Neprerađena kanalizacija više nije glavni zagađivač mora u Crnoj Gori, glavni problem postaje čvrsti otpad
Otpad i posebno otpadne vode identifikovani su kao glavni izvori zagađenja morskih voda, pri čemu turizam značajno doprinosi ukupnom pritisku.
Piše to u “Informaciji o pripremljenim dokumentima Početna procjena stanja morske sredine Crne Gore i karakteristike dobrog stanja morske sredine i ciljevi zaštite morske sredine Crne Gore”, a koju je usvojila Vlada na posljednjoj sjednici.
U dokumentu stoji da su otpad (plutajući, otpad na obali i otpad u podmorju) te otpadne vode sa kopna, aprostrofirani kao glavni uzročnici zagađenja mora u Crnoj Gori.
“Tokom protekle decenije, pritisci od otpadnih voda i otpada su u velikoj mjeri ublaženi zbog poboljšanja u sakupljanju i tretmanu budući da su sa radom počela četiri postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i jedna sanitarna deponija (kapaciteta 1 milion kubika) u obalnom području. Istovremeno su preduzete aktivnosti za proširenje i poboljšanje kanalizacionih sistema, izdvajanje komponenti otpada koje se mogu reciklirati i rehabilitaciju postojećih (neadekvatnih) odlagališta otpada.”- piše u Informaciji uz napomenu da sada postepeno najveću ekološku prijetnju za more i morski ekostoszem počinjeda predstavlja sve prisutniji čvrsti otpad i tzv. mikroplastika. Zagađenje mora, osim što razarajuće utiče na samu prirodu, negativno se održava i na turizam kao glavnu ekonomnsku granu Crne Gora.
“Tokom protekle decenije zabilježen je snažan rast obalnog i pomorskog turizma, uz dupliranje ukupnog broja posjetilaca i povećanje broja noćenja za 79%. Raspoložive procjene sugerišu da je direktan doprinos turizma koji je povezan sa morskom vodom nacionalnom bruto-društveniom proizvodu bio oko 15% u posljednjih nekoliko godina, a direktan doprinos zapošljavanju oko 14%.”- stoji u Informaciji uz nappomenu da je stim u vezi, rađena i analiza tzv. troškova degradacije koja “ima za cilj da pruži odgovore na pitanje što/koli ko će društvo izgubiti ako se slijedi polazni odnosno BaU (business as usual) scenario tj. ako se ne postigne dobar ekološki status i dođe do degradacije morske sredine.”
U Informaciji stoji da su primorske opštine u proteklih pet godina na godišnjem nivou i u prosjeku ulagale 12,25 miliona eura za poboljšanja u oblasti životne sredine; većina ovih ulaganja imala je direktan uticaj na smanjenje pritisaka na morske vode. Udio izdataka za životnu sredinu u ukupnim budžetima primorskih opština kretao se od 6,5% u 2015. do više od 12% u 2018. godini.
“U nedostatku podataka o rashodima privatnog sektora za životnu sredinu te jasnih mjerila o tome kako odrediti koji se dio nacionalnih troškova životne sredine može pripisati zaštiti obalnog područja/morske sredine, ovi troškovi se mogu uzeti kao aproksimativni troškovi degradacije. Ukupni rezultati pokazuju da je količina morskog otpada u plitkim priobalnim vodama znatno veća od one u otvorenim vodama. Ovo je u skladu sa istraživanjima sprovedenim u drugim oblastima Jadrana i Sredozemnog mora.”- stoji u Informaciji uz naglasak da rezultati “nedvosmisleno ukazuju da je stanje morske sredine u vezi sa zagađenjem morskim otpadom prilično zabrinjavajuće i da je neophodno što prije uvesti mjere smanjenja, uklanjanja i prevencije.”
“Na osnovu uporednih iskustava, gubitak prihoda od turizma usljed morskog otpada i degradacije estetskih i rekreativnih usluga koje pružaju plaže i priobalno more procijenjuje se na 5,7 miliona eura godišnje. Troškovi čišćenja morskog otpada uključujući gubitke u ribarstvu procijenjuju se na 2,12 miliona eura godišnje”- piše u tom dokumentu.
