Da li država daje prednost većoj zaradi od kruzing turizma na račun zdravlja građana/građanki
Postoji li sistemska korupcija u smislu prikrivanja stepena zagađenja iz brodskih izduva, kako bi se zaštitili partnerski odnosi sa vlasnicima brodskih kompanija, jer oni donose zaradu Opštini Kotor i Državi Crnoj Gori
Na ova pitanja nastojimo da odgovorimo sumirajući rezultate ankete portala BokaNews, kojoj su se građani/ke vrlo rado odazvali, kao i na osnovu odgovora nadležnih institucija, službi i naučnih poslenika
U Boki Kotorskoj ne postoji akreditovana operativa za direktno mjerenje štetnih gasova iz brodskog izduva, iako postoji Inspekcija Uprave pomorske sigurnosti i upravljanja lukama, čiji inspektori kontrolišu samo papire o kvalitetu goriva koje tokom “hotelinga” ili manevrisanja u Luci koriste putnički brodovi.
Prema zvaničnim izvještajima u 2022. godini je 218 evropskih operativnih brodova za krstarenje ispustilo ukupno 509 tona sumpornih oksida, što je značajno povećanje u odnosu na 465 tona u 2019. Ta količina nadmašuje količinu koju proizvodi milijarda automobila ili 4,4 puta više od svih automobila na kontinentu.
S obzirom da je tokom ove sezone, zahvaljujući “pametnim semaforima” u Kotoru, registrovano čak preko 20 hiljada automobila u jednom danu, nije lako razlučiti koji je udio u zagađenju vazduha sa brodskih dimnjaka, a koliko je smoga iz automobilskih auspuha. To je pitanje za buduću istraživačku analizu.
Podaci sa mjerne stanice u Dobroti pokazuju određene “pikove” u vezi koncentracija sumpor(IV)oksida (sumpor dioksida), koji se poklapaju sa dolascima brodova i njihovim boravkom u Zalivu, ali se ti podaci o zagađivačima “razblažuju” tako što se usrednjavaju na 24-časovnu dnevnu vrijednost. Tako se dolazi do ocjene da je “vazduh u Boki Kotorskoj odličnog kvaliteta”, što je kontroverzno sa činjenicom da je sve više građana/ki, koji se u zadnje vrijeme žale na respiratorne smetnje i intenzivnija hronična oboljenja.
Da li je ovo posljedica nedostatka validnih podataka usljed nepostojanja odgovarajuće hemijske analize čestica u vazduhu, ili se stvarno stanje kvaliteta vazduha svjesno prikriva, pitaju mnogi građani. Po odgovorima u anketi, mještani smatraju da je u interesu akcionara Luke Kotor da zaštite svoje partnere –svjetske brodske kompanije, od kojih naplaćuju pilotažu, vezove i sidrenje. Da li se zbog toga kapetanima brodova i njihovim kompanijama “gleda kroz prste” čak i kada prekorače koncentracije zagađivača u izduvu broda, koje se, uzgred rečeno, ni ne mjere, jer je za to nadležna isključivo ovlašćena akreditovana laboratorija. Takve laboratorije u Kotoru nema, a dok se do nje sa cijelom domaćom sporom procedurom dođe, kruzer će već otploviti dalje u svijet…
Prema zvaničnim mjerenjima samo u Kotoru nema zagađenja?
Štetni uticaji zagađenja brodova za krstarenje protežu se cijelim kontinentom, od mediteranskih gradova do sjevernih luka. Barselona, poznata po svojoj zadivljujućoj arhitekturi i kulturi, okrunjena je kao najzagađenija luka u Evropi u smislu zagađenja vazduha s krstarenja 2022. Sa 805 posjeta luci brodova za krstarenje i više od dva miliona putnika koji su se iskrcali u gradu, brodovi za krstarenje uzrokovali su tri puta veće zagađenje vazduha od svih gradskih automobila. Druga najzagađenija luka bila je Civitavecchia, slikovita obalna luka sjeverozapadno od Rima, a slijede je atinska luka Pirej, Palma Mallorca u Španiji i portugalski Lisabon. Međutim, teret zagađenja nije ograničen samo na mediteranske gradove. Hamburg i britanski Southampton doživjeli su značajan porast zagađenja vazduha od 2019. do 2022. godine. Međutim, Venecija, nekada najzagađenija evropska luka za kruzere, doživjela je smanjenje razine sumpornog oksida od 80% od zabrane uplovljavanja velikih brodova za krstarenje 2021. Ovaj pozitivan pomak ohrabrujući je pokazatelj da promjene politike mogu imati znatan utjecaj na zaštitu okoline.
