Vlada bi trebalo da sa socijalnim partnerima i svim relevantnim subjektima ponovo otvori dijalog u okviru kojeg bi se predstavili svi aspekti potencijalne koncesije za Aerodrome Crne Gore (ACG), a posebno analizu isplativosti, dugoročnih ekonomskih efekata i uticaja na radna mjesta i ekonomski razvoj.

Dijalog bi trebalo i da pruži jasne odgovore na ključna pitanja – koje su konkretne koristi koje bi država ostvarila dodjeljivanjem koncesije, koje su garancije da će koncesionar investirati u razvoj i modernizaciju infrastrukture, kakva će biti sudbina zaposlenih i da li postoji realna potreba za koncesionim modelom ako ACG ostvaruju stabilan profit.

To se navodi u dopisu koji su izvršni odbori Nezavisnog sindikata Aerodroma Crne Gore (NSACG) i Sindikata Aerodroma Crne Gore (SACG) spremili za predsjednike države, Vlade i Skupštine, Jakova Milatovića, Andriju Mandića, i Milojka Spajića, ministarku saobraćaja Maju Vukićević, te predsjednika Vladine komsije za koncesije i sve poslaničke klubove u Skupštini. “Vijesti” imaju uvid u dopis sindikalnih organizacija koje su dio Unije slobodnih sindikata Crne Gore.

Dopis bi danas trebalo da bude predat nosiocima najviših državnih funkcija, a potpisali su ga predsjednik NSACG Milivoje Dragićević i predsjednik SACG Damjan Radulović.

– Aerodromi predstavljaju ne samo transportne čvorišne tačke, već i strateški važne ekonomske resurse koji doprinose unapređenju turizma, otvaranju novih radnih mjesta i opštem privrednom rastu zemlje. Svaka odluka u vezi sa njihovim statusom mora biti donesena uz maksimalnu pažnju i uvažavanje dugoročnih interesa države, njenih građana i budućih generacija – navodi se u dopisu i ističe da se izražava duboka zabrinutosti za budućnost ključnog državnog infrastrukturnog resursa.

Vlada je nedavno donijela odluku da nastavi pretkvalifikacioni tender iz 2019. godine i da od tri ponuđača koja su ušla u uži izbor za dodjelu koncesije zatraži da dostave konačne ponude. Iz vrha izvršne vlasti je najavljeno da će u odnosu na to kakve budu te ponude odlučiti da li će neku prihvatiti, ili će upravljanje nad vazdušnim lukama u Tivtu i Podgorici ostati u rukama državnog preduzeća.

Nakon pretkvalifikacione procedure, u igri za dodjelu koncesije ostala su tri ponuđača: južnokorejska kompanija Incheon International Airport, luksemburška Corporacion America Airports i francusko-turski konzorcijum ADP-TAV.

Potreba za transparentnošću

U dopisu sindikalnih organizacija piše i da, kao predstavnici zaposlenih, smatraju da je neprihvatljivo da se, kao što je to do sada bio slučaj, odluka o sudbini ACG donosi bez transparentne i detaljne analize svih opcija i bez uvažavanja stavova zaposlenih, stručne javnosti i građana.

– Štaviše, imajući u vidu tranzicione probleme sa kojima se suočava Crna Gora i preovladavajuće mišljenje njenih građana o tome da nijedan domaći privatizacioni proces nije sproveden na valjan način, nameće se pitanje da li je konačno došlo vrijeme da se ono što je preostalo od resursa od nacionalnog interesa zaštiti kroz referendumski proces? Svakako, koncesija nije isto što i privatizacija, ali u uslovima neoliberalne ekonomije skoro pa i da jeste imajući u vidu period od 30 godina koji je predviđen koncesionim postupkom. Imajući prethodno u vidu, Unija slobodnih sindikata, kao reprezentativna sindikalna centrala, usvojila je Rezoluciju o zaštiti privrednih subjekata od nacionalnog interesa i pozvala građane da iskoriste ustavno pravo i svojim potpisima podrže Predlog za raspisivanje državnog referenduma na kojem će jedno od pitanja biti – “Da li ste za to da Skupština Crne Gore usvoji Zakon o očuvanju privrednih subjekata od nacionalnog interesa u većinskom vlasništvu države?”.