Vlada je inače, usvojila i “Informaciju o pripremljenom dokumnetu Program monitoringa morske sredine Ctrne Gore” , a koji je usklađen sa adekvatnim direktivama i standardima Evropske Unije u predstavlja jedna od ključnih menanizama za sprovođenje 2019. godine donešenog Zakona o zaštiti morske sredine. Okvirni godišnji troškovi za sprovođenje ovog programa monitioringa procjenjuju se na pola miliona eura. Program je inače rađen za potrebe Uprave javnih radova uz finansijsku podršku podršku EU, a izradio ga je konzorcijum koji vodi kompanija “EPTISA Souheast Europe”.
Tim od dvadestak domaćih i stranih eksperata za razne aspekte morskog ekosistema, izradio je obiman dokumemt koji definiše deskriptore stanja životne sredine u moru povezane sa relevantnim elemennatima ekosistema, deskriptore poovetzane sa relevenatnim antropološkim (uticajem čovjeka) pritiscima, te načine, metodologiju i dinamiku monitorniga za sve njih, kao i metodologuju za prikupljanje, čuvanje i odbradu dobijenih podstaka.
Kada je u pitanju otpad u moru, u Programu monitoringa se konstatuje da se trenutno stanje u oblasti zagađenja morskim otpadom u Crnoj Gori “može smatrati problematičnim u svim oblastima un ojima postoje sistematska istraživanja gustine otpada na plažama i morskom dnu.”
Naglašava se da je malo istraživanja vezanih za makro-otpad u živim organizmima (ribama), a podaci o mikro-otpadu u vodenom stubu nen postoje. Rezultati su pokazali da se otpad akumulira u određenim područjima kao rezultat uticaja vjetrova i morskih struja, posebno na otvorenom moru. Rezultati brojnosti otpada na plažama ukazuju na veće zagađenje plaža koje su smještene u oblasti Bokokotorskog zaliva, koji nije pod uticajem otvorenog mora.
“Prosječna brojnost otpada na plažama za sve sezone i godine istraživanja iznosi 492.22 komada/100 m transekta. Dominantna kategorija otpada na plažama je plastika, sa udjelom od 62.83-90.6% za sve istraživane plaže i sve sezone. Rezultati su takođe ukazali na rastući trend količine otpada u oblasti Bokokotorskog zaliva, dok nan otvorenom dijelu crnogorske obale količina otpada ima opadajući karakter.”- piše u ovom dijelu Programa monitornga morske sredine.
Napominje se da su rezultati praćenja plutajućeg otpada u moru pokazali da srednja vrijednost brojnosti za sve istraživane godine iznosi 122.65 komada/km2. Plastika je dominantna kategorija plutajućeg otpada, sa udjelom od preko 80% na svim istraživanim transektima. Pristustvo otpada na morskom dnu u oblasti Bokokotorskog zaliva i u oblasti otvorenog mora ukazuju na, kako naučnici konstatuju, zabrinjavajuću situaciju.
“Prosječna brojnost otpada na morskom dnu, dobijena metodom scuba ronjenja, iznosi 21.42 komada/100 m, dok je prosječna brojnost otpada na morskom dnu, na osnovu MEDITS istraživanja 260.67 komada/km2. Procentualni udio kategorija ukazuje na najveće zagađenje plastikom, sa prosječnim udjelom od 82.92%.”- piše u tom dokumentu.
Naglašava se i da s obzirom da podaci o makro-plastici u živim organizmima (ribama) “postoje samo za jedan period (2014/2015), nije moguće dati procjenu adekvatnog statusa stanja populacija riba u kontekstu makroplastike, već je neophodna serija podataka da bi se utvrdila srednja vrijednost i stepen zagađenja.”
“Međutim, postojeći podaci su pokazali da su sve istraživane vrste imale makro-plastiku u crijevima riba, posebno pelagične i mezopelagične vrste S. pilchardus, S. japonicus i T. trachurus (sariune, skuše i širuni – prim-aut.) sa vrlo visokim zastupljenošću (50%, 43% i 24%, redom), šta ukazuje na prilično zabrinjavajuće stanje.”- piše u tom dokumentu.
