Poslenici Restauratorskog centra Slovenije su poslije zemljotresa 1979. godine, radeći male crkve sa oslikanom unutrašnjosti, kao što su crkva Sv. Bazilija u Stolivu, crkva Sv. Đorđa u Orahovcu i crkva Sv. Nikole u Pelinovu, tretirali objekte kao jedinstvene cjeline, na način da su zajedno radili statičar, arhitekta i slikar-konzervator, potsjeća savjetnica konzervatorka Jasminka Grgurević.

U svom izlaganju “Analize konzervatorsko-restauratorskih praksi na području Kotora na primjerima zidnih i štafelajnih slika u kontekstu novih preporuka, pristupa i konzervatorsko-restauratorskih tehnika” na Međunarodnoj konferenciji “Konzervacija i restauracija – Od tradicije do savremenosti” u Kotoru, slikarka-konzervatorka-Jasminka Grgurević iz Centra za konzervaciju i arheologiju Crne Gore- Područno odjeljenje Kotor, iznijela je stav da je, u kontekstu pretjerane urbanizacije, vrijeme da na drugačiji način razmišljamo o svim preduzetim radovima i onim materijalima koji se ugrađuju u djela likovne i primjenjene umjetnosti prilikom radova na nima. Ukazala je na pozitivne  i negativne aspekte dosadašnjih konzervatorsko-restauratorskih praksi  koje su primjenjivane tokom zaštite štafelajnih i zidnih slika na području Kotora od 80-ih godina XX vijeka do danas, te upozorila na neophodnost sprovođenja što temeljitijeg nedestruktivnog istraživačkog postupka.

Potsjetila je da se navršava 45 godina od upisa Kotora (poslije katastrofalnog zemljotresa 1979. godine),  kao zaštićeno Prirodno i kulturno-istorijsko područje na UNESCO listu, čije preporuke obavezuju zaštitare kulturnih dobara, ali i donosioce odluka da se pridržavaju istih.

Površina zaštićenog područja iznosi oko 12 hiljada hektara, a pored toga, 2013. godine je upisana i Bafer-zona koja uživa zaštitu kao i samo područje. Na osnovu jednog od više kriterijuma iz 1972. godine, naglašava Grgurević, “ovo Područje je, između ostalog, upisano i zbog dubokog traga umjetnosti zlatarske i graditeljske škole, a u samom elaboratu stoji `slikarskih škola na ovom području`”.

Mjere autentičnosti

-Nadovezala sam se na taj segment kriterijuma koji su uticali na upis, s razloga što su se, na osnovu Vodiča za implementaciju smjernica Konvencije koji je donesen 2017. godine, promijenile Mjere za autentičnost. Pored ostalih (forma, dizajn, korišćenje, funkcija…), osim materijala, sada je jedna od mjera autentičnosti i struktura-supstanca, kaže Grgurević i zaključuje da je taj segment kod nas zanemaren.

-Što se tiče Prirodnog kulturno-istorijskog područja Kotora, ovaj segment iz dijela likovne i primijenjene umjetnosti je u tom smislu dosta zanemaren. Mi govorimo o pretjeranoj urbanizaciji, međutim, vrlo malo govorimo o svim onim materijalima koji se ugrađuju u djela likovne i primjenjene umjetnosti prilikom radova na njima. U tom smislu napravila sam analizu, polazeći od institucija koje su radile na ovom području (Restauratorski zacentar Slovenije, Republički zavod Srbije, Republički zavod Crne Gore, Narodni muzej Beograd, Opštinski zavod, kasnije Regionalni zavod, Restauratorski centar Split).

Grgurević je analizirala radove primjenjene na štafelajnium slikama na drvetu na ikonama bokokotorske slikarske škole i onima na platnu – na oltarnim slikama iz kotorskih crkava, te naglasila radove sprovedene na slikama Tripa Kokolje u Crkvi Gospe od Škrpjela. Izdvojila je radove Restauratorskog centra Slovenije, jer je u arhivima Uprave za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore pronašla najviše dokumentacije iz ove institucije, iz čijih je projekata i sama učila. Slovenački poslenici su poslije zemljotresa, radeći male crkve oslikane unutrašnjosti, kao što su crkva Sv. Bazilija u Stolivu, crkva Sv. Đorđa u Orahovcu, crkva Sv. Nikole u Pelinovu, tretirali objekte kao jedinstvene cjeline, na način da su zajedno radili statičar, arhitrekta i slikar-konzervator (Ivan Bogovčić). Autorka daje primjere dobrih praksi u radovima na zidnim slikama u Crkvi Sv. Petra u Bogdašićima i na platnu “Bezgrešno začeće Blažene Djevice Marije sa Joakimom i Anom” iz Crkve Pomoćnice kršćana na Mulu.

Vrijeme je da se konzervatorski radovi ponove

 Zahvaljujući pomoći Likovne akademije sa Cetinja, konzervatori-restauratori su uspjeli da u svoju praksu unesu nove metode zaštite moderne tehnologije

-Čak i da je sve idealno odrađeno i da su urađena adekvatna istraživanja, već je vrijeme da se mnogi od ovih postupaka ponove. Isto tako, sumirajući rezultate, vrlo je važno da sad, kad smo u prilici da razmišljamo na jedan drugi način i da dobijamo preporuke, s obzirom da se mjere konzervacije odlažu do krajnjih granica, da se stvaraju uslovi za adekvatne radove i istraživanja u skladu sa savremenim tehnikama, da je vrijeme da na drugačiji način razmišljamo o svim ovim preduzetim radovima.  Zahvaljujući pomoći Likovne akademije sa Cetinja uspjeli smo da uvedemo čišćenje vodenim gelovima, da koristimo digitalno mikroskopsko istraživanje itd, kazala je, pored ostalog Grgurević u svom izlaganju.

/M.D.P./