Stari ponos Jugoslovenske Ratne mornarice, podmornica P-821 HEROJ koja kao muzejska vrijednost ostavlja bez daha posjetioce Porto Montenegra sa svih meridijana, 27. avgusta proslavlja 50. godina od kada je, kao tadašnje „pomorsko čudo”, iz brodogradilišta u Splitu porinuta u more.
Kobilica za izgradnju HEROJ-a postavljena je 1965. godine, i naredne dvije godine, u najvećoj tajnosti se gradio novi ponos JRM – 1967. podmornica od 50,4m dužine, 4,7m širine i punog deplasmana 704,6t konačno je porinuta u more. Nakon završnih radova i probnih vožnji brod je 1968. konačno upisan u flotnu listu i narednih 23 godine bio u sastavu 88 diviziona podmornica, ističe koordinator Zbirke pomorskog nasljeđa Dražen Jovanović, koji, kao nekadašnji podmorničar, sa puno strasti govori o plovidbi gostima koji uživaju u ovom monumentalnom zdanju u nautičkom naselju Porto Montenegro.
Heroj je predstavljao vrhunac ne samo brodogradnje već i ukupne tehnologije kojom je ovladala ondašnja Jugoslavija, svrstavši se tada u red rijetkih država koje su bile kadre i sposobne da samostalno dizajniraju, projektuju i grade podmornice. U doba kada je Heroj ušao u operativnu upotrebu, to je bila jedna od najskladnijih i po svojim karakteristikama najboljih podmornica sličnoga tipa u svijetu, dodao je Jovanović.
Pored podmornice HEROJ izgrađene su vrlo brzo, skoro pa paralelno sa njom, i podmornice istog tipa: JUNAK i USKOK.
Podmornica HEROJ je porinuta u more te davne 1967. godine, i nakon 23 godine, kada je zauvijek izvučena iz mora na obalu 1991. godine u Tivtu, imala je ukupno 726 plovidbenih dana, čak 910 ronjenja i prešla je ukupno 46.659 nautičkih milja, što je ekvivalent plovidbi dva puta oko zemaljske kugle.
Od 3. jula 2013. godine, nakon četiri mjeseca restauracije HEROJ je dočekao novi život, ovoga puta kao brod – muzej, na njegovoj restauraciji učestvovalo je i 13 nekadašnjih podmorničara koji su željeli da mu vrate stari originalni sjajn. Prvi probni komandant podmornice P-821 HEROJ, kapetan fregate u penziji Tomislav Drašković i tadašnji glavni investitor Porto Montenegra, kanadski biznismen Piter Mank, svečano su tog datuma, presjekli vrpcu na ulazu u veliku dizel-električnu podmornicu koja je od tada, zajedno sa malom, tzv. diverzantskom podmornicom P-912 UNA, centralna muzejska atrakcija nautičkog naselja.
“Starali smo i ja i ova podmornica zajedno i plovili smo različitim kursevima. HEROJ je izvršavao svoje namjenske mirnodopske zadatke, a ja sam kao njegov prvi probni komandant gradio karijeru. Heroj će trajno ostati da leži na ovim potkladama kao simbol jugoslovenskog podmorničarstava, ovdje u Tivtu gdje je to podmorničarstvo i počelo 1928. godine. Govoriće generacijama o hrabrim mladim ljudima koje su u čeličnim trupovima podmornica odlazili u tamne dubine i vještini jugoslovenskih inženjera i brodograditelja, a ja sada ponovno bešumnom podvodnom brzinom, ronim po divnim uspomenama podmorničke mladosti”, istakao je te julske večeri 2013. godine, uz puno emocija, kapetan Drašković.
Stati za kormilom podmornice i otkriti kako je 28 podmorničara u njoj, duboko u moru, ispisivalo nepredvidive istorijske trenutke jugoslovenske flote, rijetka je edukativna atrakcija na evropskom tlu. Danas se u podmornicu ulazi kroz veliki izrezani otvor čvrstog trupa debelog 28 milimetara, u njenu skučenu i raznovrsnim uređajima i opremom nabijenu unutrašnjost – od komandantove kabine, torpednih cijevi kalibra 533mm na pramcu, radio stanice i borbene stanice, elektromotornog prostora prema krmi gdje je smješten glavni električni pogonski motor Heroja. Nije vraćena samo materijalna eksponatska vrijednost podmornice, već i život kroz priče podmorničara koji sa strašću objašnjavaju kako su po mjesec dana boravili pod vodom, sa kojim opasnostima su se suočavali, kako su ručali na torpednim cijevima i spavali na sklopivim ležajevima gdje god se moglo naći mjesta.
Heroj je jedna od najvećih atrakcija Tivta i nastavlja vezu grada sa podmorničarskom tradicijom, a često je i mjesto susreta bivših podmorničara ex-Yu koji se često sastaju. U čast 50 godina od njegovog porinuća, HEROJ će se naći i na listi američkog portala www.museumships.us koji se bavi promocijom i očuvanjem pomorske baštine.
