Arhivistkinja u Istrorijskom arhivu Kotor punih trideset sedam godina, šest godina načelnik odsjeka Arhiva Kotor, Državne arhivske službe Crne Gore (DACG), Snežana Pejović za naš portal govori o aktuelnim problemima ove institucije.
„Da je Istorijski arhiv Kotor kao nekada ostao samostalna institucija koja odlučuje na stručan i kvalitetan način, ne bismo imali probleme koje imamo već godinama. Svedeni smo na odsjek, pretvoreni u servis Uprave za katastar. Za kupiti sijalicu moramo pitati (DACG). Arhiv mora biti institucija kulture, a ne Državne uprave… “
Istorijski arhiv Kotor je osnovan 30. novembra 1949. godine i ove godine proslavio je 69 godina postojanja. Međutim, taj jubilej nije javno obilježen, zašto?
Snežana Pejović: Političkom odlukom od oktobra 1992. godine koja se nije zasnivala na stručnim potrebama razvoja arhivske službe i potrebama Crne Gore, ukinut je Istorijski arhiv Kotor i mi smo postali dio centralizovane arhivske službe koja pokriva cijelu teritoriju Crne Gore. Tada su i u drugim opštinama koje nisu imale arhivsku službu, formirane arhivske jedinice. U uslovima centralizacije ne možete samostalno donositi odluke o obilježavanju nekih značajnih datuma. Dakle, postoje ograničenja čak i u stručno-naučnom radu i za sve moramo pitati dozvolu, što se jako negativno odražava na razvoj Istorijskog arhiva Kotor koji se sasvim drugačije razvijao kroz svoje postojanje.
Mi smo za obilježavanje 50 godina našeg arhiva, 1999. godine, od tadašnjeg direktora Državnog arhiva Crne Gore, Rajka Kalezića koji je imao poseban odnos prema najstarijoj i najvrjednijoj kulturnoj baštini koja se čuva na teritoriji Crne Gore, dobili dozvolu za obilježavanje jubileja i štampana je knjiga. Šezdeset godina postojanja nismo posebno obilježavali, ali naredne godine imamo namjeru. Ipak, ne zavisi od nas.
Arhivski izvori su čuvari kulturnog identiteta. Vi čuvate građu staru sedam vjekova?
Snežana Pejović: Arhivski izvori su vrlo važni za razvoj i očuvanje kulturnog identiteta. Čitanje i objelodanjivanje arhivskih izvora doprinosi da se mnoge stvari riješe, spozna istina. U tom smislu, uloga arhiva je generalno vrlo važna, a posebno kada imate jedan ovakav istorijski arhiv koji čuva građu staru sedam vjekova. Tu su sadržani značajni podaci ne samo za Boku Kotorsku već i za širi region, kao i za sve države koje su bile na ovim prostorima.
Crna Gora, nažalost, još uvijek nema registar kulturnih dobara, što je nedopustivo, pa se dešava situacija kao u Nacionalnom muzeju u Cetinju da eksponati nestanu. Davne 1964. godine kada je rađen popis u Istorijskom arhivu Kotor, četrdeset posto arhivske građe je upisano kao kulturno dobro Crne Gore. Prema informacijama iz Ministarstva kulture i Direktorata za kulturna dobra, s obzirom da je zgrada Istorijskog arhiva spomenik, sve što se nalazi u njoj uključujući dakle i arhivski materijal, građu, smatra se kulturnim dobrom.
Inače, u arhivistici mi mjerimo građu dužnim metrom, pa imamo oko 1000 metara stare arhivske građe, 143 arhivska fonda, 54 lična i porodična fonda.
Koji je najvrjedniji dokument Istorijskog arhiva Kotor?
Najstariji dokument je iz 1309. godine, a u pitanju je kupoprodajni ugovor koji je sačinjen u sudsko-notarskoj kancelariji, originalni dokument sa potpisom notara Petra Vitina. Dakle, u tom vremenu na cijelom područiju Jadrana postojali su notari.
Problemi sa kojima se danas susrećete?
Snežana Pejović: Naime, 1997. god. na Državni arhiv je sa raznih strana izvršena jedna vrsta pritiska da se arhivska građa austrougarskog katastra preuzme, iako je ona bila u Upravi za katastar, pritom u vrlo lošem stanju, oštećena, karte su geometri nosili po terenu… Po zakonu arhivi ne preuzimaju nesređenu arhivsku građu. Međutim, mi smo morali preuzeti takvu građu. Imali smo problema sa prostorom za njen smještaj, tako da smo je smjestili u improvizovanom depou. Nismo dobili osoblje koje bi se bavilo tom građom, sve je bila improvizacija i nepovoljno za nas.
Onda se dogodio bum sa prodajom zemljišta i pošto posao nije odrađen kvalitetno sa novim katastarskim premjerom u Upravi za nekretnine, mi smo postali servis građana. Trebalo je tu arhivsku građu odmah digitalizovati, kopije da budu u katastru, a originali obrađeni i arhivirani kod nas. U takvim uslovima, na nas je krenula lavina korisnika koja još traje, u dokazne svrhe, sa svim problemima. Mi koji bi trebalo da radimo sasvim jednu drugu djelatnost, nažalost pružamo usluge po pravilu nezadovoljnim građanima. Objašnjavamo zašto su rupe u mapi, zašto nema pojedinih listova, radi se o katastraskoj opštini Kotor i Tivat. Kao da smo servis Uprave za nekrertnine… i još doživljavamo neprijatnosti od tih građana. Arhivisti bi trebalo da obrade arhivsku građu i učine je dostupnom nauci.
