Odnosi između mađarskog premijera Viktora Orbana i drugih evropskih lidera izgleda su pali na najniži nivo. Orban godinama sprovodi desničarsku agendu koja je često u suprotnosti sa suštinskim vrijednostima bloka.
Njegov najnoviji potez bilo je uvođenje “zakona o zaštiti djeteta”, koji zabranjuje da se sa mlađima od 18 dijele informacije za koje se može smatrati da promovišu homoseksualnost. Taj zakon uključuje sve proizvode, reklamiranje i medijske sadržaje koji opisuju homoseksualne ili transrodne osobe i obrazovne programe sa LGBTQ tematikom ako čak i pomenu postojanje gej ili transrodnih ljudi. Taj zakon je posljednji u nizu napora za ograničavanje LGBTQ+ prava i sloboda u toj zemlji.
To je na neki način slično Poglavlju 28 Margaret Tačer, zakonu koji je spriječio britanska vijeća i škole da “promovišu i prihvataju homoseksualnost kao pretpostavljeni porodičn život”. Iako je taj zakon naišao na protivljenje čim je uveden, on je u potpunosti ukinut tek 2003. Konzervativna stranka se na kraju izvinila za njegovo uvođenje.
Evropski parlament vidi novi zakon kao dio postepenog ukidanja fundamentalnih prava u Mađarskoj – od države podržanu LGBTQ-fobiju koja krši ljudska prava u okviru šire političke agende razbijanja demokratije i vladavine prava. Evropska komisija takođe je naglasila da su “jednakost i poštovanje dostojanstva i ljudskih prava ključne vrijednosti EU, uvrštene u Član 2 Ugovora EU” i pokrenula je kaznenu proceduru protiv Mađarske.
Države članice su takođe pozvale na odlučniju akciju. Holandski premijer Mark Rute je rekao da taj zakon signalizira da “Mađarskoj više nije mjesto u EU”, a ministar spoljnih poslova Luksemburga pozvao je na referendum o tome da li bi Mađarskoj trebalo da dozvoliti da ostane članica EU.
Međutim, može li EU izbaciti Mađarsku? Prestanak članstva u međunarodnim organizacijama nije posebno uobičajen. Ako pogledamo Ujedinjene nacije, najveći i najambiciozniji napor da se države stave pod jednu međunarodnu organizaciju, vidimo da je, iako nije uvijek lako pridružiti se, definitivno puno teže izbaciti neku članicu.
Izbacivanje Tajvana i SRJ iz UN
Generalna skupština UN je 1971. odlučila da zvaničnike sa Tajvana zamijeni onima iz kontinentalne Kine. Razlog je bio taj što je Maova kopnena Kina bila priznata kao država, a ne Tajvan. Taj potez je značio da je Tajvan praktično izbačen iz te organizacije. Drugi rijetki primjer bio je odluka Generalne skupštine da Savezna Republika Jugoslavija (SRJ) – koju su, do tada, činile samo Srbija i Crna Gora a ne ostale bivše republike koje su su otcijepile od Jugoslavije – ne može automatski naslijediti članstvo Jugoslavije i da se mora ponovo prijaviti. UN je praktično izbacila Jugoslaviju i osam godina kasnije primila SRJ kao novu državu članicu.
Ključna razlika između slučajeva Tajvana, SRJ i Mađarske je ta što se članstvo u UN uglavnom oslanja na to da je članica miroljubiva država, dok EU ima malo sofisticiranije kriterijume. To je takođe razlog zašto postoji mnogo država koje nisu članice EU, ali nema mnogo priznatih država koje nisu članice UN.
Članstvo Tajvana i SRJ u UN praktično je prekinuto jer oni više nisu smatrani državama. Mađarska je drugačiji slučaj. Niko ne dovodi u pitanje da li Mađarska postoji kao država. Sporno je to koliko je ona pod Orbanovim vođstvoma privržena obavezama koje proizilaze iz članstva u EU.
Uobičajeniji odgovor na situacije ove vrste je suspenzija, prije nego izbacivanje.
Tokom aparthejda, mnoge međunarodne organizacije suspendovale su Južnu Afriku iz članstva. Slično tome, Organizacija američkih država suspendovala je Kubu između 1962. i 2009. godine, i Honduras između 2009. i 2011, jer su njihove vlade kršile posvećenost Međuameričke demokratske povelje demokratskim institucijama.
Grčka je takođe suspendovana iz Savjeta Evrope tokom njene diktature krajem 1960-ih i početkom 1970-ih, a Sirija je suspendovana iz Arapske lige od 2011. i Organizacije islamske saradnje od 2012.
Pravila iz člana 7 ugovora EU omogućavaju joj da suspenduje glasačka prava neke članice “ako država ozbiljno i uporno krši principe na kojima je zasnovana EU”. Njegovi efekti se neće previše razlikovati od onoga što su druge međunarodne organizacije radile u prošlosti.
Taj mehanizam, međutim, nikad nije upotrijebljen i ne bi ga bilo lako primijeniti. Prethodni napori da se aktivira član 7 za suspenziju glasačkih prava Mađarske u odgovoru na njen odnos prema izbjeglicama i migrantima su propali.
Međutim, taj mehanizam je sada možda jedini primjereni odgovor na akcije Mađarske.
Trenutno ne postoji jasan način na koji bi EU izbacila neku članicu. Međunarodne organizacije ne izbacuju često svoje članice. Umjesto toga, bolje bi bile privremene mjere poput suspenzije glasačkih prava Mađarske u EU ili drugih privilegija.
Ako je sloboda, demokratija, poštovanje ljudskih prava, fundamentalnih sloboda i vladavine prava obaveza članstva, zar njihovo nepoštovanje ne bi trebalo da nosi posljedice?
