(Ljekari i vlast su se, kao i danas, i prije više od vijek ipo suočavali sa sličnim problemima prilikom napora da se spriječi širenje zaraznih bolesti. U Boki se to najbolje vidi na primjeru borbe protiv morbilla-malih boginja)
Piše: Slavica Kosić
Epidemija virusa COVID 19 na svjetskoj sceni ponovo je zaoštrila borbu protivnika vakcinacije i onih koji je zagovaraju kao jedno od najvećih zdravstvenih dostignuća čovječanstva.
Da je nepovjerenje pa čak i protivljenje zdravstvenim mjerama bio prisutno još prije više od vijek ipo, svjedoči borba koju su lokalne i državne vlasti u Boki sprovodile protiv širenja morbila (malih boginja).
“O tome šta je sve preduzimano na liječenju i prije svega na sprečavanju širenja bolesti malih boginja – krasta, pljuskavica, ospica u hercegnovskom kraju u drugoj polovini 19. vijeka postoji značajna arhivska građa. Mjere koje su preduzimale lokalne i vlasti na višem stepenu – primjenjivane su istovjetno u cijeloj Boki Kotorskoj na osnovu tada važećih zakona”, ističe arhivistica Marija Crnić Pejović u radu “Male boginje” – O prevenciji i liječenju malih boginja u drugoj polovini 19.vijeka u Boki Kotorskoj. U prevenciji i sprečavanju širenja bolesti učestvovale su sve državne institucije, od starješina sela, učitelja, sveštenika, opštinske uprave, vlasti u Kotoru i Zadru žandarma i ljekara. “Sprovođenje zakona iz ove oblasti bilo je strogo kontrolisano”, navodi Crnić Pejović.
Svako od nadležnih imao je poseban zadatak u skladu sa zakonskim propisima. Lokalne starješine su bile dužne prijaviti izbijanje bolesti, a opštinske vlasti su morale zahtjevati od vlasti u Kotoru da obezbjede intervenciju ljekara.
Dopis C. K. Kotarskog poglavara iz Kotora 5. decembra 1888.godine, upućen Opštinskom upraviteljstvu Herceg Novog svjedoči koje obaveze je ovaj organ imao u sprečavanju i liječenju malih boginja.
“Preporučujem tom Uglednom Upraviteljstvu da naredi svom liječniku da, dok traje bolest svaki deset dana bude predavati prepisano izvješće in duplo kog če mi odma šiljati sa obavijestima o preduzetim mjeram, o postupku bolesti i slučajno o onim osobama koji bi zanemarili prijaviti svaki slučaj bolesti ili bi zanemarili izvršiti naredjene zdravstvene mjere ili bi se oprječili njihovom izvršavanju, bilo to usljed neznanstva, ili zloće, ili predsuda.Na poleđini akta, sekretar opštine Jovan Nakićenović je zabilježio: Svako deset dana izvješće ljekara vrhu pljuskavica. Uzeto na znanje i saopšteno ljekaru.”
Ostanite doma
Da bi se spriječila epidemija, bolesnima i članovima njihove porodice nije bilo dozvoljeno da napuštaju svoj dom i stupaju u kontakt sa licima iz drugih porodica. Poslije oporavka bolesnika, prostorije su morale biti pročišćene, fumigirane (dezinfikovane), a često je isticana i obaveza dezinfekcije odjeće.
Današnje mjere protiv širenja bolesti COVID 19 malo se razliku od onih koje su preduzimane u 19 vijeku.
U Bijeloj je 1871. godine više članova porodice Knežević ozdravilo od bolesti boginja, ali nijesu mogli napustiti kuću dok njihovo ozdravljenje nije potvrdio ljekar.
Ostalo je zabilježeno da je “opštinsko Političko izloženstvo naredilo da dva žandara sa knezom Bijele odu u kuću Kneževića i da se po zakonu prekadi kuća i haljine Kneževića koji su imali kraste. Nakon što je prednje izvršeno, javljeno je da nema više oboljelih u Bijeloj”.
