Bez empatije – ni imaginacije, ni morala, kaže autor pustolovnog romana o baroknom putešestviju jedne Bokeljke kroz Evropu, Afriku, Ameriku i nazad u rodni Perast
Junakinja romana „Pesma o tri sveta“ Ozana Bolica, koju je pisac Vladimir Pištalo povezao sa baroknim Perastom i Kotorom, privukla je pažnju poštovalaca istorije i kulture Boke kotorske, ljubitelja/ki vanvremenske proze, pisane kao poezija. Roman koji je nastajao tokom tri godine, objavljen prošle godine u izdanju „Agore“, stvaran je u ženskom rodu, u prvom licu jednine, satkan je od niti empatije, bez koje, kaže pisac, “nema ni imaginacije, ni morala”. Umjesto da živi konvencionalnim životom bokeljske žene iz doba Venecije, da sjedi kući i veze goblene, Ozana silom prilika putuje od Evrope i Afrike do Amerike, upoznaje svjet Islama, nauči da razumije puritance i da saosjeća sa Indijancima, da prepoznje ljude oko sebe, a nagrada joj je čitav svijet, što je ideja bliska današnjoj globalizaciji.
Barok je period u kome živi junakinja Vašeg romana-otkuda to interesovanje za ovaj istorijski period i za Boku?
-Taj barok je ovdje u Boki bio dosta suzdržaniji nego evropski barok, ali je obilježio i Kotor poslije velikog zemljotresa, grad je bio drugačiji poslije toga, potres je bio katastrofalan, odavde sve do Dubrovnika, koji je takođe stradao. Moja glavna junakinja Ozana Bolica živi jako dugo, ona živi od kraja 17. vijeka do propasti Venecije krajem 18. vijeka. Veoma je vezana za Kotor – sa očeve strane ona je Kotoranka, a sa majčine strane ona je od Bujovića iz Perasta, tako da je ona iz oba grada i ima tu vezu- kad govori o Kotoru, govori o zaštitniku sv. Tripunu, a kad govori o Perastu, pominje sv. Đorđa. Dobila je ime po Bl. Ozani, svjesna svog porijekla, Bolice su jedna od najvažnijih kotorskih plemenitaških porodica, i ona se više identifikuje sa Perastom, jer je tamo odrastala, ali je mislima isto tako stalno u Kotoru, tako da je ova knjiga i o Boki.
Da li Vam je bilo teško naći pravu mjeru imaginacije i dokumentarne građe?
-Puno sam koristio djela istoričara dr Miloša Miloševića, kome mogu samo da se poklonim. Ta predanost, to poznavanje toga perioda istorije Boke kotorske, o kome mi ne znamo toliko mnogo – ako pitate običnog čovjeka za XVII, XVIII vijek, o Veneciji- to nije tema o kojoj se mnogo zna. Meni je bilo vrlo interesantno da učim o tome, da saznam više o istorijskim ličnostima, koje su ugrađene u moj roman. Admiral Vicko Bujović, koji je bio kontroverzna ličnost, ujak je glavne junakinje. Matija Zmajević, koji je opet učestvovao u zavjeri ubistva Bujovića, pa ga je Venecija zbog toga prognala zauvijek sa svoga područja, takođe je značajna ličnost istorije Boke. Vrlo su čudne te barokne biografije, recimo Krušala, koji je zapravo rođen kao Hasan iz Mistre, došao kao rob u Boku, postao katolički sveštenik i onda je kasnije kao sekretar grofa Save Vladislavića Raguzinskog učestvovao u razgraničenju Kine i Rusije, da bi se opet vratio u Perast kao star čovjek, donio svoj portret itd… Sve je to tačno, to su poznate činjenice, a onda je lako pogoditi šta je u romanu istorija, a šta je moja mašta.
Na koji način Ozana u Vašoj mašti povezuje „Tri svijeta“ – Evropu, Afriku i Ameriku?
-Ona povezuje u vremenu vrlo različite momente, jer živi vrlo dugo. Ozanu su kao 17-godišnjakinju oteli gusari i odveli je u Tunis, tako da se ona kao mlada žena našla u Africi- to se dešavalo, postoji ona čuvena pohara Perasta u prvoj četvrtini XVII vijeka, ali sam ovu gusarsku poharu smjestio nešto kasnije, s kraja tog vijeka. Ona protiv svoje volje dolazi u Tunis, čiju kulturu i ljude dobro upozna, ona nema tu prepreku prema drugačijim ljudima, nego, ma koliko bila u nezavidnoj situaciji (nema ništa gore nego biti rob), ona nekako razumije situaciju, poistovjeti se, što je vrlo rijetka osobina u svim vremenima, jedna vrsta blagoslova. E, to je ono što je osnovno kod nje, ali, nije lako nositi tu osobinu – niko te neće baš mnogo pohvaliti što razumiješ druge i drugačije, bez obzira što ljudi govore o tome, ali, bez te empatije nema ni mašte ni morala.
