Međunarodni festival KotorArt, jedan od najznačajnijih umjetničkih festivala u Crnoj Gori i regionu, održao je svoje 24. izdanje u periodu od 13. jula do 13. avgusta 2025. godine, uz nekoliko značajnih koncerata i u predfestivalskom dijelu programa. Kao manifestacija od državnog značaja, festival je i ove godine potvrdio svoj status multidisciplinarne platforme koja objedinjuje muzičku, književnu, pozorišnu, filozofsku i edukativnu dimenziju, kroz programske cjeline: Don Brankove dane muzike, Pjacu od filozofa, Pjacu od knjige, KotorArt akademiju i KotorArt teatar.
Većina festivalskih događaja realizovana je u ambijentu Starog grada Kotora, na lokacijama poput Crkve Sv. Duha, Katedrale Sv. Tripuna, Kreativnog haba, Pjace od kina, Pjace od muzeja i pjace ispred Katedrale, dok su pojedini programski segmenti upriličeni i kod dugogodišnjih partnera festivala u Porto Montenegru i Luštica Bay-u.
Simbolično i tradicionalno, Festival je počeo 13. jula, na Dan državnosti Crne Gore, njegujući kulturnu baštinu Boke i Crne Gore kroz savremenu interpretaciju. Prožet idejom susreta tradicije i savremenosti, nastupima najstarijeg i najmlađeg orkestra u Crnoj Gori, Gradske muzike Kotor i Festivalskog orkestra Crne Gore, povezao je Crnu Goru i Austriju kroz susret klapske pjesme, gusala, elektronske muzike, marševa i valcera. Festival je obilježio 200 godina od rođenja kralja valcera, Johana Štrausa II, a u okviru otvaranja poručene su i dvije nove kompozicije savremenih crnogorskih autora Nine Perović i Milivoja Pićurića. Sa istom idejom sa kojom je otvoren, Festival je i zatvoren 13. avgusta, koncertnim izvođenjem savremene opere Gospa od Škrpjela, Jacinta žena koja čeka koja je kroz savremeni umjetnički izraz odala počast lokalnom kulturnom nasljeđu kroz univerzalnu temu čežnje, nade i ljubavi. Time je simbolično zaokružena ideja da sve počinje i završava kod kuće, u Boki, dok Kotor, kao njen kulturni centar, ostaje mjesto gdje staje cijeli svijet.
Festival je okupio više od 500 umjetnika iz Crne Gore, zemalja regiona, Austrije, Slovačke, Italije, Portugala, Rusije, Velike Britanije, Venecuele i Kine. Među najzapaženijim koncertima izdvojili su se nastupi Janoška ansambla u Luštica Bay-u i Kotoru, koji su ostavili snažan utisak na publiku zahvaljujući izuzetnoj virtuoznosti, izraženoj muzikalnosti i zaraznoj energiji izvođača. Njihova savremena i originalna interpretacija Vivaldijevih “Četiri godišnja doba”, izvedena u prepoznatljivom Janoška stilu, ispraćena je stajaćim ovacijama.
Koncerti istaknutih solista, pijanistkinje Gabrijele Montero, kao i koncert pijaniste Andreja Gugnjina i violončeliste Dragana Đorđevića, dali su snažan pečat Don Brankovim danima muzike kao izuzetni koncerti istaknutih umjetnika regiona i svijeta. Na ekskluzivnom koncertu u Auditorijumu Doma Vojske Porto Montenegra, zasvirao je i cjenjeni gitarista Miloš Karadaglić, čest i drag gost festivala koji je, ovoga puta, u goste doveo trubačicu iz Londona, Alison Balsom, kao i gudački kvintet sačinjen od umjetnika iz Crne Gore i Srbije.
U okviru ovogodišnjeg festivala dodijeljena je i bijenalna nagrada “Darinka Matić Marović”, koja nosi ime po velikoj dirigentkinji i vizionarki muzičke scene regiona, našoj voljenoj Bokeljki Dari. Nagrada je uručena izuzetnoj kompozitorki Aleksandri Vrebalov, umjetnici visokog međunarodnog ugleda čiji opus i pristup stvaralaštvu odražavaju univerzalne vrijednosti koje festival njeguje. Ovim priznanjem se ne završava saradnja sa kompozitorkom. Festival planira dalji zajednički rad i projekte, u duhu kontinuirane podrške savremenom muzičkom stvaralaštvu.
Pjaca od džeza predstavila je “Duo Sonoma” iz Austrije, “Tri lepe”, trio Ane Ćurčin iz Srbije a kulminirala je nastupom italijanske dive Karime, koja je osvojila srca publike svojim harizmatičnim glasom i interpretacijama.