Kolege naučnici iz Evrope, prilikom posjete našem Arhivu, bili su zaprepašteni da imamo toliki broj korisnika koji rukuju našim originalima, što je prosto nedopustivo za arhivske standarde. Ali, nažalost, to je tako.
Osnovni problem je centralizacija Istorijskog arhiva Kotor?
Snežana Pejović: Institucije se ne mogu formirati na silu. Tada smo dokazivali da arhiv ne može biti upravna organizacija, da on mora biti institucija kulture i da na taj način brine o toj kulturnoj baštini. Imali smo čitav niz dokaza da to neće ići dobrim putem i da će doći do degradacije onoga što se godinama stvaralo, što se i desilo. Nije se ovdje slučajno sačuvala građa od 14. vijeka do danas, da nisu sve te administracije koje su prolazile imale dužan odnos poštovanja prema ovoj vrsti kulturnog nasljeđa.
Moram podsjetiti da smo uspjeli, kada je donijet novi zakon 1992. godine da Istorijski arhiv Kotor bude sektor sa svoja dva odjeljenja unutar Državnog arhiva Crne Gore. Konačno 1999. godine, bez konsultacija struke, Državni arhiv je nasilno odvojio dva odsjeka (Sektor za arhivsku građu od posebnog značaja za državu Crnu Goru i Sektor za prikupljanje i čuvanje arhivske građe u nastajanju). Napravljeno je nešto što se ne radi u arhivistici.
Jedan od problema je i taj što se u našoj djelatnosti samo u izuzetnim slučajevima daju originali na korištenje Ali, mi nemamo nikakve preduslove da bismo tako postupali. Nažalost, na portalu Državnog arhiva nema ni pomena da je Istorijski arhiv Kotor prvoosnovani arhiv u Crnoj Gori. Trenutno ne postoji dobra službena komunikacija sa direktorom Sašom Tomanovićem koji nas proziva zašto nastupamo na pojedinim skupovima Tražio je da lično vrši kontrolu stručnih i naučnih radova koje bi trebalo da prezentujemo na skupovima…
Degradacija ovakvih ustanova, postavljanje rukovodećeg kadra kroz koalicione sporazume, proizvela je situaciju da već 26 godina nisu prepoznali da ovdje imaju arhiv koji je specifičan. Dakle, kroz kadrovsku politiku morali bi prepoznati stručnjake iz arhivske struke koji bi ušli u suštinu problematike. Za nas bi najbolje bilo da se vrati status koji je Istorijski arhiv Kotor imao ranije. Ipak, to ne može napraviti nas šestoro zaposlenih, niti imamo te mehanizme…
Bilo je svojevremeno obećanja iz Opštine Kotor zbog zapostavljanja ove institucije i značaja arhivske građe koju imamo, da će pokrenuti inicijativu da Istorijski arhiv Kotor dobije status kulturne institucije i da obavlja poslove iz svoga domena. Nažalost, do danas ništa nije urađeno.
Ministar kulture Bogdanović je upoznat sa cijelom problematikom. Prilikom posjete našem Arhivu početkom godine, istakao je da bi najbolje bilo da Istorijski arhiv Kotor bude samostalna institucija, ali da bi trebalo u tom slučaju mijenjati Zakon o državnoj upravi. EU zahtjeva da se Državna uprava reorganizuje, tako da kada bi se naši poslanici u Skupštini Crne Gore založili za tu promjenu, dobili bismo pravo rješenje za našu instituciju.
Uprkos svim problemima, sa svojim timom učestvujete na međunarodnim skupovima i naučno-istraživačkim radom doprinosite opštoj evropskoj kulturnoj baštini?
Snežana Pejović: Od kada smo centralizovani, mi stalno imamo problem sa važnom dužnošću arhivista da valorizuje arhivsku građu i kroz taj rad je prezentuje kako na domaćem tako i na međunarodnom planu. Trenuto imamo problem sa aktuelnim direktorom zbog poziva koji se upućuju Istorijskom arhivu Kotor da nastupamo na međunarodnim simpozijumima, zbog vrijednosti i značaja arhivske građe koju imamo, a drugi odsjeci nemaju te pozive.
Uprkos svemu, kod zaposlenih insistiram da radimo ono što je Istorijski arhiv oduvijek radio, a to je publikovanje arhivskih izvora i približavanje arhivske građe javnosti na razne načine. To znači da izađemo iz Arhiva i na stručan i kvalitetan način prezentiramo arhivske izvore i ukupan rad koji je javnosti dosta nepoznat. To je prilika da se popularizuje arhivska djelatnost i ljudi usmjere da koriste primarne izvore, jer je tu u suštini istina.
Kako koristite sredstva koja ostvarujete od korisnika vaših usluga?
Kada korisnici koriste arhivsku građu te usluge se naplaćuju po vladinoj uredbi. Na godišnjem nivou ti prihodi su negdje oko 20.000 eura, ali mi od toga nažalost nemamo ništa. Sve ide u državni trezor.