Tokom 2022. godine u kotorsku Luku uplovilo je 434 kruzera, ostvaren je prihod od od 4.165.930 eura, a bruto dobit u poslovanju bila je 1.449.666 eura, dok se rezultati poslovanja za ovu godinu tek sumiraju i predviđa se još veća dobit. Ako Opština Kotor posjeduje skoro 57 odsto akcija, Fond PIO 17,5 odsto, oko 6 posto akcija je u posjedu Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, a 10,3 odsto akcija upisano na ime “zbirnog kastodi računa” CKB-a, jasno je ko ima najveću dobit, mada dobro poslovanje Luke Kotor donosi povoljnosti i cijelokupnoj crnogorskoj ekonomiji.
Međutim, tom dobiti se ne može izmjeriti i vrijednost zdravlja ljudi, prirodne okoline i očuvanja kulturne baštine, koji bi trebalo da imaju prvenstvo u kreiranju svake dalje strategije održivog razvoja turizma u Boki. U tom smislu biće potrebno smanjenje broja uplovljavanja kruzera i pojačana kontrola brodskih izduva.
76% anketiranih prijavilo inspekciji sumnju na zagađenje vazduha sa kruzera
Anketa porala Boka News, “Koliko kruzeri zagađuju vazduh u Boki Kotorskoj i kako se to kontroliše” izazvala je veliku pažnju naših pratilaca.
Na pitanje “Da li ste nekada prijavili inspekciji da postoji sumnja da kruzer koji je u luci zagađuje vazduh”, 76% anketiranih je odgovorilo sa Da.
Na pitanje “Da li znate da se u Kotoru mjeri zagađenost vazduha” sa Ne odgovorilo je 73% anketiranih dok samo 27% zna da se mjeri zagađenost vazduha.
“Da li ste nekada čuli ili vidjeli rezultate zagađenosti vazduha u Kotoru” – sa Ne je odgovorilo 69% anketirnih, sa Da 31%.
Na pitanje “Imate li informaciju da je neka kompanija ili kapetan broda-kruzera u Boki Kotorskoj zbog nedozvoljene upotrebe goriva sa povećanim vrijednostima sumpora tokom boravka u luci zagadio vazduh, te platio kaznu”, sa Ne je odgovorilo 70% anketiranih.
Na pitanje “Smatrate li da u svemu ima koruptivnih radnji” sa Da je odgovorlo 76% građana, a sa Ne 24%.
Da se ide na ruku kruzing kompanijama pa se izbjegava kontrola – nečinjenje nadležnih organa po ovom pitanju smatra 85% učesnika ankete.
Na pitanje “Zašto inspekcije/inspektori ne kažnjavaju prekomjerno aero zagađenje sa kruzera ako za to imaju dokaze”, naši čitaoci ističu:
- Veliki novac je u igri, nemaju ovlasti, nedostaju kapaciteti i jasna zakonska regulativa, korupcija na svim nivoima, u Crnoj Gori ne postoji dobra volja ni svijest da se radi za bolje…
- Inspektori moraju da imaju validne sertifikate, uređaji verifikovani od strane nacionalne agencije/zavoda za metrologiju, mjerne procedure usaglašene sa MARPOL standardima te opisane Zakonom, a da bi sve to bilo primjenljivo, država mora da ima ministarstvo odgovarajućeg portfelja. Da bi se sve provelo, Luka Kotor i Luka Bar moraju imati infrastukturu da brodovima obezbjede napajanja strujom iz luke. Da bi se to obezbjedilo, Elektroprivreda Crne Gore mora da napravi najmanje novi blok TE Pljevlja samo za potrebe snabdevanja kruzera. Sve u svemu, jednostavnog i efikasnog rješenja nema…
- Ako znaju a ne reaguju, oni su saučesnici.
Nedostatak njihove volje da prijave zagađenje od strane kruzera govori:
- Da ne rade svoj posao savesno i/ili
- Da su korumpirani kako bi zažmurili na zagađenje i/ili
- Da su njihovi nadređeni korumpirani, te inspekcije nisu podstaknute da rade svoj posao kako bi trebalo;
- Velike su ekonomske dobiti od kruzera pa su inspektori, od strane nadređenih, podsticani da “žmure”
- Zašto bi? Zamislite kad bi to uradili? Pa društvo bi ih osudilo da su protiv turizma, smatraju učesnici ankete
Bez odgovora iz Ministarstva kapitalnih investicija
Pitanja o kvalitetu vazduha u Boki Kotorskoj smo još 6. oktobra uputili Ministarstvu kapitalnih investicija u čijoj je nadležnosti Direktorat za pomorski saobraćaj, sigurnost plovidbe, zaštitu od zagađenja i pomorsku privredu, na koji su nas uputili inspektori pomorskog saobraćaja pri Lučkoj kapetaniji u Kotoru. Pored ostalog, pitali smo na koji način se provjerava kvalitet goriva kruzera, imaju li sertifikovane dronove za to, ako nemaju, da li planiraju nabavku istih; Da li je papir sa podacima o gorivu koji inspektorima pokazuje kapetan broda dovoljno mjerilo ispravnosti; zatim, koje su dužnosti i obaveze inspektora Lučke kapetanije u smislu da dronom izmjeri sastav gasova u brodskom izduvu, kao i procedure za sprovođenje kaznenih mjera. Bez odgovora je ostalo i pitanje ko je nadležan da kazni kapetana kruzera ili kompaniju ukoliko se utvrdi prekoračenje štetnih čestica u sastavu goriva. Ponovili smo pitanja 18. oktobra, ali, uz sva obećanja iz Službe za odnose sa javnošć Direktorata, do dana današnjeg odgovori nijesu stigli na adresu portala Boka News.
