostvariti.
EPCG je takođe usvojila politiku da se hidro-energetska infrastruktura, maksimalno iskoristi za priključenje solarnih elektrana.
Kompatibilnost hidro i solarnog potencijala je izuzetna, kako sa energetskog tako i meteorološkog aspekta.
Istovremeno sa izgradnjom OIE, EPCG je pokrenula i projekte koji će omogućiti skladištenje električne energije, smanjiti emisiju CO2 i ohrabriti racionalno korišćenje električne energije, odnosno učiniti objekte energetski efikasnim.
Slijedeći ove poslovne postulate definisali smo četiri nova projekta:
Baterijski elektro-skladišni sistemi – BESS
Punjači za električna vozila
Dekarbonizacija transportnih sredstava
Poboljšanje energetske efikasnosti kroz izradu PVC opreme
Ovdje ćemo se posebno osvrnuti na značaj BESS, koji su od vitalne važnost za energetsku stabilnost Crne Gore.
Projektni zadatak je definisan i biće raspisan javni poziv za izradu Idejno-tehničkog rješenja i Studije izvodljivosti za instalaciju BESS kapaciteta 240 MWh, na dvije lokacije u Željezari, jednoj u HE Perućica i jednoj na prostoru TE Pljevlja.
Nakon izrade ITR i SI biće raspisan javni poziv za nabavku opreme i ugradnju BESS. Ove procedure mogu se završiti do kraja godine. BESS će pratiti izgradnju SE i VE.
Osim skladištenja sopstvene proizvodnje, ovi sistemi imaju značajnu ulogu u balansiranju, kao i u trgovini električnom energijom.
Samo ću napomenuti da u ljetnjim mjesecima cijena električne energije u dnevnim časovima iznosi nekoliko desetina evra po MWh, dok u večernjim časovima cijena dostiže nekolike stotine evra.
BESS su velika šansa za EPCG i Crnu Goru, da na najbrži i najfektni način premosti period nerada i zaostajanja u oblasti energetike.
Ovdje ćemo izvesti jednu analizu koja se odnosi na trgovinu električnom energijom, mada još jednom podvlačimo, da suština BESS nije trgovina električnom energijom, već da novo izgrađenim OIE učinimo energetski sistem stabilnim.
Analiza se odnosi na period 01.01.2021. godine do 30.08.2024. godine.
Uzimajući u obzir samo ovaj element, i izvanredan potrncijal koji EPCG ima za priključenje BESS, može se konstatovati da bi se povrat ove investicije ostvario za period od pet do osam godina.
Kupovina imovine Željezare i kroz ovaj projekat dobija još više na značaju.
Ne možemo, a da ne izrazimo žaljenje što nijesmo, mi ili država, vlasnici imovine KAP-a, jer njegova energetska infrastruktura je još bolja od infrastrukture Željezare.
Da bi smo koliko toliko kompletirali analizu koja se odnosi na BESS i njihov izvanredan potencijal za kvalitetnim upravljanjem proizvodnjom i trgovinom električne energije prikazaćemo i dnevni dijagram cijena električne energije na HUPX berzi za isti period, kao u prethodnoj analizi(1.388 dana).
Izgradnjom novih OIE i instalacijom BESS, naše hidro-akumulacije (Krupac, Slano i Piva) dobili bi još više na značaju.
Voda bi bila zlata vrijedna, i mogli bi sa ponosom da kažemo da imamo izvanrednu disperziju izvora električne energije.
U narednom tekstu, petom u ovom serijalu, biće nešto više riječi i o drugim razvojnim projektima EPCG.
