Na 8. festivalu Ćirilicom, 3. septembra od 21 čas na budvanskom Trgu između crkava biće riječi o zanimljivoj temi za proučavaoce prava, ali i za istoriju grada – o Pravnom uređenju srednjovjekovne budvanske komune, o čemu će govoriti prof. dr Žika Bujuklić i prevodilac dr Katarina Mitrović. Ova monografija je suizdavački projekat Narodne biblioteke Budve i Štampar Makarija iz Beograda. Najvažniji izvor za upoznavanje prava srednjovekovne budvanske komune predstavlja njen Statut.
Ovaj pravno-istorijski spomenik nastao je sredinom XIV vijeka, u
vrijeme kada se Budva nalazila u sklopu srednjovjekovne srpske države. S obzirom na značajnu zakonodavnu djelatnost kojom je bila ispunjena vladavina cara Dušana, najvjerovatnije da je Statut redigovan u njegovo doba. O tome ne postoji potvrda u
istorijskim izvorima, ali se posrednim putem može izvući takav zaključak na osnovu analize samog teksta Statuta. Ovim dokumentom Budvi je priznavan izvjestan stepen samostalnosti u odnosu na srpsku državu, pa će se zato Budvani u borbi za očuvanje
svoje gradske autonomije i pod kasnijim vladarima prvenstveno pozivati na svoj Statut. Posle smrti cara Dušana i dolaska na vlast njegovog sina Uroša, nastaje proces raspadanja srpske feudalne države, tako da Balšići zauzimaju Budvu već 1361.
godine. Pod njihovom vlašću ovaj grad ostaje sa prekidima sve dok Mlečani nisu (ugovorom iz 1426. godine) predali Budvu despotu Stefanu Lazareviću.
Pod njim Statut se proširuje novim odredbama, a despot Đurađ Branković 1441. godine izdaje povelju kojom izjednačava u povlasticama Budvu sa Barom. Svoju samostalnost Budva
počinje da gubi konačnim padom pod Mletačku republiku, sredinom XV vijeka. U početku svoje vladavine mletačke vlasti nisu dirale u autonomiju grada, već su posebnim dukalom iz 1442. godine primili Budvane za svoje podanike priznajući im Statut, kao i sve privilegije koje su do tada imali. Mada vremenom dolazi do po-
stepenog ukidanja gradske autonomije u Budvi, vijek važenja Statuta bio je veoma dug.
Neka njegova poglavlja primjenjivana su čak i u XIX vijeku, sve dok Austrija nije zavela u Budvi svoje zakonodavstvo. Budvanski statut sadrži 295 odredbi, među kojima prvih 250 nije datirano, a od preostalih, samo desetak nosi oznaku o vremenu donošenja. Kroz dugi period njegovog važenja, Statut je bio simbol autonomije ovog grada i zato su se Budvani uporno borili da im se njihova statutarna prava garantuju kroz akte izričitog priznanja od
strane vrhovne vlasti, ma koja to bila.
Originalni tekst Statuta nije sačuvan, već samo nekoliko prepisa njegovog italijanskog prevoda nastalog najvjerovatnije sredinom XV vijeka, u vrijeme kada se Budva definitivno našla pod mletačkom vlašću. Postoji 6 ovakvih rukopisa, od kojih se četiri nalaze u Zagrebu, Zadru, Splitu i Cavtatu, dok se dva najvrjednija čuvaju u Veneciji (Biblioteca Nazionale Marciana). Jedan od njih je ujedno i najstariji, a sudeći po karakteristikama pisma koje je korišćeno pretpostavlja se da potiče iz druge polovine XVII vijeka.
