Pomorstvo u Risnu je imalo znacajnu ulogu u anticko-ilirsko, ilirsko-grcko i rimsko doba, dok se ono nije razvijalo kao u nekim drugim mjestima Boke Kotorske tokom turske domijacije od XV – XVII vijeka jer Turska nije favorizovala ovaj vid djelatnosti primorskih mjesta.
Zato su se tek pocetkom XVII vjeka otvorile mogucnosti da se Risan opet okrene moru i životu na njemu.
To su učinili prvo trgovci, jer su Risnjani prvenstveno bili trgovci, postajući sve visše pomorci i brodovlasnici, kao sto su: Ivelicć, Đurkovici, Bjeladinovići, Ćukovići, Celovići, Vlastelinovići i dr.
Moze se reći da je ovdje trgovina bila faktor koji je doprinosio razvoju pomorstva.
Krajem XVII i pocetkom XVIII vijeka Risnjani su se poceli isticati svojim podvizima na moru u pomorskim bitkama na strani Mletaka, a pri kraju toga vijeka sve vise u korist Rusa. Jedan od prvih je nacelnik risanske opstine Simeon Ivelic, kao zapovjednik domaćih odreda pomoraca, u Morejskom ( 1684-1699) i Mletacko- turskom ratu ( 1714-1718).
Za vrijeme Mletacke republike u XVIII vijeku Rišnjani postaju i brodovlasnici i kapetani brodova. U to vrijeme posjeduju:
1. Barketa – jedan
2. Gajete – znatan broj
3. Brik – jedan ( jedrenjak srednje velicine sa dva jarbola i jedrima )
4. Fregaduna – tri ( vrsta trgovackog i ratnog broda )
5. Gripa – pet ( tip manjeg ribarskog, trgovackog i gusarskog jedrenjaka na vesla sa jednim jarbolom )
6. Pulake – cetiri ( jedrenjak sa tri jarbola
7. Tartane – devet ( teretni i ribarski brod sa golim jarbolom i latinskim jedrom )
8. Ostale jedrenjake bez oznake tipa – devet
Među Risnjanima je bilo 12 kapetana brodovlasnika, 10 kapetana, 13 patruna (brodovlasnik i zapovjednik broda): Simo Milošev Bjeladinović, Petar Đaja Bjeladinović, Jovo Rišnjanin, Petar, Đorđe i Luka Celović, Rade Vlastelinović, Đuro Milanov, Vaso Lukin Petković, Ivo Kolumbarić, Lazar i Đoko Kaluđerović, Todor Matov, Buko Rišnjanin, Jovo i Nikola Đurkovic, Simeon i Marko Ivelic, Luka Paprenica, Rade, Drago i Krsto Dragicevic, Milos Lucic, Simo Milutinović, Petar Ugrinović, Josif Nikov i Nikola Katurić, Marko Aleksic, Risto i Jovo Jovovic, Nikola Nikolic, Mato i Mihail Lazovic, Nikola Carevic, Đuro Menzuran, Nikola Carinjak, Stevan i Andrija Jovanovic, Vaso Stijepović.
Sa svojim brodovima su plovili po Jadranskom moru do italijanskih luka, a stizali su i do udaljenih albanskih, grckih i turskih luka.
Na tim putovanjima dolazili su u sukob sa africkim i ulcinjskim gusarima.
Tako je Risan opet našao svoje skromno mjesto u istoriji pomorstva Boke Kotorske XVIII vijeka, koji se sa mnogo razloga naziva „zlatni vijek bokeljskog pomorstva“.
U XIX vijeku Risan je dao dosta poznatih i istaknutih pomoraca, brodovlasnika, kapetana, patruna i drugih pomoraca. Svi oni su dijelili sudbinu ostalih bokeljskih pomoraca, tj. Bokeljskog pomorstva u cijelini, koje je, zahvaljujuci svojim inzvarednim pomorcima, steklo veliki ugled i ostvarilo značajne podvige.
U XIX i XX vijeku do 1922 godine Rišnjani su u svom vlasnistvu i sivlasnistvu posjedovali 27 brodova duge i velike obalne i 23 broda male obalne plovidbe. Za ovo vrijeme bilo je brodovlasnika: patruna 14 i trgovaca 9.
Počev od 1801. do kraja XIX vijeka pominju se pomorci iz porodica: Dragicevic, Katuric, Popovic, Pavlovic, Paprenica, Jovanovic, Tomanović, Jovovic, Đurkovic, Miletic, Petković, Ćatović, Ivelić, Kovačić, Radović.
