Od potencijalnog delikatesa ekskluzivnih restorana u Ulcinju, do noćne more i štetočine, kako ga zove većina tamošnjih ribara. To je siže višegodišnjih napora nadležnih instutucija da se plavi rak ili plava kraba promoviše kao potencijalno privredno isplativa vrsta zbog ukusnog mesa, a ribari motivišu za veći izlov tog zglavkara.
Devet godina nakon što je u najjužnijoj opštini na dva mjesta Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom(JP), u saradnji sa Institutom za biologiju mora iz Kotora, organizovalo promociju komercijalne vrijednosti tada mnogima nepoznate vrste raka Callinectes sapidusa, plavog raka nema u ponudi ulcinjskih restorana, dok je ribarima uglavnom nezanimljiv za komercijalni izlov.
Naučna savjetnica u Institutu Olivera Marković, koja radi u Laboratoriji za ihtologiju i morsko ribarstvo, podsjetila je da su tada prezentovane informacije o ekologiji i biologiji same vrste kao i njegova komercijalna upotreba i dat fokus na njegovu komercijalnu važnost kao potencijalno novog morskog resursa.
“Svi prisutni su imali priliku da probaju meso ove jako cijenjene gastronomske delicije. Iako je oduševljenje bilo na nivou i iako su ribari obećali da će ga loviti, sve je ostalo, nažalost, samo na obećanjima. Plavi rak, iako delicija, kod nas se i dalje smatra velikom štetočinom i slabo se izlovljava jer je potražnja za njim veoma mala”, kazala je Marković “Vijestima”.
Navela je da ga od 250 registrovanih ribara, samo njih dva ili tri, ciljano love i prodaju.
“Najčešće se lovi vršama, pri čemu je za ribara neznatna šteta po ribarski alat u odnosu na izlovljavanje pomoću mreža stajaćica koje plavi rak uništi kao i ulov u njima. Cijena kilograma kreće se od 8 do 10 eura, dok za kilogram očišćenog mesa treba izdvojiti od 60 o 80 eura”, kazala je Marković.
Podsjetila je da je u pitanju invazivna vrsta koja je u uvrštena u 100 najgorih invazivnih vrsta u Mediteranu.
“Prilikom przentacije u Ulcinju u novembru 2016. godine, plavi rak bio je samo poznat sporadično na pojedinim lokacijama, jedna do dvije jedinke. Danas je ova vrsta prisutna duž cijelog Crnogorskog primorja u velikom broju i količini, posebno u područjima gdje se miješaju slatka i slana voda i gdje je uspostavila svoju populaciju – u rijeci Sutorini, na Tivatskim solilima, kao i u rijeci Bojani”, kazala je Marković.
Plavi rak polnu zrelost dostiže nakon oko godinu starosti. Mužjaci nastavljaju da rastu i nakon toga, dok ženke prestaju. One se samo jednom razmnožavaju i to nakon posljednjeg “presvlačenja” i parenja. Tada odlaze u vode sa visokim salinitetom da bi se mrijestile, obično u periodu od maja do avgusta.
U vodama Jadrana plavu krabu prvi su 2004. godine locirali Hrvati kod Stona, kada su zabilježene četiri jedinke na dubini od pola metra. Primarna mjesta na kojima su zabilježene jedinke plavog raka su lagune i ušća rijeka.
Na ušću Bojane, plava kraba pojavila se prije desetak godina i sada je, osim u rijeci, ima i na Šaskom jezeru u znatnim količinima, kao i u Port Mileni i solanskim kanalima.
Bojanski ribari izbjegavaju da bacaju mreže blizu obala, koja su staništa plavih rakova.
“Moramo tako jer bi nam pocijepali mreže”, kazao je “Vijestima” jedan od njih.
Istraživanje
Marković je kazala da je prošle godine u okviru Generalne komisije za Ribarstvo Mediterana i MedSea4Fish programa, počeo jednogodišnji Program istraživanja plavih rakova u kojem je učestvovalo 14 mediteranskih država.