China stage je i ove godine donio dašak dalekog istoka kroz dva koncerta koji su predstavili bogatu kinesku muzičku tradiciju. Publika je najprije uživala u autentičnom izvođenju ansambla Ci De Guqin studija, doživljavajući u potpunosti kinesku tradicionalnu muzičku kulturu budući da su umjetnici nastupili na tradicionalnim instrumentima poput gućina i pipe, kao i u kostimima inspirisanim nošnjama dinastije Tang. Vanže Žang, sopran, i Dejvid Vitan, klavir, donijeli su savremeni umjetnički izraz kineske muzičke scene i povezali je sa Evropom i svijetom.
Poseban dio programa posvećen je mladim umjetnicima, među kojima su bili najbolji studenti harmonike iz klase Predraga Jankovića sa Muzičke akademije sa Cetinja, kao i najbolji učenici Škole za osnovno i srednje muzičko obrazovanje “Vida Matjan” iz Kotora. Posebnu pažnju izazvao je mladi gitarista Miloš Pavićević, stipendista Fondacije Miloš Karadaglić.
Publici se premijerno predstavio i Festivalski orkestar Crne Gore na svečanom otvaranju 13. jula, dok su 19. jula, ovi mladi crnogorski umjetnici, pod dirgentskom palicom hrvatskog maestra Mladena Tarbuka priredili koncert pod nazivom “Tri vijeka godišnjih doba” u Katedrali Sv. Tripuna. Publika je mogla da čuje Dvoržakovu Serenadu za gudački orkestar kao i Četiri godišnja doba, remek dijelo Vivaldija u kojem su solističke dionice svirali članovi orkestra, violinista Luka Perazić i violinistkinje Jelena Jovović i Neda Stojkanović.
KotorArt je po četvrti put ugostio Omladinski orkestar Zapadnog Balkana, pod vođstvom njegovog osnivača i šefa dirigenta Desara Sulejmanija. Više od šezdeset talentovanih mladih muzičara iz zemalja regiona, okupljenih u ovaj simbol zajedništva, prenijelo je snažne poruke mira, saradnje i tolerancije kroz univerzalni jezik umjetnosti.
U okviru programa za djecu, Festival je, u saradnji sa udruženjem Visoko C, organizovao dvije dječije opere: “Ribar i zlatna ribica” i “Lav i miš”, dok je po prvi put u Crnoj Gori predstavljen i muzički bioskop za djecu. Koncept “Dječjeg muzičkog bioskopa” podrazumijevao je projekciju animiranih filmova na velikom platnu, uz uživo izvođenu muziku i zvučne efekte koje je izvodio kamerni ansambl TEKIART. Ovaj segment programa ima posebnu vrijednost jer doprinosi stvaranju nove publike i izgradnji umjetničkog ukusa kod najmlađih generacija.
“Nekoliko vrlo kvalitetnih programa za djecu je bilo ove godine. Pogledi djece koja su u nevjerici čemu su izložena dok su slušala opere za djecu i prisustvovala muzičkom bioskopu meni se čine kao zalog za budućnost. To je temeljno važno ne samo za KotorArt kao festival već i za bilo šta gdje promišljamo budućnost ovog prostora, ove države, ove nacije, jer bez obrazovanja i najmlađih populacija ne možemo se nadati ničemu dobrom,” istakao je Ratimir Martinović, generalni i umjetnički direktor Festivala.
KotorArt Akademija je po drugi put uspješno realizovana, okupljajući polaznike iz regiona i renomirane evropske mentore i predavače iz oblasti kulturnog menadžmenta i produkcije, kao što su Dubravka Vrgoč, Edin Jašarović, Fani Martin, Tom Lek, Aleksandar Brkić, Endi Brajdon, Sylvain Pasqua i Tihomir Stanić. Program je obuhvatio predavanja, radionice, praktičan rad i diskusije, sa ciljem razmjene znanja, jačanja regionalne saradnje i kreiranja novih modela kulturne produkcije. Učesnici i mentori su radili i boravili u Kreativnom habu u Kotoru, prostoru koji je, prema njihovim ocjenama, idealan za stvaralaštvo, učenje i razmjenu ideja. Upravo takav zajednički boravak doprinio je atmosferi otvorenosti i saradnje i iznjedrio Inicijativu za veću regionalnu saradnju. KotorArt je kroz ovaj, ali i mnoge druge programe, pokazao koliko značajan potencijal nosi Kreativni hab i na koji način se on može koristiti u svrhe dugoročnog razvoja kulture.
