U Zbirci pomorskog nasljeđa Porto Montenegra u petak je obilježena stogodišnjice predaje austrougarske flote Jugoslovenskoj kraljevskoj Ratnoj mornarici, u organizaciji Matice Boke i Generalnog konzulata Srbije iz Herceg Novog.
„31.oktobra 1918. u Puli potpisan je akt o predaji austrougarske Ratnoj mornarici nove države – Kraljevine SHS. O tome događaju svjedoči spomenik u bivšem Mornaričkom, a sada velikom Gradskom parku u Tivtu. Našu inicijativu o obnovi spomenika koji je oštećen pedesetih godina prošlog vijeka prihvatio je opštinski Sekretarijat za kulturu i društvene djelatnosti i nadamo se da će spomenik uskoro biti obnovljen“, kazao je predsjednik Matice Boke, Željko Komnenović.
On je podsjetio da je završetak Prvog svjetskog rata donio dramatične događaje u kojima su se oko preuzimanja moćne austrijske flote stacionarane u Arsenalu borili Kraljevina Italija i Narodna vijeća koja su tražila njihovu predaju Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Predavanje o tim povjesnim događajima održao je novinar i publicista iz Tivta, Siniša Luković.
„Već 29.oktobra u Zagrebu je proglašena nova državna tvorevina – država Slovenaca, Hrvata i Srba a car Karl 30.oktobra donosi odluku da se kompletna K.u.K. Kriegsmarine zvanično preda u ruke i pod vlast Narodnog vijeća države Slovenaca, Hrvata i Srba. Potpisivanje zapisnika o primopredaji austro-ugarske flote u Puli, Šibeniku i Boki Kotorskoj obavljeno je 31.oktobra u 11 časova na bojnom brodu „Viribus Unitis“ u Puli, a njegovi glavni potpisnici bili su komadant Ratne mornarice, kontraadmiral Mikloš Horti i članovi Komisije Narodnog vijeća SHS iz Zagreba dr Ante Tresić-Pavičić, dr Ivan Matija Čok i Vilim Bukšeg.
Pored ostaloga, u dokumentu je na kraju stajala i klauzula: „Carska i Kraljevska flota zajedno sa materijalom i zalihama, predaje se ovim zapisnikom Narodnom vijeću Slovenaca, Hrvata i Srba uz izričito pridržavanje prava vlasništva neslovenskih država do sada postojeće Austrougarske monarhije.“
Na osnovu tog dokumenta, austrougarske ratne brodove stacionirane u Puli i Šibeniku već 31.oktobra 1918. preuzeli su jugoslovenskih oficiri i posade u kojima su pored naših, bili i mornari i podificiri iz Češke, Slovačke i Poljske. Prvi komandant mornarice države SHS (iako mu je titzula zvanilno glasila „povjerenik za Mornaricu“) tada postaje kontraadmiral Dragutin Prica.
Primopredaja u Boki išla je unekoliko komplikovanije – opunomoćenik komande i načelnik Štaba flote u ovoj bazi, bio je proslavljeni hidroavijatičar, poručnik bojnog broda Dimitrije Konjović. On je 31.oktobra u 16 sati na krstarici „Kaiser Franz Joseph I“ održao sastanak sa oficirima iz redova Slovenaca, Hrvata i Srba, a na kome je odlučeno da se za komandanta tog pomorskog sastava u ime Narodnog vijeća SHS iz Zagreba, imenuje kapetan fregate Jozef Leva, dok su brodovima određeni novi, jugoslovenski komadanti.
Leva i kontradamiral Vitus Vončina koji ga je na kratko naslijedio, odustali su međutim, već sutradan od imenovanja, pa je dužnost komadanta dotadašnje austro-ugarske, a sada jugoslovenske ratne flote u Boki preuzeo kontraradmiral Artur Katineli-Obradić Bevilakva. On je odmah sa Konjovićem preduzeo niz mjera za učvršćenje reda i discipline na brodovima i mornaričkim jedinicama na obali, nakon čega je 1.novembra i potpisan zapisnik o primopredaji brodova.
