~Identitetski nesklad postoji između onoga što su bokeške i mediteranske vrijednosti i onoga što sobom donosi masovni turizam – buku, nekontrolisanu gužvu, preopterećenu infrastrukturu…
Hoćemo li i možemo li da pobjegnemo od haosa i nesklada koji se prethodnih godina/decenija proizvodi u Boki Kotorskoj-Budvi, jedno je od pitanja na koje odgovore traži (i nudi) dr Vuk Vuković, producent iz Herceg Novoga.
Jedan je od učesnika konferencije “REpozicija” koja se 24. i 25. jula održava u Budvi, kao uvod za kandidaturu “Evropska prijestonica kulture Budva Boka 2028”. Zajedno sa Gillesom Petersonom, jednim od vodećih muzičkih producenata i Markom Pavlovićem, istoričarem umjetnosti i vlasnikom kluba Casper u Budvi, Vuković će se baviti i pitanjem “repozicije muzičkog identiteta Budve i Boke”.
SUKOB IDENTITETA I “IMIDŽA”
Boka News: Na šta mislite kada kažete “haos i nesklad” u kontekstu “identiteta gradova”?
Vuk Vuković: Mislim na identitetski nesklad koji postoji između onoga što su bokeške i mediteranske vrijednosti i onoga što donosi masovni turizam kao “vrijednost” sa sobom (buku, nekontrolisanu gužvu, preopterećenu infrastrukturu…). Nesklad se pogotovo odnosi između onoga što je naš identitet i onoga što je nas imidž: kako mi sebe vidimo, odnosno kako želimo da se vidimo i kako nas drugi vide. Jesu li Boka i Budva mala mediteranska sredina ili tranzitna stanica između Dalmacije i Ade Bojane (sudeći po saobraćaju i nepostojećoj saobraćajnoj infrastrukturi); je li Kotor “grad kulture i kulturnog turizma” kako je svojevremeno zvučala eksplicitna vizija ove opštine ili je zaobilaznica do Novog/Tivta kako je implicitno sugerisao jedan od ministara dok u Boki nije funkcionisao trajektni prevoz; je li Herceg Novi grad kulture i umjetnosti u najširem smislu ili je metafora Mrduše Donje iz sve aktuelnijeg dramskog djela Iva Brešana; je li Tivat grad elitnog turizma ili elitne prostitucije? Razumijem da ove situacije ili ovako postavljena pitanja mogu naići na otpor, pogotovo kod partijsko-političkih aktera, ali je suočavanje sa njima nužno da bi nam svima bilo bolje. Ni situacije ni pitanja nisu spontani proizvod okolnosti, već rezultat rada i nerada na ovim poljima.
MIJENJANJE MUZIČKIH DISKURSA GENERACIJA i KULTURNIH POLITIKA GRADOVA
Boka News: Na koji način namjeravate da kroz “REpoziciju” ostvarite ideju ponovnog pozicioniranja muzičkog identiteta Budve i Boke”?
Vuk Vuković: Cilj našeg projekta je da doprinese repoziciji javnog muzičkog diskursa grada Budve – a samim tim i doprinose repoziciji javnog muzickog diksursa i cijele Boke jer su gradovi ove regije kompatibilni u navikama, iskustvima i bioritmu. Svakako da je situacija u Budvi najizazovnija i mišljenja smo da bi promjena javnog muzičkog diskursa u Budvi uticala i na ostale gradove regije.
Tema kojom će se baviti ovogodišnja konferencija REpostiton jeste istraživački, muzički i producentski rad Gilles Petersona, koji je svojim djelovanjem uticao na mijenjanje muzičkih diskursa cijelih generacija, ali i na mijenjanje kulturnih politika gradova u kojima je radio svoje projekte. Njegov kulturološki uticaj predstavlja odličan primjer na koji bi se regija Budve i Boke mogla ugledati – ne samo kroz približavanje tog fenomena učesnicima konferencije, već i građanima regije, što predstavlja mogućnost upoznavanja sa procesom nastanka promjena u sferi kulture, a koje su posljedica Petersonovog rada. Programski urednik Caspera, Marko Pavlović duže od tri decenije Casper razvija kao multidisciplinarnu platformu za domaću publiku i turiste čime se pozicionirao kao relevantan i referentan akter na nezavisnoj sceni kulturne mape Budve.
