Konzervatorsko restauratorski radovi na gradskim vratima u Kotoru, Vratima od mora, Vratima od Gurdića i Vratima od Škurde završeni su i prezentirani javnosti 29. odnosno 31. maja završeni.
“Koristim priliku da se srdačno zahvalim svim učesnicima u realizaciji projekta koji je pokazao na koji način treba restaurirati gradske zidine i sasvim sigurno potrebu da se nastavi sa restauracijom kako bi se zidinama, upisanim na listu UNESCO vratio nekadašnji sjaj.Koristim priliku da se srdačno zahvalim gradonačelniku Kotora gosp. Vladimiru Jokiću i predstavnicima Opštine Kotor koji su svesrdno podržali projekat, zatim gosp. Borisu Kustudiću i predstavnicima Uprave za zaštitu kulturnih dobara i Centra za konzervaciju i arheologiju CG-područna Jedinica Kotor na stručnom nadzoru, a prije svega Regiji Veneto koja je prihvatila i finansirala projekat i arhitekti Adelmu Lazzari i ostalim članovima tima firme “Laira” koji su izveli radove na najvećem stručnom nivou, dan prije predviđenog roka završetka radova i bez prekorčenja predviđenih sredstava” – poručio je Predsjednik Zajednice Italijana Crne Gore arh. Aleksandar Dender.
KAKO JE ZAPOČET PROJEKAT?
Regija Veneto svake godine raspisuje konkurs za raspodjelu sredstava za projekte zaštite svoje kulturne baštine u Istri i Dalmaciji pod nazivom “Progetto per il recupero, la conservazione e la valorizzazione del patrimonio culturale di origine veneta nell’Istria e nella Dalmazia”.Zajednica Italijana Crne Gore učestvovala je na konkursu 2015. godine sa projektom restauracije gradskih vrata u Kotoru, zajedno sa partnerima, Opštinom Kotor i Upravom za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore.Naš projekat je bio prihvaćen od strane Regije Veneto, nakon čega se odmah pristupilo pribavljanju konzervatorskih uslova od strane Uprave i istražnim radovima najmodernijim metodama kao što su lasersko snimanje, skenerizacija i termografija vrata, kao i biohemijska ispitivanja degradacija.Nakon ovih, veoma obimnih istražnih radova urađen je projekat konzervacije i restauracije koji je odobren od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara, a zatim i izvedeni radovi strikno poštujući projekat.
KAKO JE FINANSIRAN PROJEKAT?
Sredstva za restauraciju gradskih vrata poklonila je Regija Veneto u iznosu od 80 %, odnosno 62.400 €, a Opština Kotor kao partner 20 %, odnosno 15.600 €, ukupno 78.000 €.Sredstva su trošena po zajednički utvrđenoj specifikaciji od strane dva partnera , bez ikakvog prekoračenja, uz kontrolu nadzornog organa i predstavnika partnera.
ZAŠTO JE ITALIJANSKA FIRMA “LAIRA” IZVODILA RADOVE?
Isključivi razlog zbog kojeg je italijanska firma “Laira” izvodila radove i trošila italijanske pare je taj što u Crnoj Gori jednostavno ne postoji firma osposobljena da izvede istražne radove, izradi projekat konzervatorsko restauratostskih radova i izvede završne radove na ovako visokom nivou, koristeći pri tom najsavremenije metode od kojih se većina još ne primjenjuje u Crnoj Gori.Pri tom napominjem, da su prilikom restauracije tri reljefa mletačkog lava na zidinama, koje je takođe finansirala Regija Veneto, bili angažirani naši stručnjaci.
ZAŠTO REGIJA VENETO FINANSIRA RESTAURACIJU VRATA U DANAŠNJEM OBLIKU?
Regija Veneto posmatra vrata od grada kao dio cjeline koju čine kotorske zidine koje su i kao dio venecijanske kulturne baštine upisane na listu UNESCO. Dakle, Regiji je važna cjelina, bez obzira na djelimična oštećenje nastala uslijed djelovanja ljudi ili prirode, u tom smislu i bez obzira na vandalsko rušenje mletačkog lava na vratima od mora i postavljanja ploče sa datumom, Regija Veneto finansira isključivo projekte koji su odobreni od strane nadležnih organa u zemljama u kojima se nalazi njihova kulturna baština.
ZAŠTO NIJE VRAĆEN MLETAČKI LAV NA VRATIMA OD MORA?