Ispred kuća u kojima su živjeli oboljeli od morbila postavljan je stražar koga je Opština plaćala po 80 novčića na dan . Tako je u gradu 1884. godine postavljena straža pored kuće Nikole Cara jer je Angelina Car imala variole.
Crnić Pejović navodi još jedan primjer. “U avgustu 1885. opštinski ljekar javlja da je bolesna od krasta Anđe Misković, bludnica, koja se nalazi u kući Filomene Bogdanović, tražeći da se preduzmu oštre mjere jer je ta kuća često pohođena od svake vrste čeljadi. Opština je na vratima stavila obavještenje: kraste”.
Poređenja radi sjetimo se nedavnih kritika, ali i sudskih prijava zbog “narušavanja osnovnih ljudskih prava” kada su u Crnoj Gori objavljena imena inficiranih COVID-om.
Zatvor za nepoštovanje mjera izolacije
Kao i danas i tada je bilo onih koji su mislili da je zakon nepravedan ili da im virus ne može ništa.
Kazne za nepridržavanje određenih mjera za zaustavljanje širenje boginja bile su veoma rigorozne. Ako se bolesnici ili njihova porodica, ili bilo koje drugo lice nisu ponašali prema donesenim propisima, bili su kažnjavani i zatvorom o čemu svjedoči slučaj iz Baošića.
“Mojdežanin Bogdan Popović nasilno je ušao u kuću Lazara Čerovića na Toploj iako mu je prethodno stražar zabranio ulazak jer je Lazar bolovao od boginja. Opštinska uprava se obratila Političkom izloženstvu molbom da bi izdalo naredbu oružnicima da privedu Bogdana Popovića I kazne po zakonu. Izloženstvo je odgovorilo da Bogdana Popovića po čl. 393 KZ u okviru svojih prava, a u vezi preduzimanja zdravstvenih mjera, opštinska vlast ima zakonsko pravo zatvoriti. Knez Baošića prijavio je vođu oružnika da je dohvatio jednog bolesnika od krasta pa zatim dirao zdrave ljude po licu i tražio da Političko izloženstvo ovo ispita i naredi da se ne bi ovakav slučaj ponovio”.
Niko Dabović, knez Baošića, 27. februara 1875 godine javio je Opštinskoj upravi da je neki pomorac donio iz Trsta boginje (kraste) i da su mu se razboljeli sin, a izgleda i kćerka i da je dolazio ljekar. Opštinski ljekar Milan Jovanović je, po nalogu 12. marta ponovo obišao kuću Andra Vučetića u Baošićima i našao njegovog sina Slava i kćer Đuliu sa krastama, dok su mu žena i dva mlađa djeteta preboljela od iste bolesti.
Andro je ranije bolovao od iste bolesti i boravio u “ospitalu tršćanskom” vjerovatno nedovoljno dugo jer je bolest prenio na članove svoje porodice.
“Tako je Andro Vučetić kad bi mu neko došao u kuću sakrivao bolesne. Kada je o bolesti u njegovoj kući obaviještena Opštinska uprava on je na najgori način sramotio kneza I svakog seoskog starješinu protiveći se njihovim naredbama da iz kuće ne izlaze, govoreći: Da hoće i i da mu je drago i da bi pušku metao na onoga kad bi znao koji je prijavio bolest u njegovoj kući.
Na isti način ponašao se i Simo Stojković i njegova žena Mara krijući bolest, a kad su došli panduri da provjere da li su bolesni, žena je bila toliko smjela i bezobzirna, zavrnula se i rekla da kažu knezu i ko ih je poslao i da li ona ima kraste.
Na kraju, seoske starješine mole da “krivci budu kažnjeni zbog nepoštovanja određenih naredbi, tim više što ukazana njihova zloba cjelom selu i cjeloj opštini i okružju zle posljedice lako je pričiniti mogu”. Andro Vučetić i Mare Stojković kažnjeni su zatvorom, ali nije zabilježeno na koliko vremena.
Mrtvi su sahranjivani bez uobičajenih obreda kako bi se spriječilo širenje bolesti.