TRANSFORMACIJA IDENTITETA
Boka News: Kako “muzička repozicija” ide uz kandidaturu Budve za Evropsku prijestonicu kulture?
Vuk Vuković: Uz autoritet titule kakva je Evropska prijestonica kulture, naš krajnji cilj je 2028. godina – kao godina programske i produkcione izvrnosti konferencije. Interesuje nas konkretna implementacija pozitivnih primjera mijenjanja javnog muzičkog dikursa gradova i regija širom svijeta. U narednim godinama REpostion bi predstavio niz primjera iz svijeta umjetnosti, književnosti, muzike, filma i medija, marketinga i odnosa sa javnošću, a učesnici konferencije – sa kojima smo već u komunikaciji – bi bili gosti iz cijelog svijeta, a upravo dijalog i razgovor sa njima je osnov transformacije identiteta.
Kandidatura Budve i Boke za Evropsku prijestonicu kulture jeste najbolja moguća šansa za implementaciju repozicije cjelokupnog kulturnog diskursa regije, a ova konferencija, kao sastavni dio ove kandidature, uz sve ostale prijavljene projekte, trebalo bi da bude vrlo jak alat da se to i ostvari.
ŠTA SMO I ŠTA ŽELIMO BITI
Boka News: Šta je potrebno da se uradi u tom smjeru, ko je krajnji korisnik tog kulturnog proizvoda – da li je to i običan građanin Boke, starosjedilac ili turista? Postoji li ikakva strategija razvoja ovih gradova, da se misli i radi vizionarski?
Vuk Vuković: Da bismo razgovarali o rezultatima, trebalo bi djelovati na dva kolosjeka. Prvi, za širi kontekst važniji, je problema javnih politika, odnosno – naša kapacitiranost da te politike donosimo, sprovodimo i evaluiramo. Crnogorski gradovi, osim na nivou incidenta – i tu mislim npr. na Cetinje, muku muče sa osnovnim strateškim dokumentima koji se tiču kulture. Ti dokumenti ili nisu pripremljeni, ili su potpuno metodološki neutemeljeni, preopširni, bez jasnih kriterijuma, indikatora i parametara za donošenje tih dokumenata. Konkretno, u Budvi trenutno traje javna rasprava povodom Nacrta Programa razvoja kulture Budva za period 2024 – 2028. godine, ali je i taj dokument preopširan, pun opštih mjesta, nedovoljno fokusiran i orjentisan na budućnost. Istine radi, on je posebno dobro utemeljen u teorijama javnih politika i u analizama određenih segmenata (npr. kulturna baština), ali potpuno zanemaruju polje savremene umjetničke produkcije – kako na nivou trenutnog stanja, tako i na nivou projekcije, odnosno strateških odluka, što je suština takvih dokumenata. Slična situacija je i na nacionalnom nivou, gdje već godinama čekamo da bude usvojen Nacionalni program razvoja kulture. Da ironija bude znakovitija, oba ova dokumenta su u nacrtu i oba ističu da je razlog donošenja – eksplicitno ili implicitno – Evropska prijestonica kulture, što je pogrešan korak, ali i pogrešan znak onima koji odlučuju o kandidaturi: poručujemo da to radimo orjentisani na projekat i fond koji nam taj projekat otvara, a ne jer nam je to zakonska obaveza ili, još važnije, suštinska potreba našeg društva.
Drugi kolosjek, važniji za programske ciljeve konferencije REpozicija, je umjetničko-istraživački proces mapiranja i projekcije muzičkog identiteta i muzičkog diskursa Budve i Boke. Šta smo i šta želimo biti – ključna su pitanja koja postavljamo danas, a za odgovorima želimo da tragamo u kontinuitetu jer – niti nudimo adhoc rješenja, niti imamo iluziju da je identit fiksna i konačna kategorija. Što prije tu iluziju, zajedno, dekonstruišemo, prije ćemo shvatiti da je identitet fluidna kategorija i da je njegova ljepota upravo u toj različitosti. Tome, decenijama, pokušava da nas nauči i UNESCO kroz Univerzalnu deklaraziju o kulturnoj raznolikosti. REpozicija je, stoga, proces postavljanja važnih pitanja, čak i bolnih za naše društvo, i preispitivanje mogućih scenarija razvoja. Ako tome pristupimo iskreno i iz autentičnih potreba naših zajednica – korisnici uspjeha će zaista biti svi – i građani, i starosjedioci, i mještani, ali i turisti. Upravo radi toga, REpozicija otvara vrata razgovoru i dijalogu, ali isključivo u odnosu na autentične potrebe našeg društva.
KAKO DA UZ POMOĆ KULTURE STIGNEMO DO ONOGA ŠTO ŽELIMO DA BUDEMO
Boka News: Mnogi smatraju da Budva, čiji su vlastodršci nekontrolisanom, neplanskom urbanizacijom na prvo mjesto stavili privatne interese, na račun kvaliteta života stanovnika, nema šansi za kandidaturu sama po sebi, te se zato “šlepa” na račun Boke kotorske. Da li je realna ideja o “Zajednici primorskih opština”, postoji li u tom pravcu dobra volja lokalnih samouprava Tivta, Kotora, H.Novoga; ima li podrške nevladinog sektora, volonterskih organizacija, umjetničke branše…? Koje su šanse da Kotor, grad UNESCO-a bude kandidat za ovu prestižnu titulu?
Vuk Vuković: Nekontrolisana i neplanska urbanizacija, sopstveni kapitalistički interesi i niz pogrešnih odluka koje su u naše ime donosili političari i političarke mogu biti šansa, u okviru kandidature, da probleme koje su pouzrokovali pokušamo da riješimo strateški, ali i kreativno. Pitanje kandidature je, dakle, mnogo više pitanje – ideje, vizije i metodologije, odnosno pitanje – kako ćemo od situacije gdje smo trenutno stići do onoga što želimo da budemo, uz pomoć kulture kao održivog resursa. Važno je da govorimo o projektima koji su devastirali naše gradove, a njih u Boki i Budvi nije malo. Dovoljno je samo da pomenemo Kotor koji je možda jedan od rijetkih gradova čija je devastacija, u kontekstu kulturnog pejzaža, bila – legalna devastacija. Činjenica da smo, Kotor kao grad i Boka kao buffer zona, i dalje na UNESCO listi svjetske kulturne i prirodne baštine je plod kriznih intervencija pojedinaca koji su znali da se izbore sa zatečenim stanjem, mislim prije svega na antropološkinju Milicu Nikolić, koja je lično zaslužna za to, baš kao i za uspješnu kandidaturu Bokeljske mornanice. Međutim, angažman pojedinaca nije dovoljan ako želimo dugoročne rezultate – i se nadovezujem da vaše pitanje o “dobroj volji lokalnih samouprava”. Ako je suditi po PR saopštenjima, sastancima projektnih timova, birokratskim odlukama i kompleksnoj administraciji – dobra volja je itekako prisutna. Ali, ne treba smetnuti sa uma da je “PR” često tehnika kojom želimo da postignemo da nam imidž bude mnogo ljepši, bolji i efikasniji od identiteta. Lično se plašim da lokalne samouprave možda i imaju dobru volju da učestvuju u ovim procesima, ali isključivo do granice koja se podudara sa njihovim partijskim interesima. Radujem se danu kada ću, javno, priznati da sam pogriješio u ovoj ocjeni. Kada je riječ o kandidaturi, mislim da svi gradovi u taj proces ulaze sa svojim autohtonim vrijednostima i da te vrijednosti treba da budu odraz našeg autentičnog iskustva, odnosno – resurs kojim ćemo u toj 2028. godini biti bolje, pristojnije i uređenije društvo.
ISKUSTVO “GUBITNIKA”
Prije par godina H. Novi je konkurisao kao kandidat za Evropsku prijestonicu kulture –zašto nije izabran?
