Prethodnih dana u Tivtu je obilježen jubilej- 125 godina od osnivanja Velikog gradskog parka, najveće hortikulturne bašte na istočnoj obali Jadrana.
U utorak 5. decembra, navršava se 120 godina od smrti čovjeka koji je među najzaslužnijima za razvoj grada Tivta kao savremene urbane cjeline.
Iz pera novinara Siniše Lukovića donosimo tekst koji je objavljen u knjizi “Pomorska lica Boke Kotorske”.
Naime, nekadašnji komadant Carske i kraljevske Ratne mornarice (K.u.K. Kriegsmarine) Austro-Ugarske, admiral baron, Maksimilijan Daublebski fon Šternek, čovjek koji je, pored ostaloga, utemeljio pomorski Arsenal u Tivtu, umro je 5. decembra 1897. godine u Beču. Do sada se o tom odlikovanjima i slavom ovjenčanom heroju pomorskih ratova Austro-Ugarske sa Danskom i Italijom iz sredine 19.vijeka, astronomu i fizičaru, u tivatskoj i uopšte crnogorskoj javnosti izuzetno malo znalo, iako je Šternek ostavio neizbrisiv trag u razvoju Tivta i Boke kao dijela tadašnje moćne austro-ugarske imperije.
Prema podacima publiciste i jednog od najboljih poznavalaca pomorske prošlosti Austro-Ugarske, Zvonimira Frajfogla iz Njemačke, Šternek je rodjen 14. februara 1829 godine u Klagenfurtu u plemićkoj porodici porijeklom iz Češke. U 14-toj godini života postao je pitomac Mornaričkog Kolegija (Akademije) u Veneciji. Po završetku školovanja u činu mornaričkog zastavnika 1849 godine učestvovao je u pomorskoj blokadi Venecije gdje se veći dio mornarice pobunio protiv austrijske vlasti. 1851 unapredjen je u čin prvog poručnika kada je i po prvi put dobio komandu nad vlastitim brodom. Brzo napreduje u službi, tako da je već 1859 unapredjen u čin kapetana korvete, a godinu kasnije i u čin kapetana fregate.
Pod vođstvom proslavljenog austrijskog mornaričkog oficira, kasnijeg admirala i komadanta mornarice Vilhelma Tegethofa, Šternek 9.maja 1864 učestvuje u bici kod Helgolanda u Sjevernom moru. Ova bitka u kojoj je austrijska eskadra kao saveznik Prusije u prusko-danskom ratu, savladala eskadru ratnih brodova Danske, značajna je u pomorskoj istoriji kao posljednji sukob drvenih ratnih brodova. Šternek je 28.maja iste godine postao komadant fregate «Schwarzenberg», Tegethofovog zastavnog broda u danskoj luci Kukshavenu.
Međutim, njegovi zvjezdani trenuci tek dolaze – 20. jula 1866 kod Visa se odigrava čuvena pomorska bitka izmedju flota Austrije i Italije u kojoj se po prvi put u pomorskoj povijesti, sukobljavaju oklopljeni ratni brodovi. Superiorna i modernija italijanska flota pod komandom admirala Karla Peliona de Persana, biva teško poražena od austrijske eskadre kojom je izuzetno vješto i hrabro komandovao kontraadmiral Tegethof. Austrijskim i Tegethofovim admiralskim brodom u bici kod Visa , oklopnjačom “Erzherzog Ferdinand Max”, komandovao je tada kapetan bojnog broda Maksimilijan Daublebski fon Šternek. Ključni trenutak bitke desio se kada je Šternek u žaru borbe, oklopljeni pramac svog broda usmjerio na italijansku oklopnjaču i komandni brod “Re d` Italia” i u maniru bitaka koje su vodili antički i srednjevjekovni pomorci, vozeći svom snagom, udario italijanski brod. Oštri podvodni dio pramca austrijske oklopnjače zario se u trup “Re d` Italia” i napravio veliku rupu, pa je italijanski brod potonuo za samo par minuta uz velike ljudske žrtve. Ubrzo su Austrijanci potopili i italijansku oklopnjaču “Palestro”, pa su se Persanovi brodovi u neredu povukli sa bojišta, a Tegethof odnio pobjedu koja je uništila snove Italijana o zauzimanju istočne obale Jadrana. Zbog svojeg herojstva u bici kod Visa, Šternek biva odlikovan ordenom viteškog krsta Reda Marije Terezije, jednim od najvećih austrijskih priznanja.
Nakon ratnih godina, uslijedile su mirnodopske u kojima se Šternek mogao posvetiti i drugim, prvenstveno naučnim i istraživačkim aktivnostima. Tako u činu komodora učestvuje kao navigator 1872. u ekspediciji na Sjevernom ledenom moru, na brodu «Isbjörn», što je bila priprema za poznatu austro-ugarsku arktičku ekspediciju predvodjenu Pejerom i Vejprehtom. Za vrijeme tog poduhvata od 1872 do 1874 obavljena su mnoga naučna istraživanja u Sjevernom ledenom moru, a ekspedicija je sjeverno od obala Rusije, otkrila i novo veliko ostrvo nazvano Zemljom Franje Josipa po tadašnjem austro-ugarskom caru.