Od 1804. do 1918. godine Risan je imao 48 kapetana duge plovidbe, obalne 20, i oko 20 patruna i vise brodovlasnika, i to :
U XIX vijeku : Dragicevic Krsto, Djurkovici : Jovo A., Marko V., Marko A., Petar, Nikola, Bozo, Nikola Dj., Petar V., Spiro B., Aleksandar, Andro J., Slavo J. I Vaso L., Ivelici : Marko i Vlado, Jovovic Marko, Jovanovici : Andrija Dj., Djordje i Rade, Katurici : Drago i njegovi sinovi Jovo i Lazar i Simo A., Kolumbaric Mato, Lucic Ilija, Nikolic Jeronim, Paprenice: Jovo i Vaso, Popovici: Spiro, Drago, Krsto, Jefto, Andrija i Jovo. Petkovici : Bogdan i Petar, Krsto i Simo, Vidovic Ljubo i Aleksandar ( Leso ), Jovanovic Simo.
Među njima je bilo istaknutih kapetana i brodovlasnika, osnivaca crnogorske mornarice, ucesnika u oslobodilackom ratu Grcke 1821-1828, kapetana na Ruskim brodovima.
Da pomenem samo dvojicu :
Vladimir Vlado Simov Ivelić (1855 – 1940), je poslednji muski izdanak porodice Ivelic, pripadao je plejadi najboljih i najistaknutijih bokeljskih pomoraca, koji su pomorsku slavu svoga rodnog kraja pronijeli svim svjetskim morima i okeanima. Pedeset godina je proveo na moru, najvecim dijelom ploveci na jedrenjacima, pokazavsi zavidno strucno znanje, vjestinu, cvrstinu i neustrasivost pomorca.
Slavomir Slavo Jovov Đurković (1851 – 1920) je poznati i zasluzni bokeljski pomorac, adjutant Knjaza Nikole, diplomata, Ruski oficir. Kapetan duge plovidbe je postao 1875 godine. Slavo je na poziv Knjaza Nikole ( 1882 godine je osnovana Knjazevska crnogorska kancelarija pomorskog odjeljenja )dosao na Cetinje i postavljen je za prvog upravnika „ Kancelarije pomorskog odjeljenja“.
Neki su plovili na parabrodima, ostajuci uvjek nostalgicni za svojim jedrenjacima do 1918 , poslije toga do 1941 godine su : Catovic Sveto i Nikola, Djurkovic Milivoj, Grkavac Niko, Ivelic Petar, Jovanovic Marko – (brodski strojar I klase, upravitelj stroja, vjerovatno prvi Risnjanin ove pomorske struke), Petkovic Blagoje, Nikovic Spiro i Savo, tu su pred 1941: Mirko Popovic, Mitar Petkovic, Tomo Sundecic, Branko Nikovic, na rijecnim brodovima . Petar Sparovic, Vukasin i Branko Vukadinovic, Jovo Grkavac, Filip Krzelj, Nikola A. Cuckovic, a Aleksandar Tisinovic odmah poslije drugog svjetskog rata).
Znatan broj ovih pomoraca je plovilo na Ruskim i Argentinskim brodovima, smatra se da je preko 40 Risanskih pomoraca plovilo na argentinskim brodovima, pretezno na brodovima brace Mihanovic iz Buenos Airesa.
Veci broj Risanskih pomoraca je uspjevao da se uzdigne na zavidan stepen obrazovanosti i kultivisanosti duha, sto im je obezbjedjivalo veliki autoritet. Bile su to ugledne licnosti.
Dakle Risan moze da se ponosi svojom pomorskom tradicijom koju su brojni mornari, oficiri, nauticari i masinci, zapovjednici i upravitelji strojeva uspijesno nastavili ( poslije drugog svijetskog rata ) na brodovima domacih i stranih pomorskih kompanija.
Od 80tih godina proslog vijeka pa do danas najveci broj nasih pomoraca plovi na stranim kompanijama.
Skoro da nema risanske porodice koja nije dala bar jednog pomorca. Bio bi obiman posao napraviti evidenciju pomoraca, ali samo da spomenem da danas u Risnu imamo 20 kapetana/zapovjednika, znatan broj prvih oficira palube sa kapetanskim ispitom, 16 upravitelja stroja, veliki broj ofcira palube i stroja, elektricara, kormilara, mazaca, mornara, kuvara, konobara i pomocnog osoblja.
Jos uvjek dosta nase djece sa entuzijazmom ide u pomorsku skolu i pomorski fakultet, tako da se ta pomorska tradicija nastavlja do danasnjih dana.
/Kapt. Branislav N. Kordić/