Ovo je naš unutarnji problem čije rješavanje ne zavisi od regije Veneto. Po dobijanju projekta, Mjesna zajednica Kotor, odnosno Opština Kotor kao vlasnik zidina pokrenuli su postupak za dobijanje konzervatorskih uslova za kompletnu restauraciju vrata od mora koje je uključivalo vraćanje mletačkog lava i izmještanje ploče sa datumom 21 XI 1944 na pogodno mjesto kako bi se uspostavio originalni izgled vrata i istovremeno sačuvao datum kao svjedočanstvo jednog vremena.Pri tom, gornji dio iz austrougarskog odnosno jugoslovenskog perioda zadržao bi postojeći izgled sa jugoslovenskim grbom i Titovom izrekom, uz dodatak Kristograma čiji se original čuva u kotorskom lapidariju i natpisa IUSTITIA REGNORUM FUNDAMENTUM ispod Titove izreke, dakle bio je to izrazito civiliziran i kompromisan predlog koji je poštovao sve povijesne slojeve.Kako, ni nakon tri godine, nismo dobili od Uprave nikakav odgovor na naš zahtjev premda je rok za odgovor mjesec dana, uradili smo i dobili dozvolu isključivo za konzervatorsko restauratorske radove, kako ne bismo izgubili pare.
ZAŠTO SE NE POŠTUJE ISTI PRINCIP PRILIKOM RESTAURACIJE SPOMENIKA KULTURE U KOTORU?
Svih 6 romaničkih crkava u Kotoru iz perioda XII, XIII stoljeća restaurirane su po principu “kritičke restauracije” koji se sastoji od istraživanja, geneze, valorizacije i prezentacije dominantnog povijesnog sloja i uklanjanja manje važnih slojeva.Tako je u katedrali Sv. Tripuna uklonjena kamena, barokna obloga polistilnih stubova i lukova između njih i prikazan romanički sloj i freske koje su se nalazile ispod obloge lukova.Sa Sv.Marije i Sv. Luke uklonjeni su postojeći krovovi koji su bili pokriveni kanalicom i zamijenjeni pokrivačima koji su ranije bili, od kamena odnosno od olova, u Sv. Pavlu su uklonjene sve naknadne pregradnje urađene nakon pretvaranja crkve u zatvor kako bi se vratio prvobitni izgled crkvi i tako dalje.Međutim, kada se radi o vratima od mora princip kritičke restauracije prestaje da važi, na vratima mora da ostane sve kako je bilo, primjenjuje se strogi princip konzervacije, odnosno, dozvoljava se samo ćišćenje i zaštita.Na pitanje, zbog čega se na crkvama može primijeniti kritička restauracija a na vratima ne, nema odgovora, samo mudro ćutanje, iako je svima jasno da odgovora nema ne zbog stručnih, nego isključivo iz ideoloških razloga što je sa stanovišta struke neprihvatljivo.
DA LI JE TREBALO ZADRŽATI “PATINU” NA VRATIMA OD GRADA?
Ova “patina” na vratima i zidinama po naški zove se “šporkeca” koja se taložila stoljećima a nastala je, što od zagađenja svake vrste, što od lišajeva koji napadaju i uništavaju kamen.Dakle, nije problem u “bijelim” vratima nego u crnim, zapuštenim zidinama obraslim travom a ponegdje i drvećem, neodržavanim stoljećima, treba poći samo do Sanđovanija pa se uvjeriti u katastrofalno stanje u kojem se zidine nalaze. Pri tom, interesantno je da, svojevremeno, nije bilo nikakvih primjedbi na “bijeljenje” zidova kotorskih crkava, niko nije tražio da se na njima ostavi patina, ali na vratima, eto, morala bi ostati.Kada već govorimo o “patini” treba naglasiti da zidine nisu pravljene da bi se stapale sa okolinom i bile nevidljive,već naprotiv, da bi svojim izgledom i impresivnošću odvraćale napadače.
Konzervatorsko restauratorske radove na gradskim vratima u Kotoru treba posmatrati kao pilot projekat koji je pokazao način i metode kojima se mogu i moraju restaurirati i konzervirati kotorske zidine kako bi im se vratitio prvobitni izgled zato što to svojim značajem i više nego zaslužuju. Regija Veneto, izvođač radova firma “Laira” iz Padove i Škola za restauraciju iz Vićence spremni su da predlože i da podrže nove projekte na restauraciji zidina, uz predlog da se u Kotoru oformi neka vrsta međunarodne škole restauracije u kojoj bi naši studenti zainteresirani za ovu oblast mogli da stiču znanja uz primjenu najsavremenijih metoda za istraživanje, konzervaciju i restauraciju.
Predsjednik Zajednice Italijana Crne Gore
arh. Aleksandar Dender