Pjaca od filozofa i Pjaca od knjige nastavile su da oblikuju festivalski identitet kroz dijalog i književno stvaralaštvo. Pjaca od filozofa obuhvatila je dvodnevni debatni program pod nazivom “Grad – pamćenje, identitet, budućnost”, koji je povezao filozofiju sa savremenim temama društva, identiteta i kulture, istakavši značaj kritičkog promišljanja u vremenu brzih promjena. Ostaće u sjećanju inspirativni razgovori Dragana Markovine, Vladimira Arsenijevića, Barbare Obradović Pajić, Aleksandra Radunovića Popaja, Sonje Dragović i Ive Čukić uz moderatorke Milicu Nikolić, Aleksandru Kapetanović i Tatjanu Rajić. Ovogodišnja Pjaca od knjige donijela je dva tematski snažna okrugla stola. Prve večeri, pod nazivom “Prisjećanja su rasuta kao krhotine stakla…”, učestvovale su književnice Tanja Stupar Trifunović i Milena Đorđijević, uz moderaciju filološkinje i bibliotekarske savjetnice Jasmine Bajo. Drugog dana, okrugli sto “Moj rat je bolji od tvog rata” okupio je Natašu Nelević i Mirjanu Drljević, uz moderaciju Maje Mrđenović.
Program KotorArt teatra obilježen je i snažnom predstavom „Ženomrzačke priče“, master radom Anđele Marunović. Predstava se bavila temama mizoginije, seksualnosti i identiteta, kombinujući savremeni teatarski izraz sa jasnom porukom o društvenim normama. Festivalska publika imala je priliku da prisustvuje i premijernom izvođenju središnjeg dijela predstave “Čarobni brijeg”, pod nazivom Valpurgina noć, u režiji Mirka Radonjića. Igrali su Ilija Gajević, Aleksandar Gavranić, Slaviša Grubiša, Kristijan Blečić, Jelena Laban, Bogdana Kostić i Ivan Bezmarević.
U nadahnutom govoru na svečanom otvaranju Festivala, koji je snažno odjeknuo među prisutnom publikom kao i u medijskom prostoru, direktor KotorArta, Ratimir Martinović, istakao je značaj festivala kao javnog prostora posvećenog umjetničkoj slobodi, dijalogu i promišljanju, udaljenog od političkih nadmetanja. Naglasio je da festivalska pozornica nikada nije bila prostor za samopromociju, već mjesto okupljanja ideja i posvećenosti javnom interesu. Iako KotorArt traje već 24 godine i u svakom novom izdanju donosi kvalitetne programe, Martinović ističe da postoji niz prepreka sa kojima se suočavaju prilikom organizacije festivala.
“Mi 24 godine trajemo u vrlo turbulentnim okolnosti. Preživljavamo razne pritiske i prijetnje, te nelogičnosti koje su sistemske prirode. Uspijevali smo tako što smo osim programske i organizacione autonomije izgradili i finansijsku autonomiju. Tu su finansijeri koji nas podržavaju sa svih strana Evrope i svijeta. Mislim da je to garancija našeg trajanja. Mi zaista imamo podršku Opštine Kotor kakvu bismo samo mogli poželjeti i ovom prilikom zahvaljujem kompletnoj administraciji na čelu sa predsjednikom Opštine Vladimirom Jokićem. Nadam se će ostatak sistema profunkcionisati, ne samo u odnosu na nas, već i puno kvalitetnih inicijativa i ideja ne samo od KotorArta, već i od lokalnih i državnih institucija, ali i nezavisnog kulturnog sektora koje nažalost ne ugledaju svjetlost dana zbog raznoraznih birokratskih zavrzlama koje često zvuče vrlo složeno i komplikovano, a zapravo iza toga često ne stoji gotovo ništa,” navodi direktor.
Martinović dodaje da status KotorArta kao manifestacije od nacionalnog značaja donosi i prednosti i mane.
“Mnogi misle da je to olakšica i u jednom smislu zaista jeste. Možemo računati na podršku države, međutim, svjedočimo da to zapravo i nije olakšica jer pored svih ugovora i sporazuma mi doživljavamo da nekoliko dana pred festival ne znamo konačni budžet. To je za neke manifestacije možda i prihvatljivo, ali za nas sa ovakvim programima, sa ovakvim konceptima i ovakvim profilom umjetnika koje KotorArt od početka dovodi u Kotor, zaista nije prihvatljivo. Čast je biti festival od nacionalnog značaja, razumijem da je u izradi nova uredba koja će definisati manifestacije od nacionalnog značaja u Crnoj Gori. Mi ćemo aplicirati i za taj novi status s tim da se nadamo da će ta nova uredba značiti i funkcionisanje onoga što ona treba da predstavlja – predvidivost, mogućnost da vi za tako velike događaje kakav je KotorArt imate jasnu ideju na šta možete računati kada se radi o podršci države,” ispričao je on.
Festival KotorArt je i ove godine, kroz bogat i raznovrstan program, još jednom potvrdio svoj doprinos kulturnom, umjetničkom i turističkom identitetu ne samo Kotora, već i cijele Crne Gore. Kroz spoj lokalnog i međunarodnog, tradicionalnog i savremenog, Festival je ostao vjeran svojoj misiji da njeguje i stvara baštinu, inspiriše dijalog i bude platforma susreta za umjetnike, stručnu javnost i publiku.
