Poslednji sastanak učesnika u projekta M3-HAB u kojem je Institut za biologiju mora iz Kotora bio pridruženi partner održan je početkom mjeseca u sjedištu CNR-a (Consiglio Nacionale delle Richerche) u Rimu.
M3-HAB je projekat praćenje rizika, modeliranje i smanjenje posledica od štetnog cvjetanja mora duž obala Sredozemnog mora (Risk Moniroing, Modelling and Mitigation of benthic Harmful Algal Blooms along Mediterranean coasts).
Do prije 15-tak godina alge roda Osteropsis su se nalazile uglavnom u tropskim i suptropskim oblastima, ali postaju sve češće u Sredozemnom moru i uz obale Japana. Najčešća u Sredozemnom moru je vrsta Ostreopsis ovata koja proizvodi toksične proteine i povezana je sa štetnim cvjetanjem mora. To je bentoska (pridnena) vrsta koja raste zakačena za različite tipove podloge, a može da raste i u slobodnoj vodi. Pričvršćena je za podlogu uz pomoć tankih niti i sluzavih materija koje kad dođe do cvjetanja alge stvaraju smeđu skramu. U slučaju da dođe do razvoja ove alge u većem broju i jačeg talasanja mora, ove nakupine lako dospijevaju u vodenu kolonu i pri cvjetanju mora velika je koncentracija ove alge u slobodnoj vodi.
“Cvejtanje” tj. prenamnožavanje ove vrste algi se povezuje sa povećanom temperaturom morske vode i velikom količinom nutrijenata u morskoj vodi, ali još uvijek nije nađena jasna veza tj. pravi uzročnik prenamnožavanja. Pojave cvjetanja mora uzrokovane ovom vrstom su posebno interesantne jer imaju neagtivnog uticaja na čovjeka direktno i indirektno. Direktni negativni uticaji se ogledaju u slučajevima iritacije kože pri kupanju u vodama sa velikom koncentracijom alge Osteropsis ovata. Ali negativnih efekata ima i pri udisanju aerosola i simptomi su slični prehladi tj. ogledaju se u iritaciji gornjih disajnih puteva, povećanoj tjelesnoj temeperaturi, mučnini i povraćanju, bolovima u mišićima, iritaciji očne sluzokože. Ovi simptomi uglavnom prolaze u roku od par dana i do sada nisu zabilježeni teži problem. Međutim, veći negativni efekat cvjetanja ove alge se odnosi na ekonomske posledice u turizmu, jer se pri velikom cvjetanju ove alge (tamo gdje ima monitoring) zabranjuje kupanje u moru, a u slučaju postojanja vjetrova, čak i šetnja uz more može da izazove pomenute zdravstvene tegobe, pa je jasno da turisti izbjegavaju takve lokacije.
Cilj ovog projekta je bio da se uspostavi zajednički metod monitoringa ove bentoske toksične alge za razne zemlje u Sredozemnom moru, ali i da se razvije efikasniji protokol praćenja ove vrste, po mogućnosti automatizovan metod, kao i da se poveća znanje o parametrima koji izazivaju cvjetanje alge i da se eventualno razviju modeli koji bi predviđali takva dešavanja i koji bi omogućili da se smanji negativni uticaj na čovjeka.
Mjesta registrovanog cvjetanja Ostreopsisa koje se uglavnom javlja u julu-avgustu mada može biti i do oktobra. Traje uglavnom samo 2-3 sedmice i do sada kod nas nije zabilježeno veliko cvjetanje, mada s obzrom da i nema monitoringa nije isključeno da se cvjetanje manjeg obima nije već desilo i kod nas.
S obzirom da je broj naučnika ograničen i mali za obradu svih uzoraka razvijen je mikroskopski instrument i program koji mjeri brojnost ćelija da bi se ubrzala obrada uzoraka i javnosti što prije dala prava informacija.
https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&list=PLGKxvrUZ2L6OqfLh17t90v_I7e9HDeQZH&v=ao4FnTNbb4E
Poslednji sastanak Projekta CoCoNet – prema mrezi zasticenih podrucja u moru od jedne do druge obale (od obale ka otvorenom i dubokom moru) kombinovano sa potencijalom za izgradnju vjetrenjaca na moru je održan u Leće-u 1-2 decembar 2015.
