“Novi Atlas Jadrana“, projekat APSS Instituta iz Podgorice, podržan od strane British Councila i Ministarstva kulture i medija, predstavljen je stručnoj publici.
Projekat, baziran na istraživanju koje traje od 2022. godine, ima za cilj da mapira ljudski uticaj na ekosisteme u prostoru Jadrana – od infrastrukturnih i rekreativnih do ekonomskih i vojno-odbrambenih. Polazna tačka u istraživanju bila je potreba da se rasute informacije o nasljeđu, savremenim intervencijama i ljudskom uticaju uopšte u Jadranu skupe u jednu čitljivu, narativnu bazu.
“Novi atlas Jadrana je suštinski proces istraživanja o strateškim silama koje su oblikovale Jadranski region. Istorijski gledano, voda je povezivala tamo gdje je kopno razdvajalo, a putovanje morem je često bilo lakše od putovanja kopnom. Iako se svijet u međuvremenu promijenio, ova strateška pozornica ostaje aktivna – more i dalje umnogome definiše relacije između država; ono i dalje upravlja, postavlja pravila i piše geopolitiku. Kao čovječanstvo, mi more više nego ikad eksploatišemo, štitimo, ekstrahujemo i branimo. Za čovječanstvo, more je mnogo više od beskrajnog plavetnila, koje nam je prva asocijacija kad mislimo o njemu. „Novi atlas Jadrana“ prikazuje to vrlo jasno i upravo je to najveći doprinos i uticaj cjelokupnog projekta,” ističe autorka projekta i osnivačica APSS Instituta, Dijana Vučinić.
Atlas čini ukupno 30 mapa, koje prikazuju odbačenu municiju, uključujući onu recentnu iz NATO bombardovanja 1999. godine; olupine, ne samo brodova već i potopljenih ratnih aviona; naftne i gasne bušotine na Jadranu; planirane vjetroelektrane; mjesta ispusta kanalizacije i otpadnih voda; mjesta gdje se uzgaja riba, desalinizuje voda, bere so. Samim tim se vjerodostojno i objedinjeno prikazuje veliki ljudski uticaj na morski ekosistem, te značaj mora u političkim, ekonomskim i društvenim odnosima država koje izlaze na Jadran.
„Rad na projektu bio je i neka vrsta arheologije trenutnog: kopanje po dubinama digitalnog prostora da bi se pronašli pouzdani tragovi, te njihovo geolociranje i sistematizovanje u zajedničku logiku. Dok su neki podaci bili zvanično dostupni, drugi su bile rupe koje istraživanjem tek treba da osvijetlimo. Karta jeste svjedočanstvo dosadašnjeg rada, ali ostaje otvorena – spremna da primi nove tragove i da iz njih pokrene nova razumijevanja prostora Jadrana,“ rekla je autorka projekta, Ana Dobrašinović.
Mape su prikazane jedinstvenim vizuelnim jezikom, koji prikazuje različitu slojevitost podataka o ljudskom uticaju. Autorka kartografske ilustracije, Snežana Zlatković, ističe da je jezik crtanja višeslojan kako bi sa jedne strane potkrijepio obilje preciznih podataka, dok ih sa druge strane ne apstrahuje u sopstveni složeni sistem izražavanja. „Podaci o uticaju ljudskog faktora na prirodne resurse su širokog spektra, od onih koji se mapiraju pažljivim bilježenjem tačaka, do onih koji prikazuju gustinu i intenzitet tragova na Jadranskom moru. Zavisno od onoga šta bilježe, tačke i tragovi ukazuju na dinamiku uticaja na životnu sredinu koja se prikazuje putem izražajnih kolorita. Komunikativnost crteža je dualna, u izvjesnom smislu i sa namjerom kontrastna, pokušavajući da sve nas sa jedne strane kroz razmjeru mora suoči sa odnosom čovjeka prema prirodi, a potom da taj isti uticaj pretvori u sintezne mape, u gotovo deliričan prikaz koji nas opominje kako treba da živimo u odnosu prema prirodnim resursima,“ ističe Zlatković.
Osim mapa, Novi atlas Jadrana čine i autorski tekstovi renomiranih autora iz Jadranske regije, koji, svako iz svoje perspektive, opisuju šta za njih znači Jadran i kako ga tretiramo. Među autorima su Ida Križaj Leko (Sveučilište u Rijeci), pisci Ana Jeinić i Marko Pogačar, Manuelo Razzi (Univerzitet u Bolonji), Špela Hudnik (DELTALAB) i Marco Varucci.
Nakon zvaničnog predstavljanja, „Novi atlas Jadrana“ nastavlja svoju promociju na crnogorskom Primorju, te kroz promocije u inostranstvu – u Veneciji, Milanu, Bazelu i Londonu – tokom 2026. godine.
O projektu:
New Adriatic Atlas je podržan od strane British Councila kroz projekat Kultura i kreativnost za Zapadni Balkan (CC4WBs), koji finansira Evropska unija. Cilj CC4WBs projekta je da podstakne dijalog na Zapadnom Balkanu jačanjem kulturnog i kreativnog sektora kako bi se povećao uticaj na društvo i ekonomiju. Tokom perioda od 48 meseci, CC