Korpulentan i nervozan čovjek u zaprljanom letačkom kombinezonu sa oznakama neke strane armije, privukao je svojim čudnim izgledom 18.aprila 1941 godine u centru Atine, pažnju grčke vojne policije. Drugi svjetski rat je bio u punom jeku, a u toku napad Sila Osovine na Jugoslaviju i Grčku. Kolone njemačkih tenkova već su bile prodrle duboko ka Atini, a avioni su svakodnevno su napadali luke po Egeju. Ratno stanje odražavalo se i pravim haosom na ulicama Atine, ali su u svom tom metežu grčki bezbjednjaci primijetili sumnjivca u letačkom kombinezonu i odmah ga uhapsili misleći da se radi o njemačkom špijunu. Poslije dva sata provedena iza rešetaka, iz zatvora je uz izvinjenje, pušten jugoslovenski pomorski oficir- pilot hidroavijatičar, poručnik bojnog broda I klase Vladeta Petrović. On je u Grčku stigao dan ranije u neobičnim okolnostima – predvodeći grupu od sedam hidroplana tipa „Dornier Do-22“, jugoslovenskog Pomorskog vazduhoplovstva (PV), sa kojima su Petrović i njegovi oficiri i podoficiri iz Druge hidroplanske grupe (HG) PV, odlučili da nakon gubitka domovine, krenu iz Boke Kotorske u neizvjesnost i na Mediteranu nastave borbu protiv Sila Osovine…
Sumorna, oblačna zora 16.aprila 1941 godine osvanula je nad Bokom. U osvit kapitulacije Kraljevine Jugoslavije u kratkom Aprilskom ratu, u zalivu je vladala pometnja i rezignacija. Brojne jedinice jugoslovenske vojske upravo su primile depešu Vlade u Beogradu da je sklopljeno primirje sa Njemačkom, Italijom, Mađarskom i Bugarskom čije su snage 6.aprila 1941 napale Jugoslaviju. Nakon desetodnevnih borbi sa višestruko nadmoćnijim napadačima, zemlja je doživjela vojnički slom, sklopljeno je primirje, a vojsci naređeno da prekine neprijateljstva.
U redovima jugoslovenske vojske ipak, bila je dosta onih koji se nisu mirili sa porazom i kojima čast im nije dozvolila da se predaju čak ni u toj, činilo se, potpuno bezizlaznoj situaciji. Poput japanskih samuraja koji do kraja ostaju vjerni svom bušidou – kodeksu časti – ni dvojica mladih pomorskih oficira, Milan Spasić i Sergej Mašera nisu pristali na poraz i predaju. U zoru 17.aprila, dok su italijanske trupe sa Lovćena i iz pravca Budve već ulazile u Boku, njih dvojica su, prkosno žrtvujući svoje živote, u vazduh digli jedan od najmodernijih jugoslovenskih ratnih brodova – razarač „Zagreb“ da brod ne bi pao u ruke neprijatelja. Noć ranije iz Boke je isplovila i podmornica „Nebojša“ i uputila se ka Grčkoj da se pridruži Englezima i nastavi rat sa silama Trojnog pakta. Isto su učinili i torpedni čamci „Durmitor“ i „Kajmakčalan“. Organizaciono najkomplesniji bio je međutim, odlazak cijele 20.hidroplanske eskadrile, kojoj se pridružilo još nekoliko aviona iz drugih eskadrila, a iza kojeg je stajao jedan od najhrabrijih i najsposobnijih jugoslovenskih avijatičara, Vladeta Petrović.
„Šesnaestog aprila 1941 godine u 5 časova, sedam hidropana u grupi, zatutnjali su u podnožnju starca Lovćena, podigli svoje glave u sumorno praskozorje oblačnog dana, zaparavši po posljednji put bijelu brazdu na površini „Nevjeste Jadrana“ i poletjevši u…. neizvjesnost.“- zapisao je u svom ratnom dnevniku Petrović. Tako je počela jedna od najinteresantnijih epizoda kada su u pitanju naši ljudi u Drugom svjetskom ratu, priča poznatija kao storija o Abukirskoj eskadrili.
