Crna Gora sa 300 kilometara dugom obalom i 2.440 km² mora nema propise koji štite njeno podmorje.
“Zato je Crna Gora postala El Dorado za grupe i pojedince koji bez ikakve kontrole mogu da rone u njenom dijelu Jadrana, vade arheološke eksponate, iznose iz zemlje i prodaju na crnom tržištu”, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) dugogodišnji ronilac Vesko Mijajlović.
On je direktor Regionalnog ronilačkog centra za podvodno deminiranje i obuku ronilaca (RCUD), koji se bavi i podvodnim arheološkim istraživanjima.
Centar je osnovala Vlada Crne Gore.
Mijajlović kaže da za razliku od zemalja u kojima podvodno bogatstvo štite razna specijalizovana odjeljenja, Crna Gora nema ni zakon o ronjenju ili uredbu o podvodnim aktivnostima:
“Zato su ljudi često u nevjerici kad nas pitaju koja odobrenja im trebaju da bi ronili u Crnoj Gori, a mi im kažemo – ne treba ništa”.
Upravo zbog toga neki pojedinci i organizovane ronilačke grupe dolaze u Crnu Goru, kako bi pljačkali podvodno blago, dodaje Mijajlović.
Kao primjer takvih kriminalnih aktivnosti, navodi devastacije arheoloških nalazišta koja su otkrivena protekle decenije, u poslednjem sistemskom istraživanju podmorja.
Riječ je o nalazištima olupina od Boke kotorske do Budve, iz raznih epoha, među kojima ima i lokaliteta iz perioda prije nove ere.
Ti eksponati su izuzetne vrijednosti, i na svjetskom tržištu dostižu basnoslovne sume, kaže direktor RCUD.
Dodaje da su podaci o njihovim lokacijama trebali biti dobro čuvana tajna, no da su očigledno došli do onih koji su ih zloupotrijebili.
Iz RCUD su u više navrata podnosili krivične prijave zbog devastacije podmorja, ali bez rezultata.
“Moramo pod hitno zaštititi našu kulturnu baštinu u podmorju”, apeluje Mijajlović.
RSE je poslao upit Upravi policije (UP) o slučajevima krijumčarenja i ilegalne trgovine podvodnim eksponatima.
“Službenici UP policije nisu registrovali slučajeve u kojima je bilo lica lišenih slobode zbog nezakonite trgovine i krijumčarenja eksponata podvodne arheologije”, naveli su iz UP u kratkom odgovoru.
Osim kulturne baštine, nezaštićena i podvodna infrastruktura
Iako je Crna Gora još 2008.godine potpisala UNESCO konvenciju o zaštiti podvodne kulturne baštine, do danas nije donijela zakone koji uređuju ovu oblast, a koji bi institucionalno odredili odgovorne za njenu primjenu.
Trebalo bi što hitnije donijeti propise o podvodnim aktivnostima, smatra Mijajlović, jer se njima ne štiti samo kulturna baština, već i bezbjednost ronilaca, infrastrukturnih objekata pod vodnom, te plovnih objekata.
“Na primjer, Crna Gora ima podvodne kablove za interkonekciju sa Italijom. Zar država ne mora da vodi računa o zaštiti takvih objekata, i da kontroliše ko, kad, gdje i zašto roni”, pita se Mijajlović.
RSE je uputio Ministarstvu kulture pitanja na koji način su zaštitili podvodnu kulturnu baštinu, te koliko godišnje izdvajaju za tu namjenu i istraživanja pod morem.
Odgovori su izostali.
Što je do sada istraženo?
Veliki dio crnogorskog podmorja je još uvijek neistražen.
Do sada je mapirano oko 30 podvodnih arheoloških lokaliteta, a najstariji datiraju iz četvrtog i trećeg vijeka prije nove ere, kaže za RSE podvodni arheolog Darko Kovačević.
On je voditelj prije dvije godine osnovane Laboratorije za arheologiju pomorstva na Pomorskom fakultetu Kotor, prve naučno-istraživačka jedinice u Crnoj Gori iz te oblasti.
Kako kaže, Laboratorija za sada radi samo na dokumentovanju već otkrivenih lokaliteta.
Njihova digitalizovana mapa se oslanja uglavnom na rezultate istraživanja koje je od 2009.godine vodio Centar za konzervaciju i arheologiju sa Cetinja, u saradnji sa RCUD i Nautičkom fondacijom RPM sa Floride (SAD).
Tada je, tokom pet godina, američki brod Hercules istražio priobalje od Boke kotorske do Budve, koristeći sonare na dubini od 30 do 150 metara, mehanizovanu ronilicu na daljinsko upravljanje i podvodne kamere visoke rezolucije.
Prikupili su podatke o lokacijama olupina i kulturne baštine na tom području i izradili Geografski informacijski sistem (GIS) – kartu crnogorske obale.
Već tokom prvih zarona je locirano nalazište podmornice iz Prvog svjetskog rata, a u narede četiri sezone je otkriveno ukupno 22 olupina. Locirano je i 10 antičkih nalazišta između ulaza u Boku Kotorsku i Budvanskog zaliva”, zapisano je u arhivima američke nautičke fondacije.
Na mapi je šest olupina iz Drugog svjetskog rata.
Među njima su četiri potopljena broda duž Platamuna, rta između Tivta i Budve. Radi se uglavnom o italijanskim teretnim brodovima.
U Boki kotorskoj je locirana potopljena britanska podmornica H-3, a kod Ulcinja mjesto gdje je nasukana francuska podmornica Frenel.
Danas je zatrpana pijeskom na maloj dubini, pa je nekada more otkrije, kažu u Laboratoriji za arheologiju pomorstva.
Kovačević dodaje da je među poznatim lokalitetima i onaj austrougarske krstarice Zenta, na dubini od oko 70 metara, koja je potopljena u prvoj pomorskoj borbi Prvog svjetskog rata.
“Kada prilazite nekom od tih arheoloških nalazišta, imate osjećaj kao da prilazite napuštenoj bazi u svemiru ili na nekoj planeti”, opisuje ovaj podvodni arheolog.
Virtuelno ronjenje
Djelić tog osjećaja je moguće iskusiti i bez ronjenja.
Naime, na kotorskom Pomorskom fakultetu je podvodna kulturna baština dostupna u sobi virtuelne realnosti, gdje se mogu virtuelno obići potopljeni bordovi, poput francuskog razarača Dague kod Bara, i parobroda Tihany kod ostrva Mamula.
Kroz 3D simulaciju posjetioci saznaju o njihovoj istoriji, ali i sličnim brodovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, sa čijim institucijama je u ovom projektu sarađivao Univerzitet Crne Gore.
Taj dio projekta nazvan “Wrecks4All” je kroz fondove prekogranične saradnje sufinansirala Evropska unija.
/Jasna Vukićević – RSE/