Kada je knez Kamenoga javio da su noćas (2.11.1871. godine) dvojica umrla od krasta, Opština je tražila od Političkog povjerenstva da ih ljekar pregleda kako se bolest ne bi proširila. U odgovoru Opštinska uprava naređuje knezu “da se niko živ ne bi približio, a još manje cjelivao ili doticao mrtvaca. Ovo Vam se preporuča pod strogom vašom odgovornošću”.
Stanu Simovu Vukasović koja je umrla od tifusa kako je ljekar konstatovao, a pretpostavljali su da je oboljela od malih boginja, brat i tri rođaka nijesu htjela pokopati, a crkvenjak paletar nije htio dati ključ da uzmu gvozdija da se iskopa grob. Zato je knez došao u opštinski ured da bi riješio nastali problem.
Opštinski ljekar Nikola Samohod je u septembru 1878 godine obavijestio nadležne da je na Igalo oko ponoći umrla Mare Zubanović od crnih krasta i da mora biti pokopana u skrinji na tajnom mjestu.
Navrtanje krasta
Iz raspoložive arhivske građe da se zaključiti da se bolest pojavljivala iz godine u godinu tokom druge polovine 19 vijeka , ali isto tako da su opštinske i druge državne institucije savjesno pratile pojavu bolesti i preduzimale mjere za sprečavanje pojave i širenje bolesti, koje su im u to vrijeme bile na raspolaganju.
Za sprečavanje bolesti vršena je inokulacija – navrtanje krasta.
“Od kada je vršeno navrtanje krasta, na osnovu dostupnih dokumenata ne može se precizirati, ali jedan dokumenat iz 1818. godine, odnosno spisak djece po selima hercegnovske opštine koja nijesu oboljela od malih boginja, uzrasta od nekoliko mjeseci do 16 godina, ukazuje da su već tada preduzimane preventivne mjere”, navodi Marija Crnić Pejović.
Dokument iz 1831. godine govori o podjeli medicinskih preparata za navrtanje krasta. Spiskove djece prispjele za vakcinaciju su sačinjavali sveštenici i učitelji. “Da je ova mjera veoma ozbiljno primjenjivana u drugoj polovini 19. vijeka uvjerava nas i dopis od 3. januara 1877. godine učitelja osnovne škole Herceg Novi, Dušana Lombardića, koji po naredbi Mjestnog Školskog Vijeća dostavlja Tom Slavnom Općinskom Načelničestvu imena đaka koji nijesu bili vakcinisani.Tim đacima, po naredbi opštinske vlasti odmah su kraste navrnute. Parohu kamenskom Peru Popoviću Opštinska uprava je 1884. godine dostavila formulare u kojima je bilo potrebno upisati ime i prezime, kao i ime oca i starosnu dob djece kojoj je trebalo navrtati kraste”.
Morbilli mogu biti smrtonosni
Morbili (lat. morbilli — „mala bolest“), male boginje, ospice, je virusno, veoma zarazno oboljenje iz grupe osipnih groznica, koje uglavnom pogađa djecu. Bolest se klinički manifestuje opštom slabošću, malaksalošću, groznicom, zapaljenjskim promjenama na vežnjači, sluzokoži disajnih organa i pojavom ospe koja se postepeno širi po koži od lica i vrata, prema trupu i udovima. Klinička slika bolest protiče kroz tri stadijuma, a u nekim slučajevima može se okončati i komplikacijama kao što su zapaljenje pluća i mozga.
Virus malih boginja je veoma zarazan i širi se direktnim kontaktom i kroz vazduh. Zaštita se može dobiti sigurnom i efikasnom vakcinom. Nakon otkrića uzročnika morbila 1958. je započet razvoj vakcine koja je prvi put 1963. bila dostupna za imunizaciju dece.
Morbili su jedna od deset najznačajnijih zaraznih bolesti za ljude. Godine 1980, prije nego što je započeta primjena imunizacije protiv morbila, one su bile široko rasprostranjene, sa oko 2,6 miliona smrtnih slučajeva u svijetu, najviše u Africi.
/S.Kosić/