Šternek je 1876 postavljen je za komandanta pomorskog Arsenala u Puli, glavnoj bazi austro-ugarske Ratne mornarice. Sedam godina kasnije, 1883 unapredjen je u čin viceadmirala i postao je komadant Ratne mornarice i načelnik Mornaričke sekcije Ministarstva rata Austro-Ugarske. Sa te pozicije 1884 komanduje manevrima eskadre kojima je prisustvovao i car Franjo Josip I, a dvije godine kasnije prilikom velikih austro-ugarskih manevara na Jadranu, u Boku Kotorsku uplovljava flota pod Šternekovom komandom. Iskusnom pomorskom oficiru i stručnjaku odmah za oko zapada prirodna pogodnost Boke za izgradnju ratne luke i uporišta na južnom Jadranu, te strategijska važnost tadašnjeg malog ribarskog i poljoprivrednog naselja Tivat kao lokacije za izgradnju novog pomorskog Arsenala. Šternek je odmah o tome izradio stručni referat koji je uputio na razmatranje Vladi u Beču koja se sa njim saglasila i 1888 godine počeli su pripremni radovi na nivelisanju terena za izgradnju Arsenala u Tivtu. Iste godine Šternek je unapredjen u čin admirala, 1890 vodi austro-ugarski flotni odred na manevre na Baltiku, a 1891 slijede svečanosti polaganja temeljnog kamena za Mornaričku crkvu u Puli. Admiral Šternek lično se založio za izgradnju ovog reprezentativnog objekta posvećenog Gospi od Mora. Za izgradnju crkve Vlada u Beču izdvojila je 60 hiljada kruna, a car Franjo Josip lično još 5 hiljada kruna. Stim u vezi poznata je i anegdota tokom careve posjete Puli – car Franjo Josip zadržao se kod obilaska gradilišta crkve kod stubova-nosača i navodno po njima kuckao štapom, da vidi da li su od zlata, jer je gradnja crkve bila veoma skupa.
Admiral Šternek 1895 komanduje flotnim odredom poslanim na svečanost otvaranja Kanala cara Vilhelma (Kilski kanal) u Njemačkoj. Ženi se 1896 (u 68. godini života!), a umire 1897 u Beču. Srce mu je sahranjeno u porodičnom dvorcu Krastocu kod Klagenfurta, a njegovo tijelo i danas počiva u kripti Mornaričke crkve u Puli. Za vrijeme njegovog komandovanja, Ratna mornarica Austro-Ugarske je znatno modernizovana i unapredjena, pa je iz jedne čisto obalske, izrasla u snažnu pomorsku silu za otvoreno more. Tokom njegovog mandata, paralelnog sa izuzetno brzim razvojem brodogradjevne tehnologije u svijetu, u austro-ugarsku flotu uvrštene su prve barbetne oklopnjače “Kronprinz Erzherzog Rudolf” i “Kronprinzessin Erzherzogin Stephanie”, velike torpedne krstarice “Kaiser Franz Joseph I” i “Kaiserin Elisabeth”, lake torpedne krstarice “Panther”, “Leopard” i “Tiger”, oklopni krstaš “Kaiserin und Konigin Maria Theresia”, te preteče modernih razarača “Meteor”, “Komet”, “Blitz”, “Planet”, “Satellit”, “Trabant” i “Magnet”. Najveće dostignuće u tom periodu je konstruisanje i uvodjenje u sastav austro-ugarske mornarice njena prva tri moderna bojna broda – obalskih oklopnjača “Monarch”, “Wien” i “Budapest”.
Admiral Šternek je bio značajan za Pulu, ali i za Boku, gdje je utemeljio Arsenal u Tivtu oko kojeg se kasnije razvio ovaj grad u obliku kakav je danas prepoznatljiv. Osim čisto vojnih objekata, brinuo se i za zdravlje duhovno i tjelesno, svojih podredjenih pa je tako pored ostaloga, Šternek bio i ktitor u izgradnji crkve posvećene Bokeljkim mučenicima u Krašićima kod Tivta. Publicista i istraživač bokeljske prošlosti Vasko Kostić piše da su Krašići bili prvobitno planirana lokacija za izgradnju Arsenala, te je crkva Bokeljskih mučenika ovdje izgradjena kao izraz potrebe da taj brodogradjevni kompleks ima svog patrona – odnosno sveca zaštitnika, a crkva da se ujedno koristi za vjerske obrede radnika. Nakon što je 1889 tadašnja Općina Tivat jednoglasno mornarici poklonila zemlju za izgradnju Arsenala u Tivtu izmedju rtova Seljanovo i Pakovo, odustalo se od izgradnje brodogradilišta u Krašićima, ali je tamo ostala nova crkva čija je izgradnja bila u već podmakloj fazi. Odlukom admirala Šterneka, crkva posvećena maloj braći-ranohrišćanskim bokeljskim mučenicima Petru, Andriji i Lovrijencu, konačno je završena 1897 godine. Karakteriše je vrlo lijep mermerni reljef iznad portala širine 140 i visine 85 centimetara sa predstavom iz pomorske bitke kod Visa. Uz to, uklesan je i tekst na latinskom jeziku čiji prevod glasi: “Ovaj hram, posvećen svetim mučenicima Petru, Andriji i Lovru, brigom i nastojanjem preuzvišenog slobodnog barona Maksimilijana Daublebskog fon Šterneka, pobjednika nad komandnim brodom “Re d` Italija”, vrhovnog zapovjednika preslavne austro-ugarske pomorske flote, godine Gospodnje 1897, nad temeljima je uzdignut”.
