Na tačno 111 godina od potonuća, u okviru projekta “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore”, tim Centra za arheologiju Instituta za interdisciplinarne i multidisciplinarne studije Univerziteta Crne Gore i Sektora za hidrografiju Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore dokumentovao je ostatke austrougarske krstarice SMS Zenta. Ova legendarna olupina prvi je put precizno dokumentovana savremenom tehnologijom.
SMS Zenta bila je austrougarska laka krstarica, ponos svoje klase, nazvana po gradu Senti. Tokom službe plovila je od Dalekog istoka, gdje je učestvovala u Bokserskom ustanku u Kini, pa sve do Južne Amerike i Afrike. Elegantna, 97 metara duga krstarica, na samom početku Prvog svjetskog rata, u avgustu 1914. godine, dobila je posljednji zadatak, da patrolira i blokira obalu Crne Gore.
Njen kraj bio je dramatičan. Prije 111 godina, kobnog 16. avgusta 1914. godine, Zenta se našla sama pred nadmoćnom francusko-britanskom flotom koja je sa juga uplovila u Jadran. Borba se pretvorila u vatreni pakao, neprijateljski projektili probili su trup, a more je počelo gutati brod. Uprkos nemoćnom topovskom naoružanju, 308 članova posade pružalo je otpor, tokom čega je polovina stradala. Zenta je potonula nedaleko od Petrovca, a oko 139 mornara, uključujući i komandanta Pola Pahnera, domoglo se obale, gdje su ih zarobile crnogorske snage.
Mjesto njenog počinka otkriveno je tek 2001. godine, kada su ronioci beogradskog kluba Triton, Mirko Bevenja, Vlatko Taleski, Aleksandar Ljuština, Živojin Stojankić, Uroš Filipović i Tanja Novaković, prvi put zaronili i identifikovali olupinu. Poseban doprinos očuvanju sjećanja i prikupljanju istorijskih činjenica o Zenti dali su novinar i publicista Siniša Luković te istraživač i tehnički ronilac Dragan Gačević.
Prvo “in-situ” dokumentovanje lokaliteta olupine Zenta, koji je prema UNESCO Konvenciji iz 2001. godine zvanično arheološki lokalitet, obavljeno je pomoću multibeam echosounder (MBES) sistema NORBIT iWBMS, montiranog na istraživačkom plovilu Sejong, kojim upravlja Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore. Ova vrhunska oprema omogućila je precizno trodimenzionalno mapiranje brodoloma koji miruje na dubini od oko 72 metra.
Na ovom poduhvatu radili su hidrografi Luka Ćalić i Radovan Kandić i podvodni arheolozi Filip Popović i Darko Kovačević. Rezultat rada je 3D model koji stvara osnovu za naučno proučavanje i digitalno praćenje promjena na lokalitetu. Inicijativa za zaštitu ovog lokaliteta, podnesena 2022. godine, prihvaćena je od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara.
Projekat “Podvodni kulturni predjeli Crne Gore” ima za cilj da savremenim tehnologijama i multidisciplinarnim pristupom istraži, dokumentuje i predstavi javnosti bogato nasljeđe crnogorskog podmorja. Ishod projekta je formirana baza podataka podvodne kulturne baštine Crne Gore, koja je uključena u novi prostorni plan. Koncept projekta podržao je UNESCO Sekretarijat za podvodnu kulturnu baštinu, a Centar za arheologiju Univerziteta Crne Gore dio je UNESCO UNITWIN mreže za podvodnu arheologiju.
