U Perastu se svake godine svečano obilježava 15. maj kao sjećanje na nevjerovatnu pobjedu nad Turcima 1654. god . Tu pobjeda je pripisana pomoći Bogorodice , jer su snage Peraštana, 1 na 50 Turaka, bile tako male da su samo sa nebeskom pomoći mogli pobijediti. Zato su dali zavjet da će svake godine obilježiti sjećanje na pobjedu i zahvaljivati Bogu i Bogorodici za udijeljenu milost.
Poslije turskog zauzimanja Herceg Novog i Risna 1482., turskog osvajanja Crne Gore 1496. i dobrovoljnog prelaska Grblja pod sultanovu vlast, ostatak Boke, koji je bio u sastavu Mletačke republike, je sa svih strana bio okružen Osmanskim carstvom. Kada su Turci1571. zauzeli Bar i Ulcinj, mletačka teritorija je postala uža i više ugrožena. Bokeljska mornarica je, pored drugih funkcija, imala i vojnu, braneći zaliv i obalu i učestvujući u pomorskim bitkama i ratovima mletačke protiv turske flote. I u vrijeme mira između Mletačke republike i Osmanskog carstva ovdje su bili stalni sukobi na kopnu i na moru. Kada su Turci pretvorili Ulcinj u glavnu gusarsku bazu na Jadranu, a gusarski brodovi su postojali u Herceg Novom i Risnu, za bokeljske pomorce su žestoki sukobi sa njima postali dio svakodnevice. Posebno se isticao Perast, koji je imao strateški položaj na granici sa turskim Risnom , te kontrolisao prolaz kroz tjesnac Verige. Za zasluge su Bokelji, posebno Peraštani, dobijali velike ekonomske privilegije, plemićke titule i ordenje od Mletačke republike.
Turci su 1654. odlučili da napadnu sa velikim snagama mali Perast. Peraštani su imali dobru obavještajnu službu na turskoj teritoriji i pravoslavni sveštenik Radul iz Riđana im je javio da se sprema napad, pa su imali kratko vrijeme da se pripreme. Problem je bio što se velika većina odraslih muškaraca nalazila na plovidbi, pa su bili angažovani i djeca i starci. Mletačke vlasti iz Kotora su im poslale samo 30 vojnika u pomoć u tvrđavu Svetoga Križa iznad grada, tako da je Perast branilo oko 100 naoružanih muškaraca. U napadu 15. maja je učestvovalo oko 5.000 turskih vojnika pod komandom Mehmed-age Rizvanagića, uz pomoć brodova iz Herceg Novog. Uprkos ogromnoj brojčanoj inferiornosti, Peraštani su na čelu sa kapetanom grada Krstom Viskovićem organizovali izvanrednu odbranu. Turci su provalili u grad i zapalili oko 30 kuća, ali su onda Peraštani prešli u kontranapad i iznenadili neprijatelja, ubili preko 70 Turaka i komandanta Mehemed-agu, a ranili oko 300, zaplijenili tri zastave, a ostale Turke su natjerali u bjekstvo. U međuvremenu su osam brodova iz Herceg Novog opljačkali dva otoka ispred grada, ali su se i oni povukli. U znak zahvalnosti Bogorodici Peraštani su crkvi Gospe od Škrpjela poklonili srebrni reljef sa prikazom bitke.
Ovaj datum se obilježava nizom vjerskih i drugih manifestacija. Po već ustaljenom protokolu, Glavni odred Bokeljske mornarice defiluje u pratnji Gradske muzike iz Kotora, postrojava se na trgu ispred crkve svetog Nikole i pleše tradicionalno Kolo. Slijedi procesija ulicama Perasta sa Gospinom ikonom, djelom najboljeg kotorskog gotskog slikara Lovra Dobričevića, koja je prethodno prenesena sa otoka Gospe od Škrpjela. Nakon toga se u crkvi svetog Nikole održava svečana misa. Po njenom završetku slijedilo je vjekovima tradicionalno „gađanje kokota“, koje je zadnjih godina izazvalo proteste nekih nevladinih organizacije, pa ga je Veterinarska inspekcija zabranila.
Vanredne mjere zbog pandemije su onemogućile ove godine uobičajeni program proslave, izuzev vjerkog obreda u skladu sa propisima, pa na ovaj način podsjećamo na nju.
/prof. dr Antun Sbutega – Admiral Bokeljske mornarice Kotor/