Projekat CoCoNet je nastao kao odgovor na EU projektni zadatak o stvaranju uputstava za kreiranje mreze Zaštićenih Područja u Moru (ZPM) u Sredozemnom i Crnom moru i ispitivanje potencijala za proizvodnju energije uz pomoc vjetrenjaca postavljenih na moru. Zapravo ova dva vodena bazena su od davnina okruzena raznim civilizacijama, a time i pritiscima sa kopna. U situaciji kada imamo intenzivno koriscenje, ali i degradaciju kopnenih ekosistema, morski ekosistemi su iako takodje znacajno degradirani jos uvijek sa ogromnim potencijalom za ocuvanje prirode ali i pruzanje mnogih benefita. Ipak da bi se ocuvala morska životna sredina postojeca zasticena podrucja u moru (kojih ima u Sredozemlju oko 5% površine, a manje od 0,1% površine su strogo zasticene oblasti) jednostavno nisu dovoljna. Zato je pokrenuta inicijativa da se poboljsa funkcionisanje postojecih ZPM, ali i da se stvori mreza medju njima i da se obuhvate i ona podrucja koja sada nisu zasticena kao npr. duboka podrucja i ona daleko od obale. Naravno, jako je tesko postici saglasnost u djelovanju po bilo kom osnovu na ovako kompeksnim podrucjima kao sto su Sredozemno i Crno more. Ipak u projektu CoCoNet ostvarena je saradnja nekoliko stotina naucnika iz 22 zemlje i to iz razlicitih oblasti, kako fizike i geologije, biologije, inzinjerstva, tako i ekonomije i prava, kako bi se zadovoljio holisticki pristup i ponudilo zajednicko rjesenje svima prihvatljivo.
Sve cesce govorimo o promjeni klime i neophodnosti da se prestane sa koristenjem fosilnih goriva, te da se poveca efikasnost i proizvodnja energije iz obnovljivih izvora energije, a upravo sa tim u vezi je ispitivanje potencijala koristenja energije vjetra u Sredozemnom i Crnom moru. Prije svega treba ispitati u kojim oblastima intenzitet vjetra zadovoljava ekonomsku isplativost investiranja u vjetrenjace. Medjutim, mozda jos vaznije je odrediti na kojim oblastima se vjetrenjace ne mogu postavljati zbog negativnog uticaja na biodiverzitet kao i zbog već postojećih aktivnosti na moru (npr. plovni koridori).
Da podsjetimo, Crna Gora jos uvijek nema ZPM a takodje ni monitoring morske zivotne sredine nije na zadovoljavajucem nivou, dok o spremnosti da se posvetimo korištenju obnovljivih izvora energije vjerovatno najviše govori kontradiktorno planiranje istraživanja i eventualne eksploatacije nafte iz Jadranskog mora (što nije samo slučaj sa našom zemljom). Institut za biologiju mora konstantno radi na koriscenju medjunarodnih fondova za izucavanje mora i obezbjedjivanju podataka koji se od nase zemlje traze na osnovu raznih potpisanih medjunarodnih konvencija, kao što su Bernska konvencija, Barselonska konvencija, ACCOBAMS itd. Medjutim ove obaveze, kao i mnoge druge, ce biti odgovornost i obaveza naše drzave i prema EU, a osnovna razlika je sto za razliku od konvencija kod EU postoje i kaznene novcane mjere ukoliko se ne ispunjavaju trazeni kriterijumi. Prema tome, ako ne zbog zastite naseg mora, onda zbog mogućih novcanih penala treba sve uraditi da do toga ne dodje tj. da se ispune prihvaćene obaveze. S tim u vezi Crna Gora ce morati da investira mnogo vise u monitoring morske zivotne sredine i njegovu zastitu. Institut za biologiju mora Univerziteta Crne Gore zajedno sa partnerima iz raznih zemalja se trudi da kroz naucno istrazivanje i medjunarodnu saradnju ponudi najaktuelnije rezultate i rjesenja za bar neke od postojecih problema, a na onima koji donose odluke je pitanje prihvatanja preporuka savrenene nauke i primjene u nasem drustvu.
dr Vesna Mačić
dr Branka Pestorić