Onda nju oslobode Amerikanci- ljudi koji su tada smatrani Englezima, jer Amerika je tada bila kolonija Engleske, kao što je Boka bila kolonija Venecije. Evropa, Afrika i Amerika, tri kontinenta koji su tada bili kao da su različite planete – sad mi ipak nešto znamo o tom svijetu, koji je počeo da se povezuje. Bugenvilija je donešena iz Južne Amerike, najosnovnije stvari – grah, krompir su donešeni sa tog kontinenta, agrikultura, kultura u svakom smislu. Onda Ozanu otmu Indijanci u Americi, kasnije biva oslobođena i vraća se u Perast, o kome stalno sanja i misli da je sanjala svoj život. Te tri „planete“, koje su tri različita kontinenta tada – Afrika, Evropa i Amerika, to su tri svijeta, a pošto je veoma poetski pisana knjiga, ona na neki način jeste pjesma, kao i proza, tako da je to „Pesma o tri sveta“.
Da li je skrentanje pažnje na empatiju, to razumijevanje drugačijih svjetova, kultura, naroda, upravo cilj koji ste htjeli da ovom knjigom postignete?
-Jeste. Cilj je, prije svega da se ispriča priča, ali ta ideja da je čovjek “bačen u postojanje”, da niko nije odlučio da se rodi (u Srednjem vijeku se govorilo:“Slučajnost rođenja”), eto i to što je neko rođen u Kotoru, a mogao je da bude rođen u Kuala Lumpuru, sposobnost da se nosiš sa tim životom, to je kod naše Ozane još očiglednije jer su je doslovno oteli. Ona se u tom svijetu postavi tako da razumije, da nauči, da proširi svoje vidike, jer pitanje je kakav bi njen život bio da nikuda nije otišla, da je sjedela kući i vezla – manje interesantan. Ma koliko ovo bio težak životni put, on donosi taj dobitak čitavog svijeta- ono što je njena dobit, to su ta “tri svijeta”.
Kakvo je bilo Vaše iskustvo da kao muškarac o jednom ženskom luku pišete u prvom licu jednine?
-Tačno, pišem u prvom licu sa pozicije žene, to je u stvari bio izazov pisanja jedne ispovjedi, bilo je vrlo interesantno, ali mi je više od svega bilo zabavno da „jedrim“ na toj empatiji. Kako bih bolje razumio žensku psihologiju, pravio sam neku vrstu ankete sa svojim prijateljicama.
Knjigu ste pisali u Americi i Evropi, a dešava se isto u Americi i Evropi i još u Africi
-Jako sam mnogo zamišljao ovaj grad kad sam ovo pisao, a pisao sam svuda- pisao sam u Americi, pisao sam u Srbiji, u svim hotelima gdje sam bio u 60 različitih gradova i namjeravao sam da napišem taj spisak, od evropskih gradova, preko Kotora do Vranja, ali ga nisam pomenuo u knjizi da ne bi izgledalo kao neko hvalisanje. Ali je interesantno zamisliti jedan crtež puta Ozane Bolice, napraviti mapu da se vidi gdje je sve putovala. Živio sam u Americi 30 godina, moj doktorat je američka istorija, tako da mi je to pomagalo da znam o čemu pišem.
Kako je publika do sada prihvatila ovaj Vaš roman?
-Vole ljudi Boku, Gospa od Škrpjela je jedna tačka u čitavoj bivšoj Jugoslaviji do koje ljudi idu stalno. Ta legenda o njenom nastanku, o kamenju kojim se zaliva, kapetanima i pomorcima koji ostavljaju zavjetne pločice, Fašinada, vjenčanja na ostrvu, koje je prelijepo na prvi pogled, kao božija statua, ljudi to vole i kad pričaš o tome, oni se odazovu.
Knjiga je dobila Nagradu „Beskrajni plavi krug“ i Nagradu „Dr Špiro Matijević“ i bila je u najužem izboru „NIN“-a i za „Beogradski pobednik“. Nismo išli previše na turneje, imali smo četiri-pet čitanja, jer smo bili vrlo zauzeti, ali će se to sada nastaviti. Volim da se susrećem sa čitaocima….
Priče, romani, poetska proza
Nakon Podgorice i Herceg Novog, knjiga je predstavljena u Kotoru, a zatim i u Tivtu, svuda naišavši na topao prijem i interesovanje publike. Pisca Vladimira Pištala i Nenada Šaponju, glavnog urednika IK “Agora” ugostile su poslenice Gradske biblioteke i čitaonice, ispred koje ih je pozdravila Marija Starčević. Među najpoznatijim ostvarenjima Vladimira Pištala su poetske proze: Slikovnica, Manifesti, čajevi Marsa / Noći; zbirke priča Kraj veka, Vitraž u sećanju, Priče iz celog sveta; romani Milenijum u Beogradu, Tesla, portret među maskama, Venecija, Sunce ovog dana: Pismo Andriću i knjiga eseja Značenje džokera.
/M.D.P./
