Piše: Siniša Luković
U najsjevernijem dijelu „R“ sekcije groblja Cathay, jednog od glavnih grobalja u Kardifu- glavnom gradu pokrajine Vels u Velikoj Britaniji, na velikom kamenom krstu nalazi se uklesan prepoznatljiv grb jedne bokeljske plemićke porodice.
Na gornjem polju štita koji je osnov grba je golub sa maslinovom grančicom u kljunu, a ispod njega luk sa strijelom. Porodično je to obilježje familije Luković i vrlo je čudno da se nalazi tako daleko od zavičaja ove familije – Prčanja u Boki Kotorskoj. Ipak, u blizini krsta sa porodičnim grbom Lukovića u Kardifu je i grobnica na čijoj kamenoj ploči latinskim jezikom piše da tu od 1860.godine, počiva „grof (konte) Petar Antonov Luković Kotorski, ne zaboravljen za života, niti će od nas biti zaboravljen u smrti“.
U pitanju je po svemu sudeći, grob jedan od potomaka grofa (konta) Antona Tripunovog Lukovića (1832-1911), poznatog bokeljskog brodovlasnika i jednog od najvećih i najbogatijih bokeških tajkuna iz druge polovine 19.vijeka, a koji je ostavio i neizbrisiv trag u privrednoj istoriji Kardifa. Petar (Pietro) je bio jedna od njegovih sinova koji je na žalost, preminuo u najranijem djetinjstvu, nekoliko godina nakon što je njegov otac doselio u Vels iz Boke Kotorske i ovdje zasnovao porodicu.
Iako je bio veoma uspješan i bogat biznismen, te značajan brodovlasnik koji je ostvario međunarodnu karijeru, o kontu Antonu Lukoviću je vrlo malo pisano u domaćim izvorima. Današnjoj javnosti u Boki on je više nego po svojim ekonomskim i pomorskim poduhvatima, poznat po činjenici da je od 1897. do svoje smrti 18.maja 1911., on bio admiral Bokeljske mornarice i da je punih 14 godina bio na čelu ove drevne organizacije bokeljskih pomoraca, preuzevši njeno vođenje od svog brata, konta Marka Lukovića koji je admiral Bokeljske mornarice bio od 1878. do 1897.godine.
Anton Luković rođen je 1832.godine u Kotoru u porodici poznatog pravnika, konta Tripuna Ivana Pavla Lukovića i njegove supruge Ane Paulete di Cattaro. Osim Antona, par je imao još troje sinova: Marka, Vičenca i Pjera-Antona Lukovića. Porodica Luković inače, plemićku titulu nosi od 27.marta 1773. kada je dekretom Mletačkog Senata i dužda Alviza IV Močenigoa, pomorski kapetan Marko Luković sa Prčanja za svoje zasluge stečene u ratu i miru, dobio titulu konta za sebe i svoje potomke.
U svojoj istorijskoj monografiji „Prčanj“ iz 1937. poznati bokeljski istoričar i kulturni radnik, sveštenik don Niko Luković, zapisao je da je Antion Luković završio Gimnaziju u Kotoru i polagao maturu kao klerik. Međutim, sveštenički poziv ga nije privlačio, pa je bilo određeno da mladi Anton školovanje nastavi na čuvenom Univerzitetu u Padovi i studira pravo, poput svog oca. Mladićev nemirni duh ipak je učinio da se on umjesto na studije u Italiju, uputi na more, pa se Anton 1848. ukrcao na prčanjski brik „Slavomir“ od 247 tona i otisnuo u neizvjesnost i avanturu. Nakon nekoliko mjeseci plovidbe „Slavomirom“, jedrenjakom koji je pripadao Prčanjanima Filipu Lukoviću i Pavlu Veroni, mladi Anton Luković se sa broda iskrcao u britanskoj luci Kardif u Velsu, sa samo pet britanskih funti u džepu. Počeo je da se ovdje bavi raznim poslovima pri čemu je pokazao izuzetan preduzetnički dar i spremnost na rizik. Ubrzo je stekao prvi značajniji kapital koji je nastavio da ulaže u poslove vezane za pomorsku agenturu i trgovinu metalima i glavnim velškim izvoznim proizvodom – čuvenim kardifskim ugljem. Luković je u narednih par godina postao i vlasnik nekoliko velških rudnika.
Poslovni partner u ovom poduhvatu mu je bio brat Marko koji je organizovao drugi dio poslovnog lanca – u Boki i Dalmaciji, te glavnim austrijskim lukama Trst i Venecija, kao i u još nekim drugim lukama po Evropi. Anton razvija biznis kupujući i gradeći više brodova – jedrenjaka koji su plovili pod austrijskom zastavom. Osim njegove robe koju je izvozio iz Velsa, ti brodovi su prevozili i druge terete, ali i putnike širom svijeta.
Prema podacima iz Pomorskih godišnjaka (Anuario Marittimo) centralne austrijske (kasnije austrugarske) Pomorske Vlade u Trstu, konte Anton Luković je samostalno ili u suvlasništvu, posjedovao čak 12 jedrenjaka: barkove „Conte Arturo L.“, „Conte Oscar L.“, „Conte Iginio L.“, „Cavalier Craft“ „Isabella“ i „Iskra“, brik-škunu “Lucovich A.T.“, brikove „Nettuno“,“Favorito“, „Peppina B“ i „Ljubica“, te brigantin „Andrić“. Dio brodova dobio je imena po članovima njegove porodice: sinovima Oskaru, Iđiniju i Arturu, te supruzi Izabeli.