Navode da je Vlada premijera Duška Markovića 2019. započela postupak pretkvalifikacije za davanje aerodroma u tridesetogodišnji zakup, ali da taj proces nije završen.

– Konsultant Međunarodne finansijske korporacije (IFC) je u pismu Vladi još 2020. saopštio da ne stoji iza analize putničkih tokova rađene prije pandemije, upozorivši da je Master plan razvoja aerodroma iz 2011. zastario i da se mora raditi novi, te naglasio da je “Stav IFC da parametri definisani Koncesionim aktom ugrožavaju izvodljivost transakcije i integritet tenderske procedure i da predložena forma Koncesionog ugovora ne štiti interes Vlade Crne Gore”. Upozoreno je i na neriješena imovinska pitanja u vezi sa skoro kompletnim nekretninama na kojima je sagrađen Aerodrom u Tivtu i na prostoru na koji bi se on trebalo širiti, jer bi bez toga koncesija mogla propasti. Konsultant je ukazao i da “zakoni Crne Gore ne prepoznaju tripartitne ugovore”, zbog čega je IFC mišljenja da to može rezultirati bez finalnih ponuda.

Strateškim planom, koji su izradili Aerodromi Crne Gore, predviđeno je da u narednih sedam godina od sopstvenog poslovanja prikupe 120 mil EUR, a da za kompletnu modernizaciju nedostaje još oko 17 miliona

Pored manjkavosti još aktuelnog koncesionog postupka na koje je ukazao IFC, analize su, kako navode sindikalci, ukazale i na “potencijalno nedovoljno dobro definisane uslove iz javnog poziva za zainteresovane ponuđače, zastarjelu analizu putničkih tokova, te posebno na nepostojanje tzv. minimuma tehničkih zahtjeva prema budućem koncesionaru, a na osnovu čega bi se njihove ponude za razvoj crnogorskih aerodroma uopšte mogle porediti”.

Pitanje političke stabilnosti

U posljednjih nekoliko godina Crna Gora je doživela nekoliko promjena vlada, što može značajno otežati, a potencijalno i onemogućiti, kako piše u dopisu, dugoročno planiranje i implementaciju velikih infrastrukturnih projekata, kao što je koncesija aerodroma.

– Kapitalne odluke, kao što je ova o budućnosti aerodroma, su politički osjetljive, jer različite političke stranke i interesne grupe često imaju dijametralno oprečne stavove, te to dodatno ukazuje na potrebu za postizanjem što šireg konsenzusa o pitanjima od nacionalnog interesa – naglašeno je u dopisu.

Ističe se da su, prema podacima iz 2024. godine, ACG generisali oko 10 mil EUR profita što, kako ocjenjuju, jasno pokazuje da kompanija ima kapacitet za dalje samostalno poslovanje i razvoj, jer množenjem tog iznosa sa 30 godina, koliko bi trajala koncesija, dolazimo do cifre od 300 miliona eura.

– Uzimajući u obzir predviđeni rast avio-saobraćaja u Evropi po podacima Eurocontrola i drugih relevantnih subjekata, očekivani prihodi ACG za narednih 30 godina mogu dostići i do 689 mil EUR, što je više nego što bi Crna Gora dobila kroz koncesione naknade i investicije.

Nelegalni sindikati potpisali kolektivni ugovor?

Sindikalci navode da iako ih donekle ohrabruju javno izrečeni stavovi ministarke saobraćaja Maje Vukićević i izvršnog direktora ACG Roka Tolića iz kojih se može zaključiti njihova prevalencija prema modelu u kojem aerodromi ostaju u državnom vlasništvu, ipak moraju izraziti zabrinutost i tražiti preispitavanje svrsihodnosti koncesionog postupka, odnosno da se u isti uključe svi relevantni subjekti, a naročito zaposleni čija je budućnost direktno vezana za sudbinu ACG.

