Portreti bokeljskih parlamentaraca i pravnika u Beču sredinom XIX. i početkom XX. vijeka

Evropski XIX.vijek, poznatiji i kao „dugi vijek“, vijek kojeg su obiljležli mnogi presudni istorijski dogadjaji. Počevši od Francuske revolucije, napoleonskih ratova, Bečkog Kongresa iz 1815. godine, revolucije iz 1848./9, koja je iz temelja potresla sliku “stare” Evrope, Krimskog rata i Berlinskog Kongresa 1878. godine. Evropa je propratno sa ovim dogadjajima doživljavala industrijsku i kulturno-društvenu revoluciju. Samim time, ni Crna Gora, a ni Boka Kotorska, nisu bile pošteđene raspletom svih ovih događaja.

Geopolitička situacija u Boki Kotorskoj je bila izrazito turbulentna nakon pada „prevedre Mletačke Republike“ 1797. godine, prelazeći u više navrata iz mletačkih u francuske, habzburške i ruske „ruke“, da bi konačno nakon Bečkog Kongresa 1815. godine, Boka Kotorska svoj „dom“ našla u Habzburškoj monarhiji, ostajući u „habzburškom zagrljaju“ sve do kraja I. Svjetskog rata.

Habzburška monarhija je prolazila turbulentan period od sredine XIX. vijeka sve do I. svjetskog rata, sve vrijeme imajući jednog istog vladara -monarha – cara Franju I. Josipa, koji je vladao od 1848. do 1916. godine. Ovaj period je započet famoznom revolucijom iz 1848. godine,  uslijedio je prelazak iz apsolutističke u ustavnu monarhiju, koji je nastupio 1867. godine izglasavanjem prvog, od Carevinskog vijeća (Reichstrat-a) izglasanog ustava. Sva ova zbivanja su propraćena bila i uvođenjem i unaprijeđenjem glasačkog prava.

Kakve je sve ovo odjeke imalo na Boku Kotorsku i njen razvoj? Uvođenjem prava glasanja, prvo ograničenog na određenu klasnu i poresku pripadnost, došlo je postepeno do razvoja parlamentarnog i političkog zivota. Sve je ovo uticalo i na bokeške predstavnike u parlamentu. Reichsrat (Carevinsko Vijeće) je bio dvodomni parlament, sastavljen od  gornjeg (Herrenhaus) i donjeg (Abgeordnetenhaus) doma. Parlament je trajao od 1861. do 1918. godine, imajući XII zakondavnih perioda i XXII sjednice. Tokom ovog perioda, pet znamenitih Bokelja su obavljali funkciju političkih predstavnika Boke Kotorske.

1. Stjepan Mitrov Ljubiša – književnik i pravnik, rođeni Paštrovčanin. Stjepan Mitrov Ljubisa je prva pravnčka znanja stekao kao pripravnik i opštinski sekretar u Budvi, proučavajući zakone i sudske i upravne akte u tada italijanizovanoj Budvi. Ubrzo je stekao i priznanje austrijske vlasti, koja ga je imenovala javnim bilježnikom. Bio je u pet navrata poslanik u Carevinskom Vijeu, od 1861. – 1864, od 1867 – 1870, od 1870 – 1871, od 1872 – 1873 i od 1873 – 1878.
2. Đorđe Vojnović „Užički“ – pripadnik plemićke porodice Vojnovića iz Herceg- Novog. Đorđe je studirao prava u Beču od 1851- – 1853. godine, doktorirajući u Padovi 1854. godine, bio je pripadnik donjeg doma, a od 1892. godine i gornjeg doma Carevinskog Vijeća. Titulu poslanika u donjem domu je obavljao od 1879. do 1891. godine, a u Gornjem domu je bio parlamentarac od 1892. do 1895. godine. Đorđe Vojnović je bio notar i gradonačelnik Herceg Novog, predstavnik u Dalmatinskom saboru, održavajući jako prisne veze sa knjazom Nikolom I Petrovićem i kraljem Milanom Obrenovićem. Sa dinastijom Habzburg je takođe održavao jako bliske odnose, dobijajući za svoje zasluge i  komandirski krst 1884. od cara Franje Josipa. Njegovao je i jako bliske odnose sa princom Rudolfom Habzburgom, istim princom koji je izvršio samoubistvo 1889. godine, pomagajući mu da kupi ostrvo Lokrum u blizini Dubrovnika. Princ Rudolf, veliki zaljubljenik u prirodu, se ujedno i smatra osnivačem prve planinarske staze na Orjenu poviše Herceg-Novog. Đorđev brat, Konstantin Vojnović, je bio čuveni profesor građanskog prava u Zagrebu.
3. Božidar Vukotić – rođeni Grbljanin, nakon kotorske Gimnazije, studira prava u Beču (1896-1897) i nastavlja studije prava u Gracu, gdje ujedno i doktorira 1902. godine. Obavljao je funkciju sudskog pripravnika na sudu u Kotoru i Benkovcu, a od 1909. godine bio je i advokat u Kotoru. Početkom I. svjetskog rata bio je uhapšen, a nakon završetka istog bio je sudija u Višem Sudu u Podgorici, a od 1924. ponovo i advokat u Kotoru.
4. Radoslav Kvekić – rođeni Pođanin (Herceg-Novi), nakon Gimnazije u Kotoru i Dubrovniku, studira prava u Beču (1873-1877), nastavlja studije u Gracu, gdje i doktorira 1880. godine. Bio je od 1877. advokatski pripranvik u Trstu, od 1884. advokat u Kotoru , i od 1890. advokat u Trstu. Bio je poslanik u Carevinskom Vijeću od 1891. do 1907. godine, tokom 3 zakonodavna perioda austrougarskog parlamenta.
5. Mihailo Bjeladinović – Rišnjain, nakon završene kotorske Gimnazije upisuje pravne studije u Beču od 1886. – 1890. godine., obavljajući sudsku praksu u Dalmaciji, gdje od 1896. godine radi kao pomoćnik na Višem Zemaljskom Sudu, od 1899. godine na zemaljskom sudu u Zadru, od 1900. godine radi kao sudski sekretar na Okružnom sudu u Dubrovniku, od 1903. i na Okružnom sudu u Kotoru, od 1908. godine je postavljen za sudiju Osnovnog suda u Kotoru, od 1909. godine postaje član Okružnog sudu u Šibeniku, od 1910. godine radi na Okružnom sudu u Dubrovniku. Bio je i parlamentarni poslanik u Beču od 1907-1910. godine.

/mag. Janko Paunović/

/Zlatan Stojadinović, BA/

*Rad je objavljen u ovogodišnjem broju Godišnjaka Pomorskog Muzeja u Kotoru