Vladeta L. Petrović rođen je 18.aprila 1905 godine u Šapcu. Završio je 1928. Pomorsku vojnu akademiju u Dubrovniku i proizveden je u čin poručnika korvete čime je postao oficir. Potom u Splitu završava prvo hidroizviđačku, a onda i školu za hidropilota. Vrhunac svoje vazduhoplovne obuke Petrović je dostigao 1938. kada je završio elitnu Lovačku školu Ratnog vazduhoplovstva u Zemunu i dobio zvanje pilota-lovca. Ljubavlju prema avionima „zarazio“ je i svoja dva mlađa brata – Branu koji je postao pilot-lovac Vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije i Boška koji je kao veliki komunista, otišao kao dobrovoljac u Španiju gdje je na strani republikanaca, učestvovao u Španskom građanskom ratu. Leteći na lovcima tipa „polikarpov I-15“, Boško Petrović je oborio sedam aviona fašističkih snaga, čime je postao prvi jugoslovenski pilot-as. Boško Petrović poginuo je u vazdušnom duelu 18.aprila 1937 kod Vila Nueva Del Kanjede u Španiji.
Karijera Vladete Petrovića ostala je vezana za hidroplane u Pomorskom vazduhoplovstvu KrMJ, gdje je od 1938 godine obavljao dužnost komandanta Druge HG sa bazom u Kumboru. Ovdje se Vladeta ženi svojom velikom ljubavi, lijepom Tivćankom Marijom Fažo sa kojom uskoro dobija i dvije kćerke. Jedinica kojom je komandovao bila je naoružana sa, u to doba, jednim od najboljih hidroplana na svijetu, čuvenim njemačkim „Dornier-om Do-22“.
Druga HG je u osvit napada na Jugoslaviju 6.aprila 1941 iz Kumbora dislocirana na ratne položaje kod Orahovca u Boki Kotorskoj. Zadatak njene 20.eskadrile bilo je tzv. daleko izviđanje južnog dijela jadranskog vojišta na kome su se i odigravale glavne borbene aktivnosti s obzirom na blizinu baza italijanske vojske u Italiji i Albaniji. Nakon što su bez težih posljedica pretrpjeli nekoliko njemačko-italijanskih vazdušnih napada na Boku 6.aprila, hidroplani jedinice pod komandom Vladete Petrovića već 7.aprila krenuli su na prve zadatke – izviđanje voda na pravcu Boka- Mljet i Boka –Ulcinj, te oko južnodalmatinskih otoka, a kasnije i glavne italijanske baze na južnom Jadranu – luke Brindizi. Uslijedila su bombardovanja italijanskih brodova, napadi na Drač i izviđanja Barija, Brindizija i Otranta. Jedan od najrizičnijih zadataka Aprilskog rata obavio je Vladeta Petrović lično koji je na zahtjev komande da utvrdi odakle dolaze italijanski avioni koji napadaju Boku – iz Albaniji ili Italije, sa hidroplanom „307“ 14.aprila na visini od 5 hiljada metara iznad Budve, primijetio pet italijanskih lovaca „fiat G-50“ i neopaženo ih pratio 5 minuta, utrdivši da oni drže jugozapadni kurs i vraćaju se na aerodrome u Italiji.
Do dobijanja naredbe o obustavljanju neprijateljstava, avioni Druge HG, obavili su pet borbenih misija bombardovanja brodova i luka neprijatelja, te 16 misija dalekog izviđanja i fotografisanja italijanske i albanske obale i južnog Jadrana.
Nekoliko dana prije same kapitulacije, Petrović je, zabrinut zbog lošeg stanja na frontu naredio zbor svog osoblja Druge HG.
„Izložio sam im otvoreno situaciju na ratištu. Mi stojimo pred dilemom: da se povučemo u Grčku, gdje još ratuju engleske trupe i da se njima priključimo nastavljajući brobu iz slobode, ili da postanemo robovi u njemačkim koncentracionim logorima. Kao posade za povlačenje primam samo dobrovoljce, dok ostale, koji imaju naročite lične razloge za ostanak, razriješavam date zakletve.“- zapisao je 10.aprila Petrović u svom dnevniku. Pripreme za odlazak iz Jugoslavije su poodmakle, a u noći 15.aprila Petrović i saradnici posjetili su engleskog atašea, pukovnika Makdonalda koji se sa osobljem zatekao u Perastu. Od njega je su dobili ključne podatke koliko su neprijateljske jedinice udaljene od Boke i obećanje da će preko britanske vojske, grčkim jedinicama na Krfu i u Patrasu najaviti dolazak jugoslovenskih hidroplana.
