“Opština Tivat ne raspolaže podacima o ukupnoj dužini kamenih parapetnih zidova duž državnih i lokalnih puteva na teritoriji te opštine, ali njene službe nastoje da makar evidentiraju štetu koju nesavjesni pojedinci ili zub vremena, nanose parapetima”.
Ovo saopštenje je dobio portal “Boka News” od lokalne uprave kada je naša redakcija pokazala interesovanje za stanje kamenih parapeta, duž puteva u tivatskom dijelu zaliva Boke Kotorske. Parapeti koji su većinom građeni za vrijeme austro-ugarske uprave u Boki, ili nešto kasnije, dio su tradicionalnog graditeljskog nasljeđa, kao i vizuelnog identiteta bokeških cesta duž obale.
Osim utilitarne i tehničke funkcije da pobošljaju bezbjednost saobraćaja na uskim i krivudavim cestama uz more, osnovna namjena im je da služe kao ogradni ili potporni zidovi koji fizički treba da sprječe pad vozila sa ceste u more. Parapeti imaju i sekundarnu ulogu svojevrsne barijere koja najizloženije djelove kolovoza treba da zaštiti od udara morskih valova.
Na području Tivta, najupečatiljiviji i najbrojniji stari tradicionalni kameni parapeti nalaze se na dijelu obalnog puta Tivat – Lepetane – Stoliv – Prčanj – Muo – Kotor, kao i na dijelu ceste ispod parka Ivovića u Donjoj Lastvi. Ima, međutim, i novijih primjera njihove gradnje, estetski ne puno slabijih od starih parapeta koji datiraju od prije vijeka i duže, jer djelimično kameni parapeti postoje i uz Jadransku magistralu na potezu od Lepetana do Opatova.
Ovaj dio naše kulturne baštine je primjer korišćenja prirodnog materijala – kamena koji tako dobro figurira u primorskom ambijentu. Nažalost, nerijetko je ugrožen kriminalnim djelovanjem nesavjesnih pojedinaca koji organizovano uništavaju parapete i kradu obrađeni tesani kamen iz tih zidova. Najdrastičniji primijeri takve devastacije su parapeti na jednom od najljepših vidikovaca u Boki – krivini iznad crkve Gospe od Anđela u Verigama. Tamo je, i prema stavovima čitalaca koje je “Boka News” prikupio u posebnoj anketi, pojava devastacije parapeta i odnošenja kamena sa njih, najizraženija i najvidljivija. Inače, na putu od Lepetana prema Stolivu, prije petanestak godina desila se možda i najveća havarija kada su parapeti u pitanju: u obrušavanju nekoliko desetina tona zemlje i kamena sa padine brda tek raskrčenog placa koji je kupio jedan američki biznismen našeg porijekla s namjerom da tu gradi turistički kompleks, bukvalno je uništeno više desetina metara kamenog ogradnog zida. Odron je srušio parapet i odnio ga u more, a kameni zid na ovom potezu ni do danas nije saniran, ni vraćen u prvobitnio stanje. Isti je slučaj i sa djelovima kamenog parapeta kod Mula Veslina u Lepetanima koji je prije skoro dvije godine oštećen u udaru trajekta “Teodo” u ovaj dio obale, nakon havarije pogonskog kompleksa na tom brodu. Ista situacija je i na dvijema pozicijama na novijim parapetima uz Jadaransku magistralu, koji su devastirani i srušeni u saobraćajnim nesrećama – kod mula ispred bivšeg Artiljerijskog zavoda na Opatovu, odnosno kod Plavde.
Opština Tivat je, ipak, prije desetak godina pokrenula hvale vrijednu akciju da obnovi dio, u međuvremenu devastiranih parapeta prema Verigama, na platou iznad crkve Gospe od Anđela i dalje prema Stolivu, do administrativne granice sa Opštinom Kotor. Parapeti su tada obnovljeni na pravi i prikladan način – tesanjem i uziđavanjem novih kamenih blokova, umjesto da se oštećena mjesta zalivaju betonom kakva je, uglavnom, bila dotadašnja praksa, čime su se dodatno devastirali. Efekti te akcije, nažalost, nisu bili dugog vijeka jer su kriminalci vrlo brzo opet počeli da uništavaju parapete i da sa njih odnose tek postavljeni novi kamen. Na pitanje gdje su nadležni opštinski organi zabilježili najveća oštećenja, odnosno devastaciju kamenih parapetnih zidova na području Tivta, i što su od oktobra prošle godine do danas preduzeli na njihovoj sanaciji, iz Opštine Tivat su “Boka News-u” kazali da su njihove službe u januaru zabilježile ulegnuća puta u ulici Lepetane I (put prema Verigama i Stolivu – prim.aut.), “nastala usljed oštećenja potpornog parapetnog zida.”