Odgovori su takođe izostali i od Ministarstva ekologije, čijim smo poslenicima takođe poslali pitanja sličnog sadržaja.
Agencija za zaštitu životne sredine – mjerni instrumenti su registrovali povremene “pikove” kada je u pitanju koncentracija sumpor dioksida, ali sve je u granicama…
Agencija za zaštititu životne sredine Crne Gore postavila je automatsku stanicu za mjerenje zagađenosti zraka u Dobroti – Sveti Stasije. Rezultati dostupni na internet stranci www. epa.org.me ukazuju da su izmjerene vrijednosti u dozvoljenim granicama.
Na automatskoj stacionarnoj stanici za praćenje kvaliteta vazduha koja se nalazi u Dobroti prate se sledeći parametri: oksidi azota – NO, NO2, NOx, ugljen monoksid – CO, sumpor dioksid – SO2, benzen – C6H6, PM10, kao i sadržaj teških metala i benzo(a)pirena u PM10 česticama (Pb, As, Cd, Ni i BaP u PM10), kažu nadležni iz Agencije za zaštitu životne sredine u pisanom odgovoru na pitanja upućena sa adrese portala Boka News.
-Prema istraživanjima koja su vršena, ne postoji “bezbjedna” koncentracija zagađujućih materija u vazduhu, jer je svaki organizam specifičan i može različito reagovati na prisustvo zagađenja vazduha. Posebno su osjetljive najranjivije grupe: starije osobe, hronični bolesnici, djeca i trudnice.
Prisustvo veoma visokih koncentracija gasovitih polutanata (oksidi azota, sumpor dioksid, ugljen monoksid) mogu izazvati trenutne, akutne intenzivne reakcije, ali i visoke koncentracije PM čestica u vazduhu mogu štetno djelovati na zdravlje, u prvom redu, intenzivirajući pojedine hronične bolesti kakva je astma ili hronični bronhitis. Dakle, sve zagađujuće materije koju mogu biti prisutne u vazduhu mogu izazvati štetne efekte na zdravlje ljudi, kažu iz Agencije i navode da su na automatskoj stacionarnoj stanici na Sv. Stasiju ovog ljeta mjerni instrumenti registrovali povremene “pikove”, koji mogu biti povezani sa posjetama brodova, ali su oni u granicama dozvoljenih koncentracija.
– Tokom perioda ljetnjih mjeseci mjerni instrumenti su registrovali povremene “pikove” kada je u pitanju koncentracija sumpor(IV)oksida (sumpor dioksida), ali te vrijednosti nijesu bile iznad graničnih vrijednosti koje su propisane crnogorskim zakonodavstvom, a koje je u potpunosti usklađeno sa EU zakonodavstvom. Generalno, kvalitet vazduha u Bokokotorskom zalivu je veoma dobrog kvaliteta tokom cijele godine, uz povremene oscilacije pojedinih polutanata, ali sve u okviru propisanih vrijednosti, na osnovu kojih se može iznijeti ovakva ocjena kvaliteta vazduha, pojasnili su nam iz Agencije.
Agencija za zaštitu životne sredine nema nadležnosti u vezi sa kontrolom kvaliteta goriva sa kruzera, jer je to obaveza Uprave pomorske sigurnosti i upravljanja lukama. Ovu oblast uređuje Zakon o zaštiti mora od zagađivanja sa plovnih objekata (“Službeni list Crne Gore”, br. 020/11 od 15.04.2011, 026/11 od 30.05.2011, 027/14 od 30.06.2014). Analizu kvaliteta goriva može da vrši isključivo ovlašćena akreditovana laboratorija, dok Lučka kapetanija nema takvo ovlašćenje.
