Centralna svečanost povodom jubilarne 300 godišnjice osnivanja Topaljske komunitadi, preteče današnje savremene Opštine Herceg Novi, biće upriličena 14. jula.
U 9 sati će biti služena Sveta Arhijerejska Liturgija u hramu Vaznesenja Gospodnjeg na Toploj, u kojem je bilo središte uprave Topaljske komunitadi. Nakon toga, u 11 sati će biti otvoren muzej „NJegoševa škola“. Istog dana u 19 sati održaće se svečana Akademija u Bijeloj, u porti hrama Polaganja rize Presvete Bogorodice, a od 21 sat će na Kanli Kuli nastupiti grupa Balkanika.
Topaljska gradska opština – komunitad osnovana je 14. jula 1718. godine dukalom mletačkog dužda Đovanija (Jovana) Kornera. Zasnovana na vladavini našeg lokalnog domicijelnog stanovništva, po prvi put nakon 1482. godine i 200 godina vladavine Osmanske imperije, ona je preteča lokalne samouprave u Herceg Novom.
Uvažavajući činjenicu da je proslava 300 godina od osnivanja Topaljske komunitadi od podjednakog značaja za današnju Opštinu Herceg Novi kao i godina 1382. u kojoj je inicijelno grad osnovan od strane Tvrtka I, Opština Herceg Novi je u saradnji sa Crkvenom opštinom topaljskom Mitropolije crnogorsko-primorske realizovala brojne aktivnosti u čast ovog jubileja. Završen je veliki poduhvat restauratorskih i konzervatorskih radova na zdanju NJegoševe škole, hramovima Sv. Vaznesenja Gospodnjeg na Toploj i crkve Svetog Arhanđela Mihaila u Starom gradu. Kruna svih realizovanih aktivnosti biće upravo centralna svečanost, 14. jula.
Topaljska gradska opština: Osnov za očuvanje i unapređenje kulturnog identiteta našeg naroda
Granica uprave Topaljske gradske prostirala se skoro u potpunosti u opsegu današnje Opštine Herceg Novi, izuzev Starog grada unutar zidina i podgrađa do samostana Svetog Antuna koja je bila pod ignerencijom mletačkih Providura. Nosilac autonomije je bilo naselje Topla koja je obuhvatala današnje Igalo, Gomilu, Toplu, Bajer, Srbinu i Savinu. Sva preostala sela današnje opštine Herceg Novi su bila pod ingerencijom Tople i bila grupisana u pet teritorijlnih jedinica (Bijela, Kuti, Podi, Kameno-Mokrine, Mojdež).
Na čelu upravne strukture se nalazio Kapetan od komunitadi i četiri Suđe od komunitadi koji su birani na period od godinu dana, dok je opštinsku administraciju vodio Kancelijer – preteča funkcije predsjednika opštine. Središte uprave Topaljske komunitadi bilo je u sakralnom kompleksu Svetog Vaznesenja Hristovog na Toploj.
Prava unutar autonomije Topaljske komunitadi su vremenom napredovala i evoluirala a podrazumjevala su pravo na: nezavisno sudstvo i pravo na pečat (Vaznesenje Hristovo), zvaničnu upotrebu sopstvenog jezika, zvaničnu upotrebu ćiriličnog pisma (staroslovenska ćirilica) u opštinskoj administraciji, slobodu u ispovjedanju pravoslavne vjere (budući da je zvanična državna religija Mletačke Republike bila katoličanstvo) i crkvenu pripadnost Svetoj Pećkoj patrijaršiji, pravo na obnavljanje i podizanje novih pravoslavnih hramova pod specifičnim uslovima.
Ova prava su bila osnov za očuvanje i unapređenje kulturnog identiteta našeg naroda kroz naredne epohe, i po kojima se teritorija Opštine Herceg Novi razlikovala u odnosu na preostale teritoriije Mletačke Republike.
U godinama Topaljske komunitadi, na Toploj je bila smještena pravoslavna Mitropolija osnovana za doba mitropolita Savatija LJubibratića, koja je bila koja je imala jurizdikciju nad čitavom Bokom i Dalmacijom.
Kao izraz susreta tradicionalnog lokalnog običajnog prava sa zakonodavstvom Mletačke republike ova opština je snažno ekonomski i privredno napredovala da bi tokom vijeka mletačke uprave ostvarila potpunu političku stabilnost. Novska trgovačka flota je tokom druge polovine 18. vijeka postala konkurentna peraškoj, dobrotskoj i kotorskoj.
Sva sačuvana obimna dokumentacija arhiva Topaljske komunitadi pisana na ćirilici, dio je Mletačkog arhivskog fonda arhiva u Herceg Novom i predstavlja zakonom zaštićno pokretno Kulturno dobro od nacionalnog značaja za državu Crnu Goru. Dokumentacija o Topaljskoj komunitadi čuva se u arhivima Venecije, Zadra i Herceg Novog, ali i u kapitalnom arhivu manastira Savina.