“Zahtjev za sanaciju oštećenja na potpornom zidu i dijelu lokalnog puta proslijeđen je JP za upravljanje morskim dobrom, na dalje postupanje. U pogledu sanacije parapetnih zidova do sada nismo imali saradnju sa Upravom za saobraćaj, “Morskim dobrom”, niti sa NVO koje se bave zaštitom tradicionalne graditeljske baštine. Takođe, tivatska Komunalna policija evidentirala je određena oštećenja i o tome sačinila službenu zabilješku koja je proslijeđena MUP-u” – kazali su nam u Opštini.
Na inicijativu našeg portala i pitanje da li Opština Tivat namjerava da pokrene neku širu akciju očuvanja i zaštite kamenih parapeta na teritoriji našeg grada, kao i spriječavanja njihove krađe od strane nesavjesnih pojedinaca, te na koji način planira da to uradi, iz administracije gradonačelnika Željka Komnenovića su ocijenili da je “evidentna ugroženost starih kamenih zidova/parapeta i njihov graditeljski, istorijski i značaj u smislu prepoznatljivosti kada je u pitanju Boka Kotorska. Zbog svega toga, lokalna uprava ima namjeru pozabaviti se ovim pitanjem kroz ostvarivanje saradnje sa nekim od nadležnih i zainteresovanih subjekata“ – poručili su iz Opštine Tivat.
Morsko dobro: Preko međunarodnih fondova aktuelizovati pitanje arhitektonskog i graditeljskog nasljeđa i obezbjediti sredstva
Po Zakonu o putevima parapetni zidovi su sastavni djelovi lokalnih i magistralnih puteva kojima gazduje država ili opština. Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore nema nadležnosti u djelu održavanja i rekostrukcije tih puteva, međutim ovo preduzeće je uvijek od svog osnivanja pa do danas vodilo brigu o sanaciji i rekonstrukciji oštećenih djelova obale, a kada je riječ o Boki Kotorskoj i o sanaciji oštećenih parapeta kao i ponti i mandraća.
“Problem” sanacije parapeta, kao važnog dijela arhitektonskog i graditeljskog nasljeđa ovog područja, treba integralno posmatrati, i u tom smislu, preko raznih međunarodnih fondova aktuelizovati ovo pitanje i uz obezbjeđenje značajnijih sredstava problem brže i kvalitetnije rješavati. Javno preduzeće za upravljanjem morskim dobrom Crne Gore je dosad svake godine parcijalno saniralo pojedinačne manje poteze čije je urušavanje predstavljalo opasnost po bezbjednost prolaznika…
Tako je prije nekoliko godina rađena sanacija parapetnog zida na potezu Verige-Muo jer je tamo utvrđeno najviše oštećenja kako zbog čestih krađa tako i zbog stalnih izvođenja radova na putu… U saradnji sa Direkcjiom za uređenje i izgradnju iz Kotora prije 4-5 godina saniran je dio potpuno oštećenog parapetnog zida kao i dio lokalnog puta u dužini od 70-80 metara u Prčnju kod marine “Kordić”.
U prethodnom periodu saniran je i dio u Stolivu prema Verigama u dužini od oko 80 metara. Takođe, rađene su i pojedinačne sekcije kroz Dobrotu, Ljutu, Risan…
“Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore nema posebnu stavku koja bi se odnosila samo na godišnju popravku parapeta, već ima opredjeljeno oko 145.000 eura za sve hitne/sitne popravke obalne infrastrukture za 2021. godinu, pa će iz tih sredstava sukcesivno opredjeljivati pojedinačne iznose za sanacije parapeta u sve tri opštine u Boki, shodno potrebama koje se budu javljale na tom prostoru”, saopšteno nam je iz Javnog preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore.
*Projekat „Boka News za čitaoce, čitaoci za Boka News“ je dio projekta „Media for All“. Projekat realizujemo uz finansijsku podršku Britanskog Savjeta zajedno sa partnerskim organizacijama BIRN, INTRAC i Thomson fondacijom.