– Posebno navodimo izjavu Roka Tolića koju je dao putem javnih istupa – “ne bih bio sretan zbog toga jer tu vjerovatno prestaje moja priča. Intimno bio bih bliži opciji da sami nastavimo, jer imam veliko povjerenje u sve radnike ACG”, što je naišlo na opšte zadovoljstvo zaposlenih ACG, a posebno što je zagovornik ideje da se sačuvaju zaposleni sa intencijom ulaganja u postojeće kadrove ACG, to sindikalna organizacija ovim putem ukazuje apsolutno povjerenje aktuelnom izvršnom direktoru ACG.

Primjeri iz regiona opominju

U dopisu se navodi da je istorijsko iskustvo koncesionih modela u regionu pokazalo da ovakav aranžman nije uvijek donio obećane benefite.

– Primjeri aerodroma u Ljubljani, Beogradu i Prištini jasno ukazuju na probleme u implementaciji, od smanjenja investicija do otpuštanja zaposlenih i narušavanja kvaliteta usluga. Nasuprot tome, aerodromi koji su ostali u državnom vlasništvu, poput onih u Splitu, Dubrovniku i Sarajevu, ostvaruju odlične poslovne rezultate. Uvažavajući i pozitivne primjere koncesija u regionu, poput Aerodroma u Tirani, važno je napomenuti da je njihov uspjeh u velikoj mjeri povezan sa značajnim brojem nacionalne dijaspore – navodi se u dopisu.

Ističe se da prema podacima Ujedinjenih nacija, oko 30% stanovništva Albanije živi u inostranstvu, što predstavlja izuzetno značajan faktor u prometu i poslovanju aerodroma u Tirani.

– Osim toga, poslovanju aerodroma Tirana značajno doprinosi i trenutna situacija u kojoj se nalaze ACG. Analize pokazuju da je većina aerodroma u zapadnoj Evropi i Evropskoj uniji i dalje u vlasništvu država. Na primjer, svi aerodromi u Češkoj, Slovačkoj, Litvaniji, Letoniji, Estoniji, Finskoj, Monaku i Luksemburgu su u državnom ili javnom vlasništvu. Slično je i u Grčkoj, gdje je 98 odsto aerodroma u javnom vlasništvu, u Poljskoj 88%, u Švedskoj 86%, u Austriji 83%, a u Hrvatskoj 75%. U Njemačkoj, Holandiji i Danskoj nema nijednog potpuno privatnog aerodroma – navode sindikalci.

Piše i da je Mađarska vlada nakon više od godinu dana intenzivnih pregovora 6. juna 2024. godine, piše u dopisu, ponovo kupila većinski vlasnički udio nad međunarodnim aerodromom Liszt Ferenc u Budimpešti.

– Ministar nacionalne ekonomije Marton Nagy pritom je saopštio: Ponovo smo preuzeli kontrolu nad aerodromom, i nakon skoro dvadeset godina, ponovo je u rukama Mađarske…Vlasništvo nad aerodromom je pitanje suvereniteta, koje je od strateškog značaja ne samo za saobraćaj putnika i turizam, već i za transport tereta, te je ključna arterija ekonomske cirkulacije…S druge strane, sadašnja vlada je bila u mogućnosti da ispravi ovu neoprostivu grešku i ponovo kupi aerodrom, čak i u aktuelnoj ratnoj situaciji – piše u dopisu.

Argumenti za i protiv

U dopisu se navodi da su snažni argumenti protiv koncesije – država može sama obezbijediti razvoj aerodroma, moguć drastičan rast naknada za putnički servis, gubitak kontrole nad avio-dostupnošću Crne Gore, rizik prevođenja državnog monopola u privatne ruke, višak profita koji odlazi iz Crne Gore i loša dosadašnja iskustva i nepovjerenje građana u privatizacione, odnosno koncesione postupke.

– Kada je riječ o argumentima koji idu u prilog koncesionom modelu tu se najčešće navode – Fleksibilnost i efikasnost privatnog operatera, bolje upravljanje ljudskim resursima, veća spremnost za inovacije i osigurani prihodi od koncesionih naknada.