„Po najvišem naređenju sve meni podređene jedinice Carske i Kraljevske flotile krstarica i III divizije bojnih brodova, koje se nalaze u Boki Kotorskoj, današnjim danom predajem vojnom zastupniku jugoslavenske države, uz izričito pridržavanje svih prava koja proizilaze iz suvlasništva ostalih djelova austrougarske monarhije.“- stoji u zapisniku koji su tog dana potpisali komadant austrougarskih pomorskih snaga u Boki, komntradmiral Erih Hejsler i kontraadmiral Katineli u ime nove države. Katineli je inače, za tu priliku sebi uzeo i izmišljenu novu titulu „komandujućeg admirala u Južnoj Dalmaciji“
U ruke Jugoslovena u Boki, tako je i prije dolaska na ovo područje jedinica Vojske Kraljevine Srbije i Jugoslovenskog odreda koje su nadirale iz pravca Podgorice ka primorju, prešla kompletna impozantna austro-ugarska vojna baza u Boki i flota što se ovdje zatekla a činila su je 3 bojna broda (Erzherzog Ferdinand Max, Erzherzog Friedrich i Erzherzog Karl), oklopni krstaš Sankt Georg, stražarski brod Kronprinz Erzherzog Rudolf, obalska oklopnjača Monarch, 4 krstarice (Helgoland, Novara, Panther i Kaiser Franz Josef I), 3 razarača (Reka, Pandur i Scharfshutze), 17 torpiljarki i 7 podmornica. Pored njih bilo je tu još 13 remorkera, 5 manjih transportnih parobroda, dva plutajuća doka, 3 hulka i 3 pontona, dok je u Kumboru predata hidroplanska baza sa šest hangara i 47 hidroaviona.
Austro-Ugarska ratna mornarica tako je prestala da postoji i prije zvanično potpisanog primirja u Prvom svjetskom ratu, (4.novembra 1918.), prije nego što su u Boku Kotorsku kopnenim putem došle 6.novembra prve jedinice srpske vojske – prethodnica 2.jugoslovenskog puka, čak i prije nego što je u zaliv 5.novembra 1918. uplovio prvi ratni brod snaga Antante –francuski razarač „Kabyle“.
Odluka austrougarskog cara Karla da se flota uz službeno sastavljenje i potpisivanje zapisnika preda predstavnicima Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba iz Zagreba, potvrđivala je da ona nije predata revolucionarnim putem, već je ovaj postupak baziran na legitimizmu, značio samo promjenu njenog vlasnika. Sve se odvijalo u redu i miru,, bez sukoba i prolivanja krvi, pa je jugoslovenska država u nastajanju, u svoje ruke dobile moćnu ratnu flotu – putem pregovora i pod uticajem primirja što se naziralo na horizontu nakon četiri teške ratne godine, a ne organizovanom revolucionarnom akcijom“, istakao je Luković.
Luković je naglasio da su u periodu od 21.decembra 1919. do kraja januara 1920. Italijani i Francuzi iz Tivta i Boke odvukli preostale veće i modernije zaplijenjene bivše autrougarske brodove.
„Na koncu cijele priče koja se potegla do okončanja Versajske mirovne konferencije i dogovora o podijeli ratnog plijena, Jugoslovenima su ostale samo mrvice od nekada moćne austrougarske flote koja se njima predala, pa je Kraljevina SHS na kraju u Tivtu 1921. Godine, preuzela samo 12 torpiljarki i nekoliko zastarjelih pomoćnih brodova. Sve ostalo, razgrabljeno je i otišlo put Italije, Francuske, Velike Britanije i SAD“, zaključio je Luković.
U saradnji sa Generalnim konzulatom Srbije iz Herceg Novog u Zbirci pomorskog nasljeđa prikazan je dokumentarni filmi „Zaboravljeni admiral- Ernest Trubridž“.
Film donosi biografsku priču o britanskom admiralu Ernestu Trubridžu koji je stigao u Beograd 1915. godine i kao komandant britanske misije na Dunavu zajedno sa srpskim vojnicima suprotstavio se napadu na Srbiju. Film u produkciji RTS iz 2017.g. je zasnovan na dnevnicima admirala Ernesta Trubridža koje je vodio tokom boravka u Srbiji i u kojima su zabilježeni najznačajniji trenuci tokom ratovanja sa srpskom vojskom. Dobar dio ovog dokumentarnog filma o britanskom admiralu koji je bio i glavni zapovjednik savezničke flote na Mediteranu i ratni komandant luke Medova sniman je u Londonu.
Pored brojnih posjetilaca događaju koji su podržalli Porto Montenegro i Centar za kulturu prisustvovali su britanska ambasadorka u Crnoj Gori Elison Kemp i konzul Republike Srbije, Zoran Dojčinović.