„Pitanje koliko je neprijatelj udaljen od Boke je bilo od ključne važnosti zato što sam bio pred dilemom: ako se povučem sa grupom u Grčku suviše rano- ode glava pokrivena sramom vojnog bjegunca, ako se pak ne povučem na vrijeme – zarobljeništvo!“- piše o tim trenucima Petrović koji je u zoru 16.aprila iz Boke poletio na čelu grupe od sedam ispravnih hidroplana sa 20 članova posade. Leteći u vrlo teškim uslovima, kroz oluju i guste oblake, kasnije tog dana su stigli na Krf, pa u Patras. U međuvremenu, pridružila su im se još tri jugoslovenska hidroplana, pa je eskadrila „narasla“ na 10 aviona i 27 avijatičara. Poslije mnogo peripetija, ukupno 8 borbeno sposobnih jugoslovenskih hidroplana tipa „Do-22“ stigli su 22.aprila oko podne u zaliv Abukir u Egiptu, blizu Aleksandrije. Nekoliko dana kasnije pridružio im se i hidroplan „313“ čime je 2. HG preletom od preko 2 hiljade kilometara, uspješno okončala povlačenje iz Jugoslavije i ponovno bila spremna za nastavak ratovanja, ovaj put protiv još opasnijeg i moćnijeg protivnika – čuvenog njemačkog „Afrika korpusa“ i njegovog legendarnog komandanta- „Pustinjske lisice“, feldmaršala Ervina Romela.
U Egiptu je 20. hidroplanska eskadrila, jedina jugoslovenska vojna jedinica koja se organizovano povukla iz okupirane zemlje i nije svoju ratnu zastavu spustila pred Silama Osovine, zvanično ušla u sastav britanskog RAF-a pod novim službenim nazivom „No.2 Yugoslav Squadron“. Mnogo poznatiji bio je međutim njen nezvanični naziv – Abukirska eskadrila. Na pješčanoj obali zaliva uređena je privremena baza, a već 7.maja iz luke Aleksandrija kreće na prvi ratni zadatak – izviđanje Sredozemnog mora na udaljenosti od 200 milja od obale na liniji Port Said – Marsa Matruh. Uporan u odluci da njegova jedinica nastavi dejstva, Petrović je ignorisao dva naređenja koja je tokom maja primio od izbjegličke jugoslovenske Vlade. Traženo je da preda hidroplane Englezima i da se sa svojim ljudima uputi u Jordan. Svojeglavi i hrabri Petrović je hladno ignoriosao obje depeše iako je prvu potpisao predsjednik Vlade, general Dušan Simović, a drugu i sam jugoslovenski kralj Petar II Karadjordjević.
„Da sam izvršio ta naređenja, čitav plan o nastavku borbe protiv nacizma bi propao, a osoblje jedinice bi sa pravom bilo proglašeno nepokorenim, ali nekom vrstom bjegunaca iz domovine.“- objasnio je on razloge zašto je radije nastavio da se direktno bori na frontu istočnog Sredozemlja i sjeverne Afrike, gdje je odnos snaga tada bio 2:1 u korist Njemaca.