Metodologija uzorkovanja i standardizovani ribarski alat su morali biti isti u svim državama, da bi se na kraju projekta mogli uporediti rezultati.
“U okviru projekta su sakupljani podaci zavisnih od ribarstva (fishery dependent data) i podaci nezavisni od ribarstva (fishery independent data). Tokom prikupljanja podataka zavisnih od ribarstva, dobijaju se informacije uglavnom o odraslim i velikim jedinkama plavog raka, jer ribari ciljaju područja koja im donose najveću zaradu uz najmanje troškove. Ovi podaci dolaze direktno od ribara”, navela je Marković.
Istakla je da se prikupljanje podataka nezavisnih od ribarstva, vršilo eksperimentalnim ribolovom plavog raka pomoću posebno dizajniranih vrša za ulov malih i mladih, nedoraslih, nezrelih jedinki, koje najčešće nisu predmet ribolova.
“Vrše dimenzija 60x50x50 cm sa otvorima od 10 cm postavljene su na više lokacija u Sutorini, na Tivatskim solilima i rijeci Bojani. Na svakoj lokaciji koristile su se po tri vrše koje stoje 24-48 sati. Bilježile su se GPS koordinate, broj i težina ulova, dubina, temperatura i salinitet vode, kao i sve druge vrste koje uđu u vršu. Na taj način dobijaju se podaci o životnoj sredini koji nedostaju u standardnim ribarskim podacima”, kazala je Marković.
U okviru Programa, dodala je, skoro sve aktivnosti su realizovane zahvaljujući ribarima koji su pomogli prilikom sakupljanja plavih rakova.
“Svi sakupljeni podaci (dužina i širina karapaksa svake ulovljene jedinke, njihova težina, pol, stadijum zrelosti, težina gonada, boja i težina jaja kod ženki sa jajima, epibionti), za 188 jedinki ulovljenih eksperimentalnim vršama i za 1.387 ciljano ulovljenih jedinki, obrađeni su, odnosno analizirani i biće prezentovani na predstojećem sastanku GFCM o napretku Programa o istraživanju plavog raka, koji će se održati 18. oktobra ove godine”, najavila je Marković.
Nakon toga, kako je navela, imaće se uvid u stanje populacije plavog raka na području rijeke Bojane, Tivatskih solila i rijeke Sutorine, njegov uticaj na domaće vrste rakova, kao i detaljan uvid u genetsku strukturu tog zglavkara u Mediteranu.
Meso slično gamborima
Vlasnik restorana Šas Alim Đeka kazao je da ribari slabije love od kada se plavi rak odomaćio u Šaskom jezeru.
“Jezero je prije bilo puno grgeča, sad ga nema. Kad god bacimo mreže, rizkujemo da ih nađemo pocijepane, a ulov uništen”, naveo je Đeka.
Ipak, za razliku od ostalih ribara, kako kaže, nije previše razočaran kada u svojim mrežama ugleda plavog raka.
“Posebno one od kilograma ili više. Očistim ih i spremim meso. Nema ga puno, ali je slično gamborima”, naveo je Đeka.
Vlasnici restorana na Bojani “Vijestima” su ranije kazali da plavi rak nije zahvalan za spremanje. Naveli su tada da im je portrebno 30 komada za jednu porciju brusketa, kiflica od ikre ili za taljatele sa njenim mesom.
Olivera Marković je ranije “Vijestima” kazala da su plave krabe veoma važan ribolovni resurs u nekim zemljama, poput SAD i Grčke.
Istakla je tada da se tamo izlovljavaju desetine tona i ostvaraju milionski prihodi. Kao primjer je navela da je kod Soluna, u Grčkoj, za 12 mjeseci izlovljeno između 60 i 80 tona plave krabe…
/Samir Adrović/
