Tužna priča o tome kako pojedine državne ustanove u Crnoj Gori neodgovorno postupaju sa povjerenom im imovinom svih građana, ali i velikim stranim donacijama – sudbina istraživačkog broda „Explorer“, dobila je i svoju filmsku verziju.
Poznati istraživač podmorja, ronilac, publicista i autor knjige i dokumentarne TV serije „Podmorje Crne Gore“ Dragan Gačević iz Herceg Novog, na svom You Tube kanalu postavio je desetominutni film koji je sam napravio i montirao o sudbini „Explorera“. Taj brod je nebrigom državne ustanove kojoj je bio povjeren – preduzeća Vlade Crne Gore „Regionalni ronilački centar za podvodno deminiranje i obuku ronilaca“ (RCUD) iz Herceg Novog, pretvoren u gomilu neupotrebljivog drvenog otpada i sada čeka da o trošku države, bude sklonjen sa operativne obale bivšeg Jadranskog brodogradilišta u Bijeloj, kako bi ona bila predata konzorcijumu kompanija Adriatic Marinas i Damen radi otvaranja u Bijeloj remontnog brodogradilišta za mega i super jahte.
A sve je počelo još 1985.kada je današnji uništeni „Explorer“, svoj život započeo kao tada novosagrađena drvena hidrografska barkasa BH-11, za potrebe Hidrografskog instituta Jugoslovenske Ratne Mornaice iz Splita. Dvadeset dva metra dugačak i 5,7 metara širok drveni brod sagrađen je u brodogradilištu u Puntu na otoku Krku, specijalizovanom za gradnju brodova od drveta. Deplasmana 69,5 tona, brod je pogonjen sa dva FAMOS dizel motora od po 160 konja, postizao maksimalnu brzinu od 11 čvorova, a bio je opremljen specijalnom hidrografskom opremom – između ostalog ultzrazvučnim dubinomjerom, hidrauličnim vitlima i portalnom sohom na krmi za manipulaciju sa hidrografskim uređajima i senzorima koji su se spuštali u more. Sa ukrcanih do 6 hidrograffa, barkasa BH-11 zajedno sa svojim nešto mlađim brodom –blizancem, hidrografskom barkasom BH-12, do početka rata u bivšoj SFRJ služila je za hidrografske premjere i okeanografska istraživanja u obalnim vodama duž većinom hrvatskog primorja, da bi po raspadu SFRJ 1992. brod bio dovežen iz Splita u Crnu Goru. I narednih 13 godina ova je barkasa u Mornaricama VJ i VSCG služila svojoj osnovnoj – hidrografskoj namjeni, da bi BH-11 kao jedna od najmlađih i najboljih barkasa u Mornarici, 2005. dospjela u posjed RCUD-a. Naime, tadašnji ministar odbrane državne zajednice Srbija i Crna Gora Prvoslav Davinić, svojom ličnom odlukom je ovaj vojni brod poklonio tadašnoj JU Vlade Crne Gore RCUD sa sjedištem u Bijeloj. Zbog te kako je u Srbiji nazvana „Afera barkasa“, kasnije je u Beogradu protiv Davinića vođen dugogodišnji sudski postupak za zloupotrebu službenog položaja koji je 2015. rezultirao i osuđujućom presudom, odnosno uslovnom kaznom zatvora za bivšeg ministra od osam mjeseci, uslovno na tri godine, zbog zloupotrebe službenog položaja.
Apelacioni sud je ocijenio da je Davinić kriv jer je “18. avgusta 2005. godine u Beogradu, iskorišćavanjem službenog ovlašćenja, nanio štetu Ministarstvu odbrane SCG, jer je odlučio da se RCUD-u iz Bijele ustupi, bez naknade, plovno sredstvo Vojske SCG – barkasa hidrografska.” To plovilo je zatim 7. septembra 2005. godine predato RCUD-u, zajedno sa brojnim materijalnim sredstvima i pratećom opremom u vrijednosti od oko 3,6 miliona dinara – po tadašnjem kuusru, skoro 50.000 dolara.
RCUD je taj brod sa kojim se njegov direktor Veselin Mijajlović odmah pohvalio u medijima tvrdeći da je dobijanje hidrografske barkase potvrda navodnog velikog uspjeha te Vladine institucije u poslu uklanjanja neeksplodiranih ubojnih sredstva iz crnogorskog podmorja. doveo u tadašnje tivatsko vojno remonrno brodogradilište Arsenal. Vlada SAD preko svoje Amabasade u Crnoj Gori i Međunarodnog fonda za razminiranje i pomoć žrtvama mina iz Slovenije, u remont i opremanje BH-11 u Arsenalu uložila je 2006. skoro 100.000 dolara novca američkih poreskih obveznika. Brod je u jesen 2006. pretvoren u plovilo za podršku ronjenju i istraživanje podmorja, a sva inače vrlo skupa i vrijedna hidrografska oprema skinuta je sa barkase i zamijenjena je ništa manje vrijednom posebnom opremom za pretraživanje podmorja među kojom se posebno isticao tzv. side-scan sonar, odnosno uređaj za mapiranje morskog dna i potonulih objekata putem ultrazvuka.
“Ovaj brod je adaptiran i savremeno opremljen kako bi u narednom periodu poslužio za obuku ronilaca za podvodno deminiranje i podvodno istražuivanje, kao i obuku sportskih ronilaca koji će svoja znanja koristiti u svrhu zaštite mora. “Explorer” će koristiti za potrebe crnogorskih, ali i ronilaca iz cijelog regiona.”- kazao je na svečanosti u Tivtu 16.novembra 2006. direktor RCUD-a Vesko Mijailović. Zahvaljujući se Amerikamncima na donaciji kojom je opremljen “Explorer”, on je dodao da to plovilo “predstavlja i veliku prednost za dalji razvoj i popularizaciju Crne Gore kao atraktivnog odredišta za ronilački turizam.”
“Jedan od najboljih aspekata ovog projekata je to što se ovaj brod koji je ranije bio korišten u vojne, sada koristi u mirnodopske svrhe.”- kazala je tada otpravnica poslova ambasade SAD u Podgorici Arlin Feril, previđajući činjenicu da je “Explorer” iako formalno ratni brod, zapravo nekada u Mornarici obavljao najmirnodopskiju moguću funkciju jer je korišten za hidrografske premjere akvatorijuma i izradu pomorskih karata. Podsjećajući da je Vlada SAD do tada RCUD-u već donirala oko 950 hiljada dolara, Feril je podvukla da to smatra vrlo korisnim “jer je naša pomoć iskorištena za izgradnju nekih jedinstvenih sposobnosti RCUD-a”.
“Podvodno deminiranje je vrlo rijetka vještina i RCUD je svoju stručnost iskoristio na najbolji način da obuči ronioce iz raznih djelova svijeta. Želimo im uspjeha u upotrebi ovog broda i budućem radu.”-zaključila je Feril.
Uprkos novcu Vlade SAD i dobrim željama američke diplomatkinje, “Explorer” nikada nije zaplovio u namjeni koja mu je novembra 2006., bila svečano najavljena.Brod je u par navrata korišten za ronilačke ekskurzije u organizaciji ustanove koju je vodio Mijajlović, pri čemu nije uopšte kao javno plovilo, bio registrovan i upisan u upisnik brodova nadležne Lučke kapetanije u Kotoru. “Explorer” nikada nije korišten za operacije podvodnog deminiranja. Iz RCUD-a su to inače, svojevremeno objašnjavali navodima da “Explorer” nisu koristili jer “brod zbog starosti zahtijeva sve veća sredstva za održavanje, a pored toga ima dva stara i dotrajala motora i vrlo teško ga možemo koristiti za naše namjene i isplovljavanja van zaliva u stanju u kojem se trenutno nalazi” kao i da nemaju novca za remont broda zbog svojih “nenaplaćenih potraživanja”. Ipak, brod koji je tada većinom čamio bukvalno napušten u luci Risan, prethodno je ipak odradio jedan od važnijih zadataka za svog direktora jer je Mijajlović državni “Explorer” u ljeto 2008. neovlašćeno koristio u poslovima polaganja dijela novog podvodnog kanalizacionog ispusta u zalivu Trašte, a koji je za kotorski „Vodovod“ obavila privatna firma njegovog sina Danila, „Aquanaut“ iz Podgorice. Iako je vlasnik privatne ronilačke firme, Danilo Mijajlović je istovremeno bio stalno zaposlen kod oca Veselina, kao jedan od instuktora u državnom RCUD-u. Ubrzo nakon radova u zalivu Trašte, RCUD je potpuno napustio i zapustio Explorer“ koji je godinama propadao na mrtvom vezu prvo u Risnu, a potom i u Bijeloj gdje mu je u septembru 2016. RCUD i konačno „došao glave“.
Naime, postupajući po nalogu Inspkecije sigurnosti plovidbe Lučke kapetanije Kotor da brod kojim je zbog nebrige i neodržavanja, prijetilo da potone uz gatove Jadranskog brodogradiilišta, RCUD je 2.septembra 2016. nestručnim poduzanjem broda iz mora dizalicom na obalu, potpuno uništio „Explorer“. Brod je fatalna oštećenja zadobo uslijed nestručnog podizanja i lošeg rasporeda opterećenja duž njegovog trupa, pa je drvena brodska oplata ali i i dio osnovne konstrukcije trupa „Explorera“ bukvalno zdrobljen. Čelik-čela sa dizalica koje su podizale „Explorer“, pritisnula su i polomila madijere na oplati broda na pramcu, a pogotovo na krmi gdje je slomljeno i više rebara brodskog trupa, a oštećenja je pretrpjela i „kičma“ broda – njegova kobilica. Glavna paluba je takođe polomljena, a deformisana su i oba propelerska osovinska voda. Tako je ovaj zapupšteni državni brod potpuno uništen, ali uprkos tome do danas niko nije zbog toga snosio odgovornost, niti bilo kakve posljedice. Sve to uz mnoštvo fotografija, novinskih tekstova i drugih dokumenata, Gačević je uobličio u kratki dokumentarni film „Exlorer – istraživački brod Vlade Crne Gore“ i tužnu storiju o sudbini nesuđenog državnog ronilačkog broda postavio na You Tube-u.