„Engleska je bila jedina brana i nada Saveznika u spašavanju eropske civilizacije. Za No.2 Yugoslav Squadron je bilo pitanje časti da Englesku u tome pomogne svim svojim snagama, ma kako neznatna bila ta snaga i moć.“- stoji u Petrovićevom dnevniku. Tivatski zet na čelu Abukirske eskadrile u narednih godinu dana je sa svojim avijatičarima redovno vršio izviđanja Sredozemnog mora, sadejstvovao sa britanskom flotom, ispraćao konvoje brodova koji su uplovljavali u Aleksandriju, vodio borbu protiv neprijateljskih podmornica, tražio i spašavao iz mora posade oborenih britanskih aviona ili potopljenih brodova. Pri tome je Abukirska eskadrila izvršila ukupno 912 ratnih zadataka provevši u vazduhu 1.760 sati. Naši avijatičari pretrpjeli su i gubitke pa je tako u incidentu sa britanskim brodom koji je pogrešno identifikovao naš hidroplan „307“ kao njemački avion i zapucao na njega, 22. decembra 1941 avion je oštećen, a narednik Jovo Kikanović iz Krtola kod Tivta, teško je ranjen. Drugog februara 1942 godine, na plažu 40 kilometara zapadno od Aleksandrije, pod njemačkim mecima, srušio se jugoslovenski hidroplan „157“ tipa „Rogožarski SIM-XIV“a u njemu su poginuli su narednici Šišmun Pišpek i Kamenko Petrović, dok je poručnik fregate Boleslav Ivković jedva preživio sa teškim povredama.
Abukirska eskadrila je odlično vršila dobijene zadatke za što je u nekoliko navrata i zvanično pohvaljivana od britanske komande, ali i od čelništva kompletnog RAF-a na Srednjem Istoku. Samog Vladetu Petrovića Britanci su odlikovali Zlatnim krilima RAF-a. Jedan od njenih podviga bilo je i nalaženje 26.juna 1941, malog gumenog splava sa 4 preživjela britanska avijatičara, oko 190 kilometara od obale. Nakon što su Njemci oborili njihov bombarder, njih četvoricu bezuspješno su pet dana neprekidno tražili svi raspoloživi brodovi britanske Sredozemne flote i brojni engleski avioni, ali ih je našao jugoslovenski hidroplan sa pilotom Ladislavom Zobundžijom. I to ne jednom, već dva puta u manje od 24 sata jer im prvi put Zobundžija nije mogao pomoći, a sutradan se vratio po njih i bacio im iz vazduha pakete sa hranom i vodom i ostao kružiti nad njima, dok je drugi jugoslovenski hidroplan u pomoć doveo obližnje britanske ratne brodove. Na žalost, za tri od četiri britanska letača u splavu, bilo je kasno, jer su se tokom noći, u delirijumu zbog višednevne žeđi, bacili u more. Jedini preživjeli spašen i nakon što je otpušten iz bolnice u kojoj se oporavljao, odmah je došao bazu Abukirske eskadrile da se lično zahvali svojim spasiocima.
Abukirska eskadrila je 22.aprila 1942 izvršila svoje posljednji zadatak jer je njeno osoblje zbog sumnje u lojalnost prema izbjegličkoj Vladi u Londonu, internirano. Kasnije su Vladeta i njegovi letači dobrovoljno postali britanski pješadinci, a Petrović je u septembru 1942 imenovan za oficira za trenažu jugoslovenskog letačkog osoblja u No.2 Aircraft Delivery Unit – jedinici za preletanje i isporuku novih borbenih aviona na front. Od septembra 1943 do kraja rata Vladeta je službovao u vazduhoplovnim školama u Rodeziji i Južnoj Africi nakon čega je odbio ponudu Engleza da ostane u njihovoj vojsci i vratio se u Jugoslaviju. U domovini je „krila okačio o klin“ jer za njega kao kraljevskog oficira, nije bilo mjesta u Ratnom vazduhoplovstvu komunističke države. Nekoliko je godina radio kao fizikalac u Beogradu, da bi na poziv jednog svog ratnog druga iz Afrike, 1949 došao na Lovran i zaposlio se u tamošnjoj školi gdje je predajući matematiku, fiziku i tehničko vaspitanje, ostao do penzije.
Nemirni životni duh avanturiste, pilota, patriote i oficira od časti, Vladete Petrovića, zauvijek se smirio 7.juna 1984 u Lovranu. Među rijekom ljudi za koju se ne pamti da je do tada nekog od mještana ispratila do groblja, bila su i trojica interesantnih ljudi – uniformisani general JNA – komadant Riječke vojne oblasti koji se u ime socijalističke vojske i države govorom došao zvanično oprostiti od preminulog kraljevskog oficira, kao i dvojica osamdesetogodišnjaka u otmenim odijelima koji su donijeli najveći od svih vijenaca. Na njemu je stajao natpis „Našem komadantu – posljedji pozdrav -Abukirska eskadrila“.