Vuk Vuković: Proces kandidature je kompleksan i zahtjev, a kao takav trebalo bi da uključuje niz aktera koji tom procesu mogu da pomognu na različite način. Podrazumjeva se, između ostalog, niz aktivnosti koje treba uraditi da bi određeni grad uopšte mogao da konkuriše za ovu prestižnu titulu. Herceg Novi je 2016. godine konkurisao za titulu EPK 2021. godine i “izgubio” od Novog Sada koji je taj projekat u prethodnom periodu i realizovao. Projekat “Umjetnost pomirenja” zamišljen je dosta ambiciozno i počivao je na ideji da je Herceg Novi zaboravljeni grad, odnosno na konceptu “(Ne)Prijatelji” i ideji da su ga neprijatelji izgrađivali, a prijatelji devastirali, te da je tanka linija između prijateljstva i neprijateljstva. Ova ideja zvučala je tada, ali mi se čini da zvuči i danas – dosta hrabra i kompleksna, ali je problem sa ovom idejom – ono što je i problem sa odnosom identiteta i imidža. Ona nije potekla “iznutra”, nije bila organska potreba naše zajednice, niti naše sredine, a dodatno smo pokazali kadrovsku, programsku i administrativnu nekapacitiranost da se projektom bavimo. Pokušaću slikovito: jedna od osnovnih obaveza uz aplikacionu knjigu je donošenje strateškog plana razvoja kulture. Radna grupa, čiji sam bio član, prvo je donijela Smjernice za Program razvoja kulture 2017-2022 koje je usvojila Skupština opštine Herceg Novog i taj dokument je u mišljenju Komisije koja je procjenjivala kandidaturu posebno pohvaljen. Međutim, kao radna grupa, nikada nismo uspjeli da napišemo Program razvoja kulture, kao krovni dokument, jer nismo mogli da dobijemo osnovne podatke od institucija kulture čiji je osnivač Opština Herceg Novi – mislim prvenstveno na JUK Herceg fest i JU Gradski muzej Mirko Komnenović i Galeriju “Josip Bepo Benković”. Je li bilo pitanje nekapacitiranosti ili nečeg drugog – danas je nebitno, ali je bitno da ni dalje nemamo Program razvoja kulture Opštine Herceg Novi. Istine radi, Sekretarijat za kulturu i obrazovanje je učinio niz koraka ka ovom dokumentu, a tu mislim i na reprezentativno empirijsko istraživanje o kulturnim potrebama i navikama građana i građanki Herceg Novog, što je odlična osnova za strateške dokumente.
Naravno, ne treba imati iluziju da je svaka EPK priča – uspješna. Niz je neuspješnih projekata, a vjerujem i žaljenja na transnacionalnom nivou zbog odluka o gradovima koji su nosili EPK titulu. Dobar indikator za ovakvo promišljanje je i pitanje – da li je nešto od predloženih projekata realizovano bez obzira na to da li smo ponijeli titulu ili ne. U Herceg Novom, odgovor je, prepostavljate – ne.
O VUKU
Dr Vuk Vuković je profesor Fakulteta dramskih umjetnosti Univerziteta Crne Gore, a na Fakultetu političkih nauka, Filozofskom fakultetu i Fakultetu likovnih umjetnosti predaje predmete iz oblasti digitalne i audiovizuelne kulture i savremene medijske produkcije.
Gostujući je profesor na interdisciplinarnim master studijama internacionalnog programa UNESCO Chair in Cultural Policy and Management (Interculturalism and Mediation in the Balkans) za predmet Digitalna transformacija medija i kulture. Recenzent je Agencije za kontrolu i obezbjeđenje kvaliteta visokog obrazovanja Crne Gore, a bio je bio je i član nacionalnog Tima za reformu visokog obrazovanja (HERE, Erazmus+, 2014-2017).
Član je strukovnog Vijeća za umjetnost Senata Univerziteta Crne Gore, Komisije za master studije i Komisije za mobilnost. Angažovan je kao ekspert i konsultant za program medijske pismenosti (L2D media literacy Montenegro program, The International Research & Exchanges Board – IREX). Pored brojnih naučnih I istraživačkih radova, objavio je i monografiju Društveni mediji i upravljanje komunikacijama (2019, FDU). Nagradu Arhont dobio je za inovativnu ideju i uspješan menadžment projekta FIST Radio.
/M.D.Popović/
Foto: Privatna arhiva
