Čitajući članak “SPRDNJA SA BAŠTINOM”, autora Đorđa Vušurovića, objavljen u dnevnom listu Vijesti od 29. oktobra 2016. “vratio” me je u davne sedamdesete dvadesetog vijeka.
Tada sam, tačnije neposredno nakon katastrofalnog zemljotresa 15.aprila 1979. godine, imenovan za vršioca dužnosti direktora, tek osnovanog Opštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kotoru. Odluku o osnivanju Zavoda usvojila je Skupština opštine Kotor, na sjednici održanoj 27.maja 1980.godine. Ovo ističem iz razloga kako smo i tada nailazili na nerazumijevanje, pojednih odgovornih lica za popis u zemljotresu stradalih spomenika kulture. Bilo je teško objasniti pojedincima, da je grad Kotor, njegova urbana cjelina, spomenik kulture, u kojoj nema svaki objekat svojstvo spomenika kulture, ali je dio funkcionalne cjeline koja je činjela grad.
Takav pristup, omogućio je dosta realnu procjenu šteta nastalih zemljotresom, ne samo na području gradskog jezgra, u iznosu od 18 658 930 USD, čime je područje Kotora, participiralo u ukupnoj šteti na spomenicima kulture u CG sa 35,52%.
Da li se sa tim sredstvima uspjelo obnoviti sve ono na osnovu čega su dobijena sredstva?
Nije! Dokaz su gradski bedemi i drugi spomenici kulture, u Gradu i van njega. Potvrđuju to i zapažanja UNESCO-ve komisije , koja je krajem marta i početkom aprila 2015. godine, obišla zaštićeno područje Kotora.
Osim Odluke o osnivanju Opštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Skupština opštine Kotor, napravila je još jedan veliki korak. Na sjednici od 10. februara 1981. godine, usvojila je Odluku o opštim uslovima za izvođenje radova na objektima u zaštićenom prirodnom i kulturno-istorijskom području Kotora. No, na žalost, ta odluka nije bila dugo u primjeni. Očigledno je nekome smetala.
Ali, ne treba zaboraviti, Kotor je sa njegovim prirodnim i kulturnim okruženjem, površine 12 000 ha kopna i 2 600 ha mora, na sjednici UNESCO-a 26. oktobra 1979. godine. proglaše za svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu, a grad Kotor i kulturnu baštinu u opasnosti, za određeno vrijeme.
Bilo je to, prije svega, priznanje onome što Kotor i njegovo okruženje jesu., ali i svojevrsno priznanje autorima elaborata za upis područja Kotora u svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu UNESCO-a,. dr Milošu Miloševiću, mr Jovanu Martinoviću i prof. dr Milenku Pasinoviću. Ovo ističem iz razloga što je prvobitni elaborate prethodno bio povjeren stručnjacima iz druge republike SFRJ , ali ga UNESCO-va komisija nije prihvatila.
Nakon 34 godine, Zakonom o zaštiti prirodnog i kulturno – istorijskog područja Kotora (“Službeni list Crne Gore“ br.56/2013), čl.2, utvrđene su nove granice zaštićenog prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, a time, pored ostalog, smanjena površina kopnenog i morskog prostora na 6 120 ha kopnenog i 2 500 ha morskog prostora. Navodno, da bi se ispoštovale katastarske a ne prirodne granice, koje su “išle“ vrhovima okolnih brda, i ponegdje, zalazile u prostor susjednih opština i dodirivale sa granicama zaštićenih područja u tim opštinama.
Suvišno bi bilo voditi raspravu o ovome. Tim više što nije u skladu sa proklamovanim ciljem, povećanjem zaštićenog prirodnog prostora.
Jedino i najveće priznanje autorima pomenutog elaborate jeste upis područja Kotora u svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu UNESCO-a. Rijedak primjer po oba osnova. Time je 16% obale Crne Gore i nešto manje od 1% mora, uvršten u svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu.
Kotor nije ostao samo oštećen smanjenjem površine zaštićenog kopnenog i morskog prostora, ostala je Crna Gora. Kotor je ostao oštećen i ukidanjem sjedišta Regionalnog zavoda za zaštitu spmenika kulture, čije je sjedište , od osnivanja, bilo u Kotoru.
Nijesu potrebni komentari o posljedicama koje su po Kotor i negovo okruženje, imali izmjena ranijih granica zaštićenog područja kao i ukidanje institucije koja bi se bavila pitanjem zaštite kulturnih dobara na licu mjesta. Dovoljno je pročitati primjedbe UNESCO-ve komiisje koja je boravila na zaštićenom području Kotora od 26.marta do 8.aprila 2015.godine.
Ipak, Kotor to nije zaslužio.
Prof. dr Milenko Pasinović