-U izvještajima koji sadrže akcione planove identifikovani su glavni izvori zagađenja vazduha, kao i prijedlozi mjera za njihovo rješavanje. Agencija ima veoma dobru saradnju sa nadležnim Sekretarijatom u Opštini Kotor, sa kojom smo i odredili lokaciju postojećeg mjernog mjesta u Dobroti. Takođe, Agencija ima odličnu saradnju sa Fakultetom za pomorstvo u Kotoru. Sa njima smo uspješno realizovali brojne projekte i planiramo nove aktivnosti, koje će imati konkretne rezultate na polju zaštite životne sredine, saopštili su iz Agencije.
Štetnim uticajima sumpor dioksida (SO2), posebno su izložene tzv. meke vrste kamena, primjera radi krečnjaci od kojih je sagrađen veliki broj objekata na području Kotora, između ostalog i gradski bedemi, upozoravaju iz Centra za konzervaciju i arheologiju Kotor.
Neefikasan sistem organizacije pomorske uprave
U razgovoru za naš portal pomoćnik direktora Uprava pomorske sigurnosti i upravljanja lukama (UPSUL), Žarko Lukšić ističe da imamo mnogo sistemskih problema, nelogičnosti, prije svega, kao pomorska zemlja do juče nismo imali Ministarstvo pomorstva, već direktorate u sklopu Ministarstva za kapitalne investicija(MKI), te ističe problematičan i neefikasan sistem organizacije pomorske uprave.
„Kada govorimo o aero zagađenju sa kruzera u današnje vrijeme visoko sofisticirane tehnologije, lako je utvrditi inspekcijskim nadzorom koje gorivo kruzer dok je u luci troši i u kojoj mjeri vrši zagađenje vazduha.
Pošaljete dron koji prikupi podatke izduvnih gasova i dok je kruzer u luci imate mogućnost na osnovu toga kao inspekcija reagovati i primijeniti mjere. Dakle ključ je u tome, ko uzima uzorak izduvnih gasova, to je u nadležnosti Inspekcije sigurnosti plovidbe.
Na našu konstataciju da postoji stanica za mjerenje kvaliteta vazduha u Dobroti koju je instalirala Agencija za zaštititu životne sredine čiji rezultati govore da je sve u granicama normale Lukšić kaže:
„Mislim da su kruzeri zagađivači vazduha bez obzira na visoke tehnološke standarde. Uzeću primjer Venecije, nekad najzagađenija evropske luke za kruzere, koja je doživjela smanjenje razine sumpornog oksida od 80% od zabrane velikih brodova za krstarenje 2021. Ovaj pozitivan pomak ohrabrujući je pokazatelj da promjene politike mogu imati znatan uticaj na okolinu.
Inače, sam protivnik dolazaka kruzera preko 200 metara dužine u Kotorski dio zaliva. Smatram da u suštini iza svega stoji profit, dakle zarada po svaku cijenu i da u cijelom lancu mnogima odgovara ova situacija, u suštini imamo jednu apsurdnu situaciju sistemsku ekološku korupciju nečinjenja”, kaže Lukšić.
„Mi kao država nismo ništa uradili po pitanju NMSW (National Maritime Single Window) koji olakšava komunikaciju između učesnika u pomorskoj trgovini i povećava efikasnost, sigurnost, pouzdanost i bezbjednost pomorskog saobraćaja. Mnoge razvijene države su već implementirale NMSW, a za zemlje članice Evropske unije NMSW je postao obavezan od 2015. godine. IMO je izmijenio FAL konvenciju i time je NMSW postao obavezan od aprila 2019. godine.
U suštini riječ je o rješenju za pojednostavnjenje administrativnih postupaka, gdje će na jednom mjestu biti dostupni svi podaci o pomorskom prometu, informacije na nacionalnoj razini ili na razini luke te se stavljaju na raspolaganje svim relevantnim tijelima. Određeni dijelovi bit će dostupni i drugim državama članicama putem sistema SafeSeaNet. Za razvoj funkcionalnih specifikacija NMSW-a, važno je pojednostaviti nacionalne procedure i uskladiti formalnosti izvještavanja na nacionalnom nivou prije implementacije NMSW-a. Proces harmonizacije iziskuje mnogo vremena, ali će omogućiti učesnicima da imaju veće koristi od NMSW sistema. Promjena postojećih procedura, kojima se definišu odgovornosti i obaveze svih državnih organa i drugih pravnih lica, nije jednostavna“ – kazao nam je Lukšić.
Luka Kotor: Za praćenje zagađenja nemamo nadležnosti
Kroz javni servis građani često postavljaju pitanja koja dolaze i do Luke Kotor, u zadnje vrijeme pitanja se odnose na zagađenje od izduva sa kruzera. Iz Luke napominju da je pitanje zagađenja u nadležnosti državnih organa kroz inspekcijeske poslove Lučke kapetanije, tačnije inspekcije sigurnosti plovidbe koja vrši nadzor plovnih objekata. Kao komercijalna kompanija, Luka nema mogućnost da aktivno osmišljava strategiju razvoja turizma.
