Siniša Luković (Kotor, 1976) najveći je poznavalac vojne i pomorske istorije Boke Kotorske. Diplomirao je na Višoj pomorskoj školi u Kotoru i na Fakultetu za mediteranske poslovne studije u Tivtu. Novinar je podgoričkog dnevnog lista „Vijesti“ od 1997. Bio je dopisnik „Hrvatskog radija“ iz Zagreba, novinar magazina „Odbrana“ iz Beograda, a radio je i kao dopisnik „Radio Slobodna Evropa“. Član je Redakcionog odbora “Godišnjaka”, kotorskog Pomorskog muzeja. Autor je fotomonografije „Pomorska lica Boke Kotorske“ (Knjižara So, 2013) i „LJudi i brodovi“ (Knjižara So, 2019). Naš sagovornik odgovara na pitanja koja do sada nisu postavljana.
Da li je Crna Gora samostalna i suverena država?
Formalno jeste, suštinski nije. Kako naime, suverenom državom možemo zvati državu koja predloge novih tužilačkih zakona, koje njeni građani jedva čekaju zbog ogromne neprofesionalnosti i selektivnosti u radu Tužilaštva, povlači iz procedure u sopstvenoj Skupštini, a zbog potrebe da na njih prvo dobije paraf od Venecijanske komisije i svojih „zapadnih i EU partnera“? Radi se, u najmanju ruku, o oktroisanoj suverenosti.
Zašto je iz crnogorskog javnog diskursa sasvim potisnuta politički benigna sintagma po kojoj je Kotor glavni grad Boke?
Iz prostog razloga što se i bivša i aktuelna crnogorska vlast ježe od svake priče iz koje se može makar i nazreti specifičan identitet Boke Kotorske. Boka je zanimljiva kao politički plijen, nikako kao najrazvijeniji dio Crne Gore ili, ne daj Bože, prekogranični euro-region sa širokom kulturnom i ekonomskom autonomijom, poput Istre u Hrvatskoj. Samo iz tog razloga, jeres je o Kotoru govoriti kao o glavnom gradu Boke.
Mislite li da je istorija bokeljskog pomorstva ujedno i istorija Boke Kotorske?
Apsolutno. Boka je sve što u materijalnom, duhovnom i kulturnom smislu ima i što je izgradila kroz stoljeća, napravila zahvaljujući moru i brodovima. NJene oranice su bile morska prostranstva, njeni rudnici su bili valovi kroz koje su se probijali bokeški jedrenjaci i parobrodi, njena nafta i dijamanti su bili ovdašnji pomorci, trgovci, inženjeri i brodograditelji, koji su slavu zalivskog pomorstva pronijeli širom svijeta. I pritom zadužili ne samo svoj zavičaj, već i mnoge druge države u čijoj su službi bili – od velikih i moćnih Austro-Ugarske, Rusije ili Francuske, Italije i Britanije, do daleke Argentine i Čilea.
U čemu se sastoji tihi sukob Crne Gore i Boke, i što je bio motiv da se na popisu iz 2011. godine preko 600 ljudi izjasne kao nacionalni Bokelji?
Prvenstveno u različitom mentalitetu. Drugačije naime, razmišlja i djela onaj koji je blagosloven rođenjem na obali jednog od najljepših zaliva svijeta, u pitomom mediteranskom okruženju, od onog koji se rodio na surovim i golim planinama, u zaleđu obalnog raja. Svjetonazor onoga s nadmorske visine od 0 do 2 metra u Boki, i susjeda mu s preko 1.500 metara, nikako ne mogu biti isti.
Da li je Crna Gora spremno dočekala da po nestanku državne zajednice Srbije i Crne Gore preuzme kormilo nad Ratnom mornaricom?
Ne, nije. Ali u tome ne treba tražiti crnogorsku poslovičnu nevičnost moru kao razlog i opravdanje. Naime, svaki brod a pogotovo ratni je skupa igračka, a Ratna mornarica kao sistem vrlo je zahtevna – i finansijski i organizaciono. Država poput Crne Gore čiji je BDP na nivou nekih afričkih zemalja sebi to jednostavno ne može priuštiti.
