Pojedine države u svijetu su ukinule praksu mijenjanja računanja vremena, a i dalje postoje sporenja treba li pomjerati sat dvaput godišnje ili uvesti samo zimsko računanje
Tik-tak. Vrijeme je da se ponovo pomjera sat.
Na zimsko računanje vremena prelazi se svakog posljednjeg vikenda u oktobru, u noći između subote i nedelje.
A na ljetnje krajem marta.
Zahvaljujući pametnim telefonima, računarima i ostalim uređajima povezanim na internet, digitalne kazaljke se automatski pomjeraju unapred ili unazad.
Pojedine države u svjetu su ukinule praksu mjenjanja računanja vremena, a i dalje postoje sporenja treba li pomjerati sat dvaput godišnje ili uvesti samo zimsko računanje.
Jedan od razloga koji se najčešće navodi kao motiv za napuštanje ljetnjeg računanja su naučna istraživanja o uticaju pomjeranja sata na zdravlje ljudi, koja se sve češće sprovode u svjetu, a uglavnom pokazuju negativne posledice te prakse.
Istraživanje iz 2016. godine u kojem je ispitana povezanost između pomjeranja na ljetnje računanje vremena i saobraćajnih nezgoda pokazuje da je od 2002. do 2011. godine prelazak na letnje računanje vremena izazvao više od 30 smrtnih slučajeva, uz materijalnu štetu od 275 miliona dolara godišnje.
Evropska komisija je pre više godina predložila ukidanje sezonskog pomeranja sata, ali saglasnost još nije postignuta.
Predlog je 2019. godine podržao Evropski parlament, ali konačna odluka nije donjeta, jer je u martu 2020. godine proglašena pandemija korona virusa, u većini država Evrope uvedene su stroge epidemiloške mere, pa je izjašnjavanje o ovom pitanju odloženo.
Zašto je uvedeno ljetnje vrijeme?
Osnovna ideja je da se bolje iskoristi dnevna svetlost.
Leti kada su duži dani, pomjera se sat tako da se jedan jutarnji sat „ukrade” i doda večeri – kako bi mrak pao kasnije.
To je, najpre, smislio američki političar i naučnik Bendžamin Frenklin, davne 1784. godine.
Objavio je esej u kojem je predlagao da ljudi ranije ustaju i tako uštede na svjećama.
Novozelandski naučnik Džordž Vernon Hadson zaključio je da čoveku više odgovara život danju nego noću i zbog toga je 1895. godine predložio da se kazaljke na satu pomere dva sata unapred kako bi se tokom leta iskoristilo više dnevnog svetla nego u popodnevnim satima.
Slična ideja je pala na pamet i praprapradedi pevača grupe Koldplej Krisa Martina – Vilijemu Vilitu 1907. godine.
On je objasnio da mu je to sinulo kada je tokom letnjeg jahanja ujutro primetio koliko je zavesa još spušteno.
Ipak, nije doživeo da to vidi u Velikoj Britaniji.
Letnje računanje vremena prva je uvela Njemačka 1916. godine, a nekoliko nedjelja kasnije i Velika Britanija.
Obje su tada bile u jeku Prvog svjetskog rata i bilo im je vrlo značajno da što bolje iskoriste dnevnu svetlost, a sačuvaju ugalj.
Sledeće godine to je uradila Rusija, a 1918. i Sjedinjene Američke Države.
Ipak, u mirnodopskim uslovima to nije zaživjelo u Americi.
Pod pritiskom farmera, američki predsednik Vudro Vilson ubrzo je ukinuo letnje vreme, navodeći da se zemlja ponovo vraća „Božjem vremenu”.
Ni u Evropi nisu postojala pravila koja bi važila za sve.
Tokom Drugog svjetskog rata Britanci su, na primer, udvostručili uštedu – pomjerali su časovnike dva sata unapred.
Tek posle ovog rata u Americi je nastao haos oko računanja vremena, piše portal Astronomija.
U zapadnoj Virdžiniji na jednoj autobuskoj liniji od pedesetak kilometara putnici su čak sedam puta morali da pomeraju kazaljke na časovnicima da bi ih uskladili sa propisanim tačnim vremenom.