-Naša kompanija izvršava usluge na koncesionom području koje ustupa Ministarstvo kapitalnih investicija po uslovima koje su koncesijom opredjeljene i utemeljene zakonom naše države. Kao privredno društvo sarađujemo sa svim institucijama nadležnim u ovoj oblasti. Za praćenje zagađenja „Luka Kotor“ AD nema nadležnosti već Lučka uprava koja kroz inspekcijske aktivnosti sprovodi kontrolu.
„Luka Kotor“ AD Kotor je komercijalna kompanija koja se bavi pružanjem usluga u međunarodnom pomorskom saobraćaju i koncedent je dijela akvatorijuma Kotorskog zaliva. Djelatnost podrazumijeva uslugu veza i odveza brodova kao i manjih plovila i jahti, a u skladu sa propisima koje opredjeljuje Ministarstvo kapitalnih investicija i nacionalna strategija turizma. Kao korisnici pomenute koncesije imamo aktivnu komunikaciju sa nadležnim organima u službi obezbjeđenja poslovnih informacija, ali kao komercijalna kompanija nemamo mogućnost kreiranja strategije razvoja turizma i determinisanja obima istog, stoji u odgovoru iz Luke Kotor.
„Luka Kotor“ AD Kotor je akcionarsko društvo u većinskom vlasništvu Opštine Kotor. Opština posjeduje skoro 57 odsto akcija, Fond PIO 17,5 odsto, oko 6 posto akcija je u posjedu Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, dok je 10,3 odsto akcija upisano na ime “zbirnog kastodi računa” CKB-a. Među manjinskim akcionarima 1,98 odsto akcija (vrijednih oko 200.000 eura) ima Ranko Krivokapić, bivši predsjednik Skupštine CG, a na listi akcioinara od skora je i Nada Raković, penzonisana šefica finansija Luke Kotor, vlasnica 1.19 odsto akcija (vrijednih oko 120.000 eura).
-Raspodjela dobiti određuje se na Skupštini akcionara u skladu sa odlukom akcionara. Pored raspodjele dobiti, svjesni smo mnogo većeg uticaja i benefita za cijelu crnogorsku ekonomiju koja se kroz institucije u privredi i turizmu prihoduju, kažu iz ove kompanije.
Do kraja oktobra 2023. godine uplovilo je 413 kruzera sa oko 480.000 putnika, što je na nivou prethodne godine. Do kraja godine planirano je da ukupan broj bude 437 kruzera što je za oko 3% manje u odnosu na 2022. godinu. Što se tiče prihoda ova godina biće uspješnija od prethodne, smatraju iz menadžmenta Luke.
Podsjećamo, tokom 2022. godine uplovilo je 434 kruzera sa 418 174 putnika dok je u marini boravilo 798 jahti sa 3 259 putnika, te ostvaren prihod od od 4.165.930 eura, što je za 8% više od ostvarenja iz 2019. godine (3,8 mil.eura). Ostvarena je bruto dobit u poslovanju od 1.449.666 eura, takodje najveća dobit u poslovanju do sada ostvarena. U odnosu na 2019. godinu dobit je u 2022. godini uvećana za 20%. Ulaganjem 1,3 miliona eura u izgradnju Marine Kotor, obezbjedjena su 173 privezna komercijalna mjesta za plovila i još 40 komunalnih vezova za gradjane Kotora.
Naučni doprinos profesora Pomorskog fakulteta u Kotoru istraživanju zagađenja vazduha u Boki Kotorskoj
Senzori, uređaji za mjerenje zagađivača iz brodskog izduva, mjerna stanica na Sv. Stasiju… mogu biti u funkciji poboljšanja kvaliteta života i zdravlja građana Kotora
Od marta prošle godine naučno-istraživački tim Centra za istraživanja i inovacije preduzetništva na Pomorskom fakultetu u Kotoru radi mjerenje koncentracije čestica u ambijentalnom vazduhu u kanalima 1 mikrometar, 2.5 mikrometra, 4 mikrometra i 10 mikrometara i ukupne suspendovane čestice na nivou svakih 10 minuta, na četiri istaknute lokacije sa mogućnošću vizuelizacije mjernih podataka.
Nakon što su se kvalitetom pokazali u nekoliko mediteranskih luka, četiri “Kunak” senzora su instalirana na lokacijama Muo, Prčanj, na Pomorskom fakultetu u Kotoru i na Ljutoj.
Uz podatke Centra za ekotoksikološka istraživanja i rezultate mjerenja sa stanice Agencije za zaštitu životne sredine na Svetom Stasiju, nauka vrlo lako može dokazati prisustvo zagađivača u vazduhu, naročito onih čiji je uzrok sagorijevanje nekvalitetnog goriva sa kruzera. Centar za istraživanja i inovacije preduzetništva na Pomorskom fakultetu raspolaže i sondom za direktno mjerenje koncentracije zagađivača u izduvu (dimnjaku), ali ova mogućnost nije dovoljno korišćena u slučaju kontrole izduvnih gasova sa brodova u Zalivu.
– Kunak-senzori imaju svoj elektronski sistem (Cloud) na internetu, a pristup njima možemo da damo svakome ko želi i sa kime imamo ugovor o poslovno-tehničkoj saradnji – Lučkoj upravi, Luci Kotor, Opštini, da mogu da proaniliziraju podatke mjerenja vazduha. Korišćenje uređaja je vrlo jednostavno, postoji 24-časovna podrška tehničke službe Kunak korporacije, a kada je u pitanju validnost-tačnost podataka, potrebno je da se obavi direktna uporedba sa standardizovanim uređajima, uz mogućnost kalibracije uređaja, kažu u Centru za istraživanja i inovacije preduzetništva na Pomorskom fakultetu.
-Nastojali smo da pokrijemo lokacije na kojima najviše operiraju brodovi u našem zalivu. Horizontalno, na jednakoj nadmorskoj visini smo instalirali četiri LOW-COST senzora “Airpro” stanice, profesionalne uređaje za mjerenje koncentracije čestica i zagađivača u vazduhu. Ono na čemu radimo je praćenje trendova uticaja aktivnosti kruzera u zalivu i izmjerenih koncentracija suspendovanih čestica u ambijentalnom vazduhu – da li postoji korelacija i kolika je. Visinski nemamo mogućnost da radimo mjerenje jer imamo mali broj senzora. Ovo je jedna pilot studija da se prije svega vidi da li takvi senzori uopšte mogu da podrže kampanju monitoringa kvaliteta vazduha, da li se oni mogu koristiti uz standardizovane uređaje, koji su jako skupi za nabavku, održavanje; da li postoji mogućnost da primjenom ovakvih senzora Agencija za zaštitu životne sredine može sebi da olakša proces monitoringa kvaliteta vazduha na nekoliko lokacija.
Svjedoci smo da u luci već godinama imamo prisutne kruzere i nisam naišla na podatak da su iz Instituta za javno zdravlje alarmirali da je kotorska regija postala istaknuta po zagađenju. Lokalno, izazovna kotlinska geomorfologija zaliva definitivno utiče na povećanje osjetljivosti i rizika kada je u pitanju zagađenje vazduha izduvnom emisijom sa brodova, primjećuje mr Radmila Gagić, doktorantkinja Pomorskog fakulteta. Ističe potrebu sprovođenja dodatnih eksperimentalnih istraživanja, poput hemijske analize čestica radi lakšeg otkrivanja njihovog porijekla.
-Te suspendovane (lebdeće) čestice prelaze određenu udaljenost, lako se udišu i uzrokuju zdravstvene poteškoće. Pored toga, mogu da nanesu i ekološke poteškoće zato što imaju svoje organsko i neorgansko porijeklo. Istraživači su potvrdili da se čestice u vazduhu, čak i one fine sa manjim dijametrom, povezuju sa efektom zagrijavanja vazduha. Za nas su posebno interesantna naučna saznanja koja uključuju sulfatne čestice”, naglašava mr Gagić.
Upoređujući mjerenja Centra za istraživanja i inovacije preduzetništva na Pomorskom fakultetu Kotor, obavljena pomoću Kunak senzora, sa mjerenjima CETI-ja za stanje kvaliteta vazduha u Kotoru u avgustu 2022. godine po standardizovanoj gravimetrijskoj metodi uzorkovanja čestica, kaže Radmila Gagić, koja je u saradnji sa Majom Škurić, Gordanom Đukanović i Danilom Nikolićem objavila rezultate istraživanja u radu Atmosphere | Free Full-Text | Establishing Correlation between Cruise Ship Activities and Ambient PM Concentrations in the Kotor Bay Area Using a Low-Cost Sensor Network (mdpi.com).
-Od marta prošle godine radimo mjerenje koncentracije čestica u ambijentalnom vazduhu, čestica u kanalima 1 mikrometar, 2.5 mikrometra, 4 mikrometra i 10 mikrometara i ukupne suspendovane čestice na nivou svakih 10 minuta, na četiri istaknute lokacije. Mi smo u okviru našeg istraživanja koje smo publikovali 1. novembra prošle godine u časopisu “Atmosphere” u okviru MDPI baze, prikazali vrijednosti mjerenja tokom 27 dana u ljetnjoj sezoni (od avgusta do septembra 2022. godine) obrađene u različitim vremenskim serijama, kaže Radmila Gagić, autorka istraživačkog rada na temu “Uspostavljanje korelacije između aktivnosti kruzer brodova i ambijentalnih koncentracija suspendovanih čestica u području Bokokotorskog zaliva”.
-Radeći mjerenja primjenom priznatog matematičkog modela za proračun ukupno emitovanih zagađivača iz brodskih motora na primjeru svakog pojedinog dolaska broda u Kotorski zaliv za period od 2013, 2014. i 2015. godine, mi smo uočili da je mnogo veći obim saobraćaja u periodu od juna do novembra (čak 76.91 procenat ukupnog pomorskog saobraćaja), dok u periodu od decembra do maja imamo svega 32 procenta pomorskog saobraćaja koji se odvija u našem zalivu. Kad je u pitanju ukupna emitovana količina zagađivača zabilježili smo da se u oblasti Bokokotorskog zaliva vremenski emituju mnogo veće količine tokom trajanja režima “hotelinga”- boravka broda, ističe Gagić.
Nikolić i Gagić su uradili uporednu analizu ukupne emitovane količine zagađivača na osnovu relevantnih podataka o vremenu dolaska-odlaska broda, o lokaciji na kojoj brod boravi u tom određenom vremenskom intervalu, kao i tehničkih parametara broda (izlazne snage pogona, emisionih faktora koje su predložili međunarodno priznati istraživači).
Povećanje lebdećih čestica u vazduhu povezano sa manevrisanjem brodova u Luci
-Podatke koje su nam uređaji – senzori dali smo upoređivali sa vremenom dolaska-odlaska broda i ukupnom izračunatom emisijom čestica u tom vremenskom intervalu dok je brod obavljao manevrisanje i boravak u našoj luci. Grafičkom uporedbom pratimo veliki procenat korelacije između izmjerenih podataka. Svakako, postoje prirodni ciklusi i procesi koji utiču na povećanje čestica, ali se ova korelacija vidi. Nakon odlaska broda iz našeg zaliva i satima nakon toga na određenim lokacijama zabilježili smo povećanu koncentraciju čestica, koje ostaju tu, ali, mi nemamo podatak da je sve ono što se mjeri direktno došlo iz brodova. Dok ne uradimo hemijsku analizu čestica, u to ne možemo 100-procentno biti sigurni, prije svega, trebalo bi da nabavimo opremu kojom bi moglo da se radi uzorkovanje, zaključuje Gagić.
U literaturi nemamo navoda koji svjedoče o tome da manji motori, kao što su vanbrodski motori na brzim plovilima ili automobilski motori, doprinose zapaženoj emisiji sumpornih i azotnih oksida, što bi moglo da znači da je najveći procenat izmjerenih koncentracija sumpornih i azotnih oksida rezultat sagorijevanja goriva u brodskim motorima. Da bismo dobili što jasniju sliku i iznijeli neke konkretne zaključke na osnovu prikupljenih mjernih podataka potrebno je periodično sprovoditi kalibraciju Kunak uređaja sa standardizovanim mjernim uređajima Agencije za zaštitu životne sredine koji su instalirani na mjernoj stanici na Sv. Stasiju.
Drugi problemi koji se mogu javiti u slučaju povećane koncentracije zagađivača i štetnih gasova u vazduhu su kiseli smog i fotohemijski smog koji imaju ekološke i zdravstvene uticaje, kaže Gagić. Oni mogu biti posljedica i kombinacija nekoliko različitih izvora zagađenja, koji su svi antropogenog porijekla – sagorijevanje bio-mase (drva) tokom zime, sagorijevanje goriva u automobilima i brodovima…Budući da se radi o kompleksnoj pojavi, potrebno je problem sagledati sa više strana i preporuka je uvjek interdisciplinaran i temeljan pristup u istraživanju.
Usrednjavanje “pikova”
Luka Kotor kao koncesionar za obavljanje pomorskih djelatnosti je dužna da radi svoje periodične analize na osnovu izvještaja o mjerenjima koja radi Agencija sertifikovana za to- CETI (Centar za ekotoksikološka istraživanja) iz Podgorice. Zakon propisuje graničnu dnevnu srednju vrijednost od 50 mikrograma čestica po metru kubnom, koja ne smije biti prekoračena više od 35 puta godišnje. Ekstremni primjer je maksimalna srednja dnevna vrijednost izmjerena avgusta 2022. godine, koja je prema mjerenju CETI-ja iznosila 57.91 mikrogram po metru kubnom i ona se samo jednom desila tokom mjeseca. Kada se desi “pik”, on se usrednjuje na nivo od 24 sata.
Optimizacija pomorskog transporta
-U svim kruzing lukama sada su trendovi da se ograniči broj dolazaka kruzera i optimizacija toga pomorskoga transporta u lučkom akvatorijumu. Kada se upoređujete sa nekim morate da gledate karakteristike tog nekog zaliva. U Norveškoj postoji jedan jako sličan zaliv našem kotorskom zalivu, to je Gierangerfjord. Norveška teži ka tome da uvede potpuno karbonski neutralne marine i luke, da se bazira na primjenu održivih tehnologija i alternativnih pogona, a da se u potpunosti isključi primjena nafte i naftnih derivata. To je jedan od primjera dobre prakse koji se može iskoristiti kada se rade neki naši strateški ili planski dokumenti, navodi Radmila Gagić.
Održivost kvaliteta života u Kotorskom zalivu
– Za realizaciju projekta razvoja Kotora kao održive turističke destinacije potrebno je da se formira neka interdisciplinarna radna grupa koja bi se sastojala od istraživača u različitim oblastima, da se uvežu predstavnici akademskog osoblja, istraživača sa Pomorskoig fakulteta, Fakulteta za turizam i Instituta za biologiju mora, koji mogu mnogo da doprinesu ovome, čak i neki istorijski istraživački podaci (koje već imamo iz prethodih par godina). IBM i Pomorski fakultet imaju čak tri čamca koji su registrovani za neprivredne i javne svrhe, kojima možemo da obavljamo istraživačke djelatnosti i da pomognemo sličnim aktivnostima na moru. Od gradonačelnika Kotora Vladimira Jokića stigao je predlog naučnicima Pomorskog fakulteta da se u okviru Sporazuma o održivosti Kotora kao turističke destinacije, koji je potpisan između Opštine, Luke Kotor i drugih aktera, uključe u istraživački rad i da svoje rezultate, kapacitete, stave na raspolaganje agenciji koja bude pomagala u kreiranju pomenute strategije.
Podvodni i vazdušni dronovi
-Nabavili smo novu opremu koju tek planiramo da koristimo i koja može da bude nekim dijelom uključena u strategiju za neke buduće projekte. Opremu čini podvodni dron, vazdušni dron, “Horiba” uređaj za određivanja 11 parametara morske vode, imamo uređaj kojim mjerimo stepen buke pod vodom. Sve ovo čini istraživačku infrastrukturu koju ćemo koristiti za novi, akreditovani master program – Upravljanje i zaštita morskom sredinom i taj studijski program za prvu generaciju master studenata bi trebalo da krene sa nastavom naredne studijske godine.
Manevarski i režim “hotelinga”
Prema informacijama od predstavnika agencija koje pružaju operatorske usluge kruzerima koji dolaze u Kotorski zaliv, sertifikati o kvalitetu goriva sa tih brodova (dok je brod u luci), ukazuju da se koriste goriva sa 0,1 procenta sumpora, što su goriva za mnogo strožije uslove.
-Na brodovima postoje različite tehnologije – “skraber sistemi”, koje se mogu instalirati za smanjenje određenih parametara izduvne emisije (koncentracije određenih zagađivača). Postoje dvije skraber-varijacije: da se spiranjem toga što se nalazi u izduvnoj emisiji kolektuje određena količina otpadnih voda, koje u sebi sadrže ono što se u tom sistemu ispralo. Oni koriste morsku vodu koja neutralize taj medijum, bez upotrebe dodatnih hemikalija za desulfurizaciju tih gasova (smanjivanje koncentracije sumpornih oksida). Nisam radila istraživanja koliko brodova imaju taj “open loop” sistem i ne mogu garantovati da li se takve tehnologije (dozvoljene ili nedozvoljene) koriste u našem zalivu dok je brod tu. Ono što smo mi otkrili u saradnji sa nekadašnjim kolegama-pilotima iz naše luke (koji nažalost više nisu među nama), su podaci o tome koliko određeni režim plovidbe (da brod plovi pod određenim pogonskim opterećenjem) za sobom povlači određeni procenat potrošnje toga goriva i određeni procenat emisije zagađivača u vazduh. Dobili smo informaciju da je brod tokom plovidbe kroz naš zaliv u “manevarskom režimu” sve do momenta dok se ne usidri i ne veže, tada tokom boravka u luci prelazi na “režim hotelinga”(smanjene emisije).
Jasno je da to zavisi i do vremenskih prilika, od plovidbenih uslova koji u Kotoru nisu uvijek takvi da dozvoljavaju brodu da on smanji pogon dok boravi u luci. Podaci koje smo dobili od kolega iz prakse, koji plove na brodovima i posjećuju naš zaliv, upućuju na to da oni rade punim pogonom dok se nalaze na sidru u trenutku kad je nevrijeme, zato što u svakom trenu moraju da odreaguju iz sigurnosnih razloga, preventivno, da se ne bi dešavale druge situacije pod uticajem vremenskih neprilika, objasnila je mr Gagić.
/Tim Boka News/
* Projekat – Society Against Corruption in Montenegro – Project Partners: Balkan Investigative Reporting Network and Civic Alliance
