Izlov ribe na moru jedno je od najstarijih zanimanja lokalnog stanovništva u Bokokotorskom zalivu, ali i pored višjevekovne tradicije malo je pisanih tragova o istorijatu i tradiciji ribarstva u Boki. Upravo to je bio povod da se ovom tematikom bavi tim naučnika sa Instituta za biologiju mora Univerziteta Crne Gore, Ana Pešić, Mirko Đurović i Aleksandar Joksimović, kao i Slobodan Regner iz Centra za multidisciplinarne studije u Srbiji.
U nastavku prikazujemo, slikom i riječju, „razglednicu prošlosti“, odnosno neke od najzanimljivijih prepričanih djelova naučnog rada „Istorija ribarstva u Bokokotorskom zalivu i tradicionalni tipovi ribarstva“. Rad daje pregled istorijskog razvoja osnovnih tipova ribolova u proteklim vjekovima, opis barki i ribolovnih alata, kao i promjene socio-ekonomskih i društvenih odnosa u ribarstvu.
Osnovna poruka rada je da tradicionalni vidovi ribarstva, uz očuvanje ribljeg fonda, mogu biti ne samo izvor zdravog ulova iz mora već i atrakcija za turiste i upotpunjavanje turističke ponude Crne Gore.
Tipovi barki
U Boki su se upotrebljavale iste barke kao i u Dalmaciji: leut, gaeta, guc i svjećarica, koje naučnici detaljno opisuju. Sve su međusobno slične samo se razlikuju po veličini. I danas se u mandraćima Boke mogu naći drvene barke stare blizu ili preko 100 godina. Pri gradnji barki upotrebljavala se najviše hrastovina, zatim borovina, drvo murve, bukovina i jelovina. Pokretale su se pomoću vesala, a na svako veslo dolazio je po jedan veslač.
Zbog dužeg trajanja ribari su, između ostalog, barke “katramavali” – „sve unutrašnje strane barke mažu se vrelim katranom, što češće to bolje, samo se gornji deo palube nije premazivao ni sa čim“.
Ribolovni alati
Od ribolovnih alata u Boki su se koristile mreže, parangali, osti i vrše. Neki od ovih alata su i danas u upotrebi. Naučnici su detaljno opisali sve alate, njihovu upotrebu i razvoj kroz vrijeme, kao što je lov mrežom potegačom, čije izvlačenje na “ribarskoj posti”, dio mora i obale gdje ribari, spuštaju i izvlače mreže, je i danas atrakcija za turiste.
„Značaj ribolova mrežama potegačama prepoznat je u Strategiji razvoja ribarstva Crne Gore gdje je navedeno da će se raditi na očuvanju ovog tipa tradicionalnog ribolova na principima održivog razvoja tako što će se izraditi plan upravljanja za upotrebu mreža potegača“, navodi se u naučnom radu.
Odnosi u ribarstvu
Ribari su obavljali ribolov pojedinačno ili su se udruživali u družine. Ribarsku družinu činili su “patrun”- imućniji ribar, vlasnik barke i ostali ribari, njih od šest do dvadeset, uglavnom članovi šire “patrunove” familije” i ribari iz mjesta. Sa ribarima su išli u lov i njihovi sinovi, jer se ova profesija prenosila sa generacije na generaciju. Svaki ribar u družini imao je svoje zaduženje, a na osnovu zaduženja se dijelila i zarada.
Riba se prodavala direktno iz barke koja je plovila lagano uz obalu a ribari su dozivali kupce sa uzvicima “ribe, ribe”. Drugi način prodaje bio je na “peškariji” (pijaci) koje su postojale u Kotoru, Risnu i Herceg Novom, gdje je svaki ribar imao svoje određeno mesto za prodaju. Riba je na “peškariji” morala biti sortirana po vrstama i spakovana u kašete, a kontrolisana od strane opštinskog ljekara.
Nekada je svako mjesto u Boki imalo “patrune”. Interesantna je bila družina Boža Jančića sa Njivica u čijoj družini su lovili i ženski članovi porodice.
Ovo je rijedak slučaj da su žene učestvovale u ribolovu, njihov posao je uglavnom bio soljenje ribe, krpljenje i pletenje mreža. Žene iz Bigove su bile zadužene za prodaju ribe koju su nosile na “peškariju” u Kotoru na leđima ili na magarcima.
Početkom XX vijeka ribari počinju da se udružuju u zadruge, ali usljed naglog razvoja pomorstva, turizma i industrije, gase se zadruge i ljudi okreću zanimanjima koja donose sigurnu novčanu zaradu.
Danas u Bokokotorskom zalivu postoji samo zadruga u Baošićima pod nazivom Kiril Cvjetković. Profesionalnim ribarstvom bavi se daleko manji broj porodica. Sve je manji broj ribara koji danas upotrebljavaju tradicionalne ribarske alate.
Svega dvadesetak ribara na području čitavog zaliva upotrebljava mrežu potegaču, nekolicina njih mrežu ričak. Kako bi se upotreba ovih tradicionalnih alata omogućila i u budućnosti neophodno je obezbijediti zaštitu ribljeg fonda. Zaliv je u određenoj mjeri danas zaštićeno ribolovno područje, uz prateće zakone i pravilnike, koji moraju biti usklađeni sa Evropskom zajedničkom politikom ribarstva
Upravljanje resursima ribarstva u Crnoj Gori zasniva se na principima održivog ribarstva kako bi se spriječio prelov određenih vrsta i poremećaj cjelokupne ekosistemske zajednica.
„Tradicionalno ribarstvo, kao stil života u Boki, nas obavezuje da upravo ova aktivnost bude razglednica prošlosti sačuvana za nove generacije“, zaključuju potpisnici ovog naučnog rada.
Autori se zahvaljuju tradicionalnim ribarima Boke, od kojih su putem intervjua, ali i putem starih fotografija, došli do dragocjenih podataka o ovom kulturološko-istorijskom načinu života, u želji da ih otrgnu od zaborava.
/Institut za biologiju mora Kotor/