Uz to, u ovom slučaju imamo i dodatno razarajući efekat političke (ne)podobnosti, nepotizma ili apsolutne nesposobnosti ljudi koji su bili ili još uvijek jesu na mjestima odlučivanja u Ministarstvu odbrane ili Mornarici VCG. Po nekoliko puta već mijenjati formaciju Vojske a time i Mornarice, svako malo preuređivati njenu organizaciju i sastav, proglašavati brodove i objekte na obali neperspektivnim, pa ih vraćati u operativu, pa opet iz nje povlačiti, ukinuti svaku mogućnost da u sopstvenoj državi te brodove održavate i opslužujete u tehničkom smislu jer ste u međuvremenu uništili i zatvorili oba svoja brodogradilišta –dovoljno vam govori da je Crna Gora potpun nespremna u svoje ruke uzela “vrući krompir” koji se zove Ratna mornarica. Ali je Crna Gora pritom pokazala zavidnu spretnost da u kratkom roku rasproda najveći dio materijalnih i prostornih resursa te iste Ratne mornarice!
Da li je Crna Gora spremno dočekala da obnovi trgovačku mornaricu? Ima li Crna Gora trgovačku mornaricu?
Ima, neke jade. U odnosu na stanje od prije nepunih četvrt vijeka, četiri aktuelna prekookeanska broda od po 30.000 tona nosivosti nisu ni sjenka onih skoro trideset koje je Crna Gora imala nakon ukidanja sankcija bivšoj SRJ, 1995. g, niti su aktuelne dvije male državne pomorske kompanije u Kotoru i Baru nalik nekadašnjoj kotorskoj Jugooceaniji i barskoj Prekookeanskoj plovidbi.
Više upada u oči skoro potpuno gubljenje privatne poslovne inicijative koja je nekada karakterisala bokeške pomorce. Neki kapetan ili upravitelj stroja koji na stranom brodu zarađuje između 10 i 15 hiljada eura mjesečno, prije će uložiti novac u izgradnju apartmana za turiste ili kupovinu stanova po Beogradu, Novom Sadu ili drugdje. I to je ono što me najviše rastužuje: mi, današnji Bokelji nismo dostojni ni crevlje da luštrajemo našim precima.
Tokom režima Mila Đukanovića, crnogorska Ratna mornarica kao da se utrkivala kako da za Ginisa napravi što veći broj afera i gafova. Koje su to afere, i koji su to gafovi sablaznili ljude upućene u sve pogreške s brda vođene Ratne mornarice?
Bilo je tu svega i svačega. Od toga da ministri odbrane na ratni brod stupaju kao da ulaze u ribarsku barku – bez poštovanja pomorskog ceremonijala!, preko toga da su pojedini oficiri na čelu Mornarice sebi dozvoljavali da se neprimjereno odnose prema potčinjenima, vrše političke i druge pritiske, do toga da su neki od njih vodili javne polemike sa novinarima koji su argumentovalo pisali o nepočinstvima u Mornarici i Ministarstvu odbrane za vrijeme bivšeg crnogorskog režima.
Neki od tih nastupa kao što je to prije nekoliko mjeseci uz blagoslov tadašnjeg rukovodstva Ministarstva odbrane prema meni iskazao aktuelni komandant crnogorske Mornarice, kapetan fregate Goran Đurković, nedostojni su i najobičnijeg političkog bota i poltrona tada vladajuće strukture, a kamoli čovjeka koji ima čast da nosi uniformu oficira vojske jedne države. No, imajući u vidu da je aktuleni komandant crnogorske Mornarice u svojoj karijeri imao komandnu dužnost na samo jednom brodu, koji uz to i nije bio ratni, na državnoj jahti “Jadranka” (na kojoj se vozio politički vrh države), ne čudi me njegova servilnost političarima i spremnost da za njih primi medijski metak.
Gaf decenije dogodio se na školskom brodu “Jadran” u Tivtu avgusta prošle godine kada je Đurković formalno preuzeo dužnost komandanta Mornarice i kada je – valjda prvi put u istoriji bilo koje Mornarice na svijetu – na palubi ratnog broda tokom ceremonije gažen strojevi korak i to od strane Zastavnog voda! Žalostan je to bio uvod u još aktuelnu karijeru Đurkovića na mjestu komandanta Mornarice. No, kakav komandant, takva i Mornarica.