Konte Anton se naime, u Kardifu oženio Izabelom Mod Doukin, potomkinjom tamošnje plemićke porodice Doukin koja je nekada ima velike posjede u tom dijelu Velsa. U vrijeme kada je mladi bokeljski preduzetnik oženio, Izabelina porodica je međutim, već bila izgubila najveći dio svog imetka. To nije poremetilo sreću mladog bračnog para pa su Antonio i Izabela tokom zajedničkog života dobili četvoro djece, među kojima po svemu sudeći i malenog Petra sa početka ove priče, koji je na žalost, umro u najranijoj mladosti.
Poslovi konta Antona su prosto cvjetali u drugoj polovini 19.vijeka – ugalj i metal iz Britanije prodavao je širom Evrope, njegovi brodovi vozili su njegove, ali i terete drugih krcatelja, a neki od njih poput barka „Conte Oscar L.“ tih su godina u daleku Australiju doveli i prve doseljenike sa područja tadašnje austrijske pokrajine Dalmacija. Ostalo je zabilježeno da je samo bark „Isabella“ u dva putovanja koja je godišnje obavljao preko Atlantika na relaciji Evropa- Antili, svom vlasniku kontu Antonu Lukoviću godišnje donosio po 30.000 zlatnih franaka čiste dobiti. Poređenja radi, tih je godina inače, cijena izgradnje potpuno novog jedrenjaka tipa bark, nosivosti 600 tona, iznosila 50.000 franaka…
Konte Anton je na svojim brodovima zapošljavao prvenstveno bokeljske pomorske kapetane i posadu iz naših krajeva, a čestim je dobročinstvima pomagao rodni kraj, Njegovo najveće dobročinstvo desilo se 13.februara 1889. kada je konte Anton Luković pred advokatima u Kardifu, sklopio darovni ugovor kojim je svoje veliko imanje u Tivtu na obali između rta Seljanovo i Pina, poklonio austrougarskoj Ratnoj mornarici, da bi ona na tom mjestu izgradila Pomorski arsenal, a Tivat od malog ribarskog i težačkog mjesta, bio transformisan u industrijski centar u kome će „domaći ljudi dobili koru kruha“, kako to piše u odluci tadašnjeg tivatskog Opštinskog vijeća.
Konte Anton Luković je toliko bio značajan za ekonomiju Kardifa i Velsa da je izabran za potpredsjednika britanske Privredne komore sa sjedištem u Londonu. Iz brodovlasničkog posla on se povukao 1899. kada je prodao svoj zadnji brod, bark „Isabella“ – posljedni veliki prčanjski jedrenjak duge plovidbe. Godine 1909. već ostarjeli bokeljski preduzetnik sve poslove prepustio je jednom od svojih sinova. Ipak, Lukovićevo poslovno carstvo u Britaniji nije se dugo održalo jer je njegovog očito prilično naivnog potomka, prevario jedan od njegovih poslovnih partnera koji je pobjegao sa većinom kompanijskog novca, pa je firma vještog Prčanjanina, konta Antona Lukovića na kraju bankrotirala. On ipak, nije dočekao da vidi taj neslavni kraj, jer je preminuo 18.maja 1911. u Kardifu gdje je i sahranjen. Potomci konta Antona i danas žive u Velikoj Britaniji i SAD-u.
BRODOVI U VLASNIŠTVU/SUVLASNIŠTVU KONTA ANTONA LUKOVIĆA
Brik „Ljubica“ od 315 tona, sagrađen 1852. u Rijeci, prodat 1871. a javnoj licitaciji u Engleskoj.
Brik „Andrić“ od 238 tona, sagrađen 1858. u Rijeci, godine 1874. smanjena mu je kategorija plovidbe na obalnu.
Brik-škuna „Lucovich A.T.“ od 240 tona, sagrađen 1865. u Kjođi u Italiji, potonuo 14.novembra 1875. kod Jafoa u današnjem Izraelu.
Brik „Nettuno“ od 367 tona, sagrađen 1867. u Rijeci, potonuo septembra 1876. na ušću rijeke Žironde u Francuskoj.
Brik „Favorito“ od 244 tone, sagrađen 1858. u Rijeci, prodat novembra 1881.godine u Aleksandriji.
Brik „Peppina B“ od 345 tona, sagrađen 1856. u Bakru, prodat 14.jula 1881. godine. Bark „Iskra“ od 478 tona, sagrađen 1856. u Sunderlandu u Velikoj Britaniji, prodat 1887. godine porodicama Kamenarović i Radoničić iz Dobrote.
Bark „Cavalier Craft“ od 346 tona, sagrađen 1869. u Mowbrai Quai-ju u Velikoj Britaniji, napušten 9.aprila 1888. godine u Montevideu, Urugvaj, nakon pretrpljene teške havarije.
Bark „Conte Oskar L.“ Od 953 tone, sagrađen u Spoturnu u Italiji 1871. godine, prodat 1893. Alfredu Martinoliću iz Malog Lošinja.
Bark „Conte Iginio L.“ od 483 tone, sagrađen 1864. u Hyltonu- u Velikoj Britaniji, potonuo je 12.januara 1894.godine.
Bark „Conte Arturo L.“ od 518 tona, sagrađen 1872. u Kopru, prodat 1889.godine dobrotskim familijama Dabinović i Radoničić.
Bark „Isabella“ od 352 tone, sagrađen 1871.godine u Clympingu, Velika Britanija, prodat 19.februara 1899.godine u Trstu nekom turskom državljaninu.
/S.L/
*Fond za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija
