Publicista, pisac i bivši diplomata Antun Sbutega za Pobjedu o najnovijoj knjizi o istoriji odnosa Crne Gore i Svete Stolice
U Italiji je nedavno objavljena knjiga Antuna Sbutege „Il Montenegro e la Santa Sede – una storia milenaria“ (Crna Gora i Sveta Stolica – hiljadugodišnja istorija), prvo cjelovito istraživanje odnosa Crne Gore i Svete Stolice od prvih tragova hrišćanstva do savremenog doba.
Na više od 570 stranica, sa oko 1100 fusnota i bibliografijom od 700 jedinica, Sbutega detaljno prati vjerske, političke i kulturne dodire – od ranohrišćanskih biskupija i srednjovjekovne Duklje, preko osmanskog i mletačkog perioda, do obnavljanja diplomatskih odnosa i potpisivanja Temeljnog ugovora sa Svetom Stolicom 2011. godine, pa sve do 2024.
Franja a takvi su i danas. Zato nije jasno zašto već godinama Crna Gora nema ambasadora već samo otpravnika poslova pri Svetoj Stolici.
Knjiga se bavi ne samo prošlošću, već i duhovnim i kulturnim kontinuitetom koji traje do danas. Kada posmatrate savremenu Crnu Goru kroz prizmu te istorijske dubine, šta smatrate njenim najvećim izazovom u očuvanju sopstvenog identiteta između sekularnog društva, evropskih integracija i hrišćanskog nasljeđa koje opisujete?
SBUTEGA: Crna Gora je mala, ograničenih resursa, jako složena, nalazi se na granici civilizacija a u toku proteklih 1000 godina čak je pet puta stvarala a četiri puta gubila nezavisnu državu. Budućnost je nepoznanica ali vjerujem da, kada je u pitanju Crna Gora, mora biti zasnovana na valorizaciji vrijednosti stvorenih u prošlosti i izbjegavanju tragičnih povijesnih grešaka, dakle na poznavanju povijesti sa njenim svijetlim i mračnim stranama. Ona može opstati i razvijati se kao sekularno društvo u skladu sa najvišim evropskim standardima, poštujući duhovno i kulturno nasljeđe svih zajednica i, najzad, integrisana u Evropsku uniju. Članstvo u EU nije pitanje samo ekonomskih i političkih prednosti već se radi o definitvnom povratku u civilizaciju kojoj je pripadala od starog vijeka.
POBJEDA: U poglavljima o srednjem vijeku i kasnijim epohama, posebno ističete složene veze između Rima, Carigrada i crnogorskih teritorija. Kako tumačite činjenicu da je Crna Gora tokom vjekova uspjela da očuva religijsku raznolikost i kulturnu samobitnost, uprkos pritiscima velikih sila i crkvenih centara moći?
SBUTEGA: Ta raznolikost nije posljedica volje i vrlina stanovništva Crne Gore već odluka i akcija spoljnih sila koji su je uslovili. Prostor današnje Crne Gore je podijeljen 395. godine odlukom cara Teodosija Velikog, granicom između Zapadnog i Istočnog rimskog carstva. Ta granica, kojom su prostor Boke i Budve i njihovo zaleđe pripali Zapadu a ostatak Istoku, imala je ogromne posljedice do danas. Uslijedila je invazija Slavena koja je promijenila vjersku i etničku strukturu, koji su zatim postepeno kristijanizirani. Zatim, poslije stvaranja prve države Duklje, koja je bila katolička i sa zapadnom kulturom, slijedi osvajanje od Srbije koja širi pravoslavlje. Krajem XV stoljeća dolazi do osmanskog osvajanja kada se širi islam. Granica mletačke teritorije na obali sa osmanskom teritorijom je bila stoljećima krajnja granica kršćanske Evrope. Za vrijeme komunističke Jugoslavije širen je agresivni ateizam pa su se pripadnici svih vjera našli u sličnoj situaciji. Sa propašću komunizma i raspadom Jugoslavije, religije dobijaju ponovo veliki značaj ne samo duhovni i kulturni, već i politički i ideološki. Savremena Crna Gora je naslijedila kompleksnu vjersku i etničku strukturu, i uslov njenog opstanka je gajenje tolerantnog građanskog društva. Promjene u vjerskoj strukturi Crne Gore svjedoči činjenica da je ona u XI stoljeću bila sasvim katolička, a da danas katolici čine samo oko 3 odsto stanovništva. No, veliko katoličko kulturno nasljeđe i diplomatski, moralni i duhovni ugled Svete Stolice čine da oni imaju veliki značaj. Sveta Stolica promoviše mir, vjersku toleranciju i dijalog.
Knjiga sadrži izuzetno bogatu dokumentarnu građu – oko 1100 fusnota i 700 bibliografskih jedinica. Koji su Vam izvori bili najzahtjevniji za obradu i na koji način ste balansirali između naučne preciznosti i narativne čitljivosti, s obzirom na obim i složenost materijala?
SBUTEGA: Iako je knjiga vrlo opširna i obiluje podacima, trudio sam se da je učinim preglednom i čitljivom i za one koji nijesu specijalisti za ovu problematiku. Služio sam se velikim brojem izvora na raznim jezicima, pri čemu pominjem samo neke zbirke dokumenata; osam tomova djela na latinskom „Illyirici sacri“ izdati 1751-1819, Monumenta Montenegrina u osam tomova izdata 2001-2008, zbirke Theinera, Smičiklasa, Jačova, Radonića i dr. Moja knjiga je završena prije nego je nedavno objavljena knjiga „Povijest crkve I“ Lenke Blehove-Čelebić, koju nijesam mogao koristiti.
U posljednjem dijelu knjige analizirate odnose između nezavisne Crne Gore i Svete Stolice od 2006. do 2024. godine. Kako biste ocijenili razvoj tih odnosa, posebno u kontekstu Temeljnog ugovora i promjena koje je donio pontifikat pape Franja?
SBUTEGA: Kako dokumenti za ovaj period nijesu dostupni, služio sam se dosta informacijama iz medija ali i vlastitim poznavanjem problematike jer sam proveo oko 20 godina u Vatikanu, prvo radeći u Kongregaciji za evanđelizaciju naroda a zatim kao prvi ambasador Crne Gore pri Svetoj Stolici. U ovom periodu je bio najznačajniji pontifikat pape Benedikta XVI (2005-2013), jer su tada bili obnovljeni diplomatski odnosi, akreditirani diplomatski predstavnici, razmijenjene posjete na najvišem nivou i potpisan Temeljni ugovor. Ti odnosi su bili veoma dobri i za vrijeme pontifikata pape Franja a takvi su i danas. Zato nije jasno zašto već godinama Crna Gora nema ambasadora već samo otpravnika poslova pri Svetoj Stolici.
POBJEDA: Knjiga se bavi ne samo prošlošću, već i duhovnim i kulturnim kontinuitetom koji traje do danas. Kada posmatrate savremenu Crnu Goru kroz prizmu te istorijske dubine, šta smatrate njenim najvećim izazovom u očuvanju sopstvenog identiteta između sekularnog društva, evropskih integracija i hrišćanskog nasljeđa koje opisujete?
SBUTEGA: Crna Gora je mala, ograničenih resursa, jako složena, nalazi se na granici civilizacija a u toku proteklih 1000 godina čak je pet puta stvarala a četiri puta gubila nezavisnu državu. Budućnost je nepoznanica ali vjerujem da, kada je u pitanju Crna Gora, mora biti zasnovana na valorizaciji vrijednosti stvorenih u prošlosti i izbjegavanju tragičnih povijesnih grešaka, dakle na poznavanju povijesti sa njenim svijetlim i mračnim stranama. Ona može opstati i razvijati se kao sekularno društvo u skladu sa najvišim evropskim standardima, poštujući duhovno i kulturno nasljeđe svih zajednica i, najzad, integrisana u Evropsku uniju. Članstvo u EU nije pitanje samo ekonomskih i političkih prednosti već se radi o definitvnom povratku u civilizaciju kojoj je pripadala od starog vijeka.
Vjerske, etničke i druge razlike treba valorizovati kao prednost a ne izvor problema
Vaše ranije djelo o Ikoni Bogorodice Filermose bavilo se religijskim i kulturnim nasljeđem iz specifične perspektive simbolike i identiteta. Možemo li reći da nova knjiga nastavlja tu nit, i u kojoj mjeri ste kroz istoriju odnosa Crne Gore i Svete Stolice željeli da prikažete Crnu Goru kao most između civilizacija – a ne samo kao prostor susreta različitih vjera?
SBUTEGA: Činjenica da je Crna Gora tokom cijele povijesti bila rubni prostor raznih civilizacija i izvor problema, često dramatičnih i tragičnih. Radi se tome da vjerske, etničke i druge razlike budu valorizovane kao prednost a ne izvor problema: savremena Evropa je pluralna, demokratska i tolerantna. Katolička crkva je po definiciji univerzalna a ne nacionalna pa u tom smislu obuhvata razne nacije i kulture i njihov mirni suživot, razvoj i dijalog sa drugima je jedan od stubova diplomacije Svete Stolice. Ne vjerujem da ovakve knjige imaju veliki uticaj ali je važno da postoje. Ovo je prva knjiga na ovu temu pa mislim da će biti korisna.
/Jovan Nikitović/
