Tvrđava Španjola, nekada čuvar grada, danas je prostor koji dobija novu ulogu.
Zahvaljujući projektu CREATIVITY (Interreg IPA South Adriatic 2021–2027), ovaj istorijski kompleks pretvara se u savremeni kulturni centar, namijenjen umjetnicima, istraživačima, kreativnim zajednicama i turistima.
Podignuta sredinom 16. vijeka, građena i prepravljana kroz razne epohe, Španjola nosi tragove španske, osmanske i lokalne graditeljske tradicije. Njeni masivni bedemi, kule i puškarnice svjedoče o vremenima odbrane, ali i o bogatom životu unutar zidina. Ipak, izlaganje kiši, vjetru i vremenskim promjenama ostavilo je duboke pukotine u kamenu, a unutrašnjost tvrđave je godinama bila obrasla rastinjem.
Danas, umjesto tišine i zapuštenih prolaza, na Španjoli se čuju zvuci obnove. Bedemi bivaju pažljivo učvršćivani, krovnim konstrukcijama biće vraćen autentičan oblik, otkriveni stari infrastrukturni sistemi. Posebno se vodi računa o očuvanju tradicionalnog kamenog popločanja i originalnih graditeljskih rješenja, koja predstavljaju rijetkost na Jadranu.
Prva faza radova – povratak izgubljene arhitekture
Od marta 2025. godine intenzivno se radi na sanaciji najugroženijih dijelova. Uklonjeni su urušeni segmenti kasarne, očišćene su unutrašnje prostorije, a rastinje koje je godinama prekrivalo zidove sklonjeno je kako bi kamen ponovo mogao da diše.
Prvi obnovljeni dijelovi – sjeverna kula, šetnica i zapadni bedem – sada su sigurni za posjetioce. Tokom radova pronađena je i mreža starih kanala za odvod atmosferskih i sanitarnih voda, što svjedoči da je život unutar tvrđave nekada bio organizovan i iznenađujuće moderan.
Radovi se izvode u skladu sa međunarodnim konzervatorskim standardima, a revitalizacija se odvija uz pažljivo kombinovanje tradicionalnih tehnika i savremenih materijala koji štite originalnu strukturu.
Nova uloga za tvrđavu – kulturno srce grada
Namjera projekta nije samo da sačuva kamene zidove, već da tvrđavi udahne novi život i funkciju. Nakon završetka radova, Španjola će biti prostor za kreativne industrije: koncerte, izložbe, performanse, festivale, edukativne programe i umjetničke rezidencije.
Ovaj pristup pokazuje da kulturna baština nije samo nešto što se čuva – to je resurs koji stvara nove mogućnosti, pokreće kreativne inicijative i donosi novu turističku vrijednost gradu.
Vrijednost radova u prvoj fazi iznosi 2,5 miliona eura, od čega je 1,6 miliona obezbijeđeno kroz IPA fondove Evropske unije. Ministarstvo kulture i medija Crne Gore učestvuje kao glavni nosilac projekta, uz podršku Opštine Herceg Novi kao ključnog partnera.
Evropska unija već duže vrijeme podržava projekte očuvanja crnogorskih kulturnih dobara, a revitalizacija Španjole je jedan od najznačajnijih primjera te saradnje. Kroz realizaciju projekta CREATIVITY, zemlje Jadrana udružuju znanje, iskustva i resurse kako bi zajedničko nasljeđe dobilo novu snagu.
Kulturne i kreativne industrije za južnojadranski identitet – CREATIVITY dio je Programa prekogranične saradnje Interreg Italija-Albanija-Crna Gora (South Adriatic 2021-2027) i fokusira se na unapređenje turizma kao ključnog pokretača razvoja i saradnje između ove tri zemlje.