Transportni, kao i mnogi drugi gubici bili su milionski.
Ljetnje računanje vremena u tadašnjoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji uvedeno je tek 27. marta 1983. godine.
Nastradali zbog pomjeranja sata
Neusklađenost zbog pomeranja sata do skoro je pravila probleme ljudima.
Ekstreman primer su palestinski gerilci koji su pre 20 godina sa Zapadne obale prokrijumčarili tempirane bombe u Izrael.
U septembru 1999. Zapadna obala je još bila na ljetnjem računanju vremena, dok je Izrael pomerio časovnike za jedan sat unazad.
Palestinci nisu znali za promenu vremena i bombe su eksplodirale sat pre nego što su planirali, dok su ih još postavljali.
Poginula su trojica ekstremista koji su, navodno, planirali da ubiju više stotina ljudi.
Gdje se sve koristi?
Danas na svjetu čak 110 od 192 države koristi letnje računanje vremena, a ono se ne koristi u Kini, Japanu, Južnoj Koreji i širom afričkog kontinenta, piše Nacionalna geografija.
Većina zemalja koje ga koriste su u Evropi i Severnoj Americi.
Island je izuzetak, pošto je mnogo severnije od cele Evrope i ima ekstremnije varijacije dnevnog svetla i mraka tokom godine, pa ne bi imali mnogo koristi od pomeranja sata.
Bjelorusija, Gruzija i Rusija su, takođe, odabrale da imaju isto vreme i zimi i leti.
Za zemlje na ekvatoru, gde dnevnog svetla ima približno isto tokom cele godine, nema potrebe za ovakvim uštedama.
Tako je i u Arizoni i na Havajima, koje imaju sunca tokom cele godine.
Sve ostale savezne države u Americi pomeraju sat u proleće i jesen.
I za i protiv
Članice EU dobile su 2001. obavezu da uvedu takozvano – ljetnje vreme, kako bi se trgovina i transport na zajedničkom tržištu nesmetano odvijala i smanjili troškove energije.
Dodatni dnevni sati u letnjem periodu mogli bi da smanje troškove građana na veštačko osvetljenje i omoguće im da slobodno vreme provedu na otvorenom.
Ipak, pokazalo se da su realne uštede energije prilično marginalne.
Smanjenje električne energije nadoknađuje se povećanom upotrebom grejanja ili klima uređaja, a takođe i goriva u vozilu.
Pritom, neki od glavnih trgovinskih partnera EU, poput Kine, Rusije i Turske, ne pomeraju sat.
Fincima nije isto kao Grcima
Finska je pozvala na ukidanje letnjeg vremena, nakon što je 70.000 građana potpisalo peticiju kojom se to zahteva.
U junu Finska ima 18,5 sati dnevne svetlosti, a u decembru samo 5,5 sati, dok u Grčkoj leti dan traje 14,5 sati, a zimi 9,3 sata.
Obe zemlje u istoj vremenskoj zoni – istočnoevropsko vreme (GMT + 2).
Kako utiče na zdravlje ljudi?
Pojedine naučne studije pokazale su da promene sata imaju negativne efekte na zdravlje ljudi.
U studije Evropske komisije navodi se da bi „efekat na bioritam ljudi mogao da bude ozbiljniji nego što se prvobitno mislilo”.
Smatra se da može da dovede do poremećaja sna, ali i povećanog broja srčanih udara i kardiovaskularnih problema.
Može da utiče i na porast broja saobraćajnih nezgoda.
Ako u školu ili na posao krećete po mraku, očekivano je da vam se prispava.
Pomeranje sata podrazumeva i da deca u jesenjim mesecima ujutro kreću u školu po mraku, što može da bude opasno.
Ima i drugačijih mišljenja.
Istraživači Dženifer Dolijak i Nikolas Senders kažu da se najveći broj uličnih zločina dogodi tokom popodneva, između 17 i 20 sati, i preporučuju letnje računanje vremena.
Smatraju da više prirodnog svetla u tom periodu može da pomogne žrtvama i prolaznicima da uvide moguće pretnje, kao i da kasnije identifikuju počinioce”.
/BBC na srpskom/