Takođe, skandal sa brodom „Jadran“, koji ima najveću istorijsku, tehnološku i tradicijsku vrijednost, dogodio se kada je organizovana kriminalna grupa, čiji su članovi bili i profesionalni pripadnici Mornarice VCG, pokušala međunarodni šverc oko 60 kilograma kokaina i nešto oružja. Taj čin bi sam po sebi, u normalnoj državi bio dovoljan da se momentalno sa dužnosti posmjenjuju svi – od komandanta Mornarice, preko načelnika Generalštaba Vojske, do ministra odbrane, a možda čak i premijera. Ne i u Crnoj Gori gdje je bruka maksimalno zataškana, a bivši ministar odbrane Predrag Bošković (DPS) i načelnik Generalštaba general Dragutin Dakić umjesto da odmah budu uhapšeni po načelu komandne odgovornosti, javnosti su mazali oči pričama o tobožnjoj osmišljenoj akciji hvatanja kriminalne grupe koje se služila vojnim objektima i najvrednijim brodom Mornarice za međunarodni šverc narkotika. Sličnih primjera nije bilo ni u Kolumbiji za vrijeme Pabla Eskobara!
Na koliko paluba ste bili u vašoj karijeri? Koje su to vrste brodova? Da li je italijanski nosač aviona „Kavur“ najveći ploveći entitet koje je ikad ušao u Zaliv?
Na palubama mnogih, odista. Od brodova nekadašnje RM VJ/VSCG bukvalno na svemu – od barkase, lučkog i pučinskog remorkera, preko jezerskog patrolnog čamca, raketne topovnjače i fregate, do podmornice sa kojom sam čak imao čast i da ronim u jednom od možda i posljednjih ronjenja RM VSCG prije nego što su u potpunosti istekli tehnički resursi njihovih baterija, negdje krajem 2003. Bio sam i na mnogim stranim ratnim brodovima koji su posjećivali Boku – od fregata, lovaca mina i patrolnih brodova Mornarica Italije, Francuske, Grčke, Velike Britanije i Španije, školskog broda RM Rumunije – jedrenjaka „Mircea“, do nekih od najzanimljivijih ratnih brodova što su pohodili Boku poput američkog matičnog broda za podmornice USS „Emory S. Land“ ili jednog od najmoćnijih, kao što je to bila američka raketna krstarica USS „Anzio“.
Ipak, višestruki boravak na italijanskom nosaču aviona „Cavour“ koji je u Boki bio 2014. svakako mi je ostao u sjećanju, zbog prilike koja se ne pruža svakog dana. „Cavour“ sa svojih 244 metra dužine, 39 metara širine i sa gazom od 8,7 metara, te deplasmanom od skoro 30 hiljada tona, jeste bez premca, najveći i najmoćniji ratni brod koji je do sada ušao u Zaliv. Ipak, gledano samo kroz dimenzije, nije i najveći uopšte – tu čast ima megakruzer „MSC Divina“ italijanske kompanije „MSC Cruises“, koji ima 139.072 bruto-tone, dugačak je 333 metra, širok 37,9 metara, a gaz mu iznosi 8,6 metara, te na svojih ukupno 18 paluba može primiti 4.345 putnika i 1.388 članova posade.
Bio sam i na mnogim kruzerima od kojih je su mi najljepši utisak ostavili „Queen Elizabeth“ čuvenog britanskog „Cunarda“, i „Nieuw Amsterdam“ američko-holandske kompanije „HAL“, ali sam ipak, najviše uživao na klasičnim, starim jedrenjacima poput impresivnog ruskog školskog broda „Sedov“ i po meni, možda i najljepšeg broda koji u posljednje vrijeme svraćao u Boku, veličanstvenog „Sea Clouda“.
Koliko trenutno Crna Gora sa Bokom ima aktivnih pomoraca i koliko oni zarađuju u evrima na godišnjem nivou?
Nema tačnog broja, ali se procjenjuje da ih je oko 7.000, računajući tu i tzv. bijelo osoblje sa kruzera. Prema nekim analizama, oni godišnje na stranim brodovima zarade između 200 i 250 miliona eura i taj novac, u najvećoj mjeri, unesu u Crnu Goru i troše u njenoj ekonomiji, dajući na taj način veliki impuls privredi.
Priliv od plata pomoraca jednak je četvrtini ukupne zarade koju produkuje cijela crnogorska turistička industrija. Novac koji pomorci unesu veći je od iznosa koji pojedinačno, izveze crnogorska poljoprivreda ili aluminijumska industrija. Ipak bojim se da je malo ljudi u Vladi Crne Gore svjesno tih činjenica jer državna administracija ne da ne sarađuje sa ovdašnjim strukovnim udruženjima pomoraca, već naprotiv, počesto im i direktno podmeće nogu. Ali, za državu koja o moru ima svijest samo kao o naplativom kupališnom fluidu, to baš i ne iznenađuje, zar ne?
/Razgovarao: Nikola Malović/