Jedno od Šternekovih dostignuća – veliki Mornarički, a kasnije Gradski park u Tivtu i danas se svrstava među najveće atrakcije i vrijednosti Tivta. Želeći uljepšati okolinu tek podignutog Arsenala, admiral Šternek 1892 naredjuje da se u njegovoj blizini na površini većoj od 4 hektara podigne park u koji su zasadjivani primjerci biljaka koje su komadanti austro-ugarskih ratnih brodova, po Šternekovoj naredbi, donosili sa svojih putovanja širom svijeta. Tako je u Tivtu nastala jedna od najvećih i najbogatijih botaničkih bašti na istočnoj obali Jadrana u kojoj i danas uspijevaju brojne rijetke i vrijedne biljne vrste, poput čileanske jele (araucaria araucana), jedinstvenih primjeraka tog stable u Evropi.
U Šternekovo doba, austro-ugarska mornarica organizovala je nekoliko većih flotnih krstarenja, niz školskih krstarenja i istraživačkih misija po dalekim morima i okeanima na kojima su ostvarena i mnoga značajna naučna otkrića i rezultati. Pri organizaciji tih putovanja koja je Šternek svesrdno podržavao, uspostavljana je bliska saradnja izmedju mornarice i Akademije nauka u Beču koja je prikupljala rezultate tih istraživanja. Pored hidrografskih istraživanja, cilj putovanja bilo je i sakupljanje predmeta od etnografskog i prirodnjačkog interesa, a koji su najčešće potom postajali eksponati u bečkim muzejima. Najvažnija dostignuća tih ekspedicija objavljivana su u godišnjacima austro-ugarske Akademije nauka. Tako je naprimjer, na istraživačkom putovanju transportnog broda “Pola” na istočnom Sredozemlju 28.avgusta 1891 izmjerena dotad najveća dubina mora u Mediteranu: 4.404 metra. Ta pozicija, 40 milja južno od rta Matapan u Egejskom moru i danas na kartama nosi naziv “Dubina Pola” po brodu koji ju je prvi izmjerio.
Inače, Šternekov mandat na čelu mornarice karakteriše i značajan pomak u kulturološkom smislu – 1894. u Puli se osniva Mornarički orkestar sastavljen od 110 muzičara, a za dirigenta mu je postavljen poznati muzičar Franc Lehar koji je pored ostaloga, komponovao i valcere “Zvukovi iz Pule”, “Lijepe Puljanke” i “Adria valcer”, te operu “General Kukuška”. Zahvaljujući zalaganjima vrha Austro-Ugarske mornarice za fotografskim dokumentovanjem svoje flote, često i u reklamne svrhe, u zvaničnu službu uzima se i austrijski fotograf Alojz Bir. On otkriva poseban, u svjetskim okvirima novi fotografski žanr – mornaričku fototografiju. Biru je 1896 dodijeljena zvanična titula “carskog i kraljevskog mornaričkog fotografa”, a on je do kraja života snimio nekoliko desetina hiljada umjetničkih fotografija sa motivima luka, ratnih brodova, manevara flote, života mornara, radova u brodogradilištu i sličnog.
O Šternekovom životu i djelu knjigu je napisao austrijski istoričar dr Ervin Šatz. U knjizi Šatz navodi da je Tivat bio jedno od Šternekovih omiljenih mjesta. Tokom svojih inspekcijskih putovanja u Boku, Šternek se uvijek divio onome što je u medjuvremenu postignuto, a posebno je volio stare jedrenjake, što su mu neki od “naprednih” savremenika zamjerali (spominje se u dnevniku austrijskog ministra trgovine tokom njihovog zajedničkog putovanja 1892. i sidrenja u Herceg Novom). I sam Šternek 1896 piše u svom dnevniku, dok je bio na matičnom brodu za podmornice “Pelikan” u Boki:
“Tivat je skoro potpuno uredjen, park uspijeva, mornaričke zgrade su uredne, ali sve to puno košta… Lovćen i crnogorska brda su pod snijegom, a ovdje cvjetaju ljubičice u tolikoj količini, da se na mom stolu nalazi ogroman buket. Eskadra je u najboljem redu… Sve je tako lijepo i mirno u ovom usamljenom kutku na Zemlji.”. Takodje spominje da je vrijeme lijepo, da su stabla narasla, a posebno ga raduju stabla naranči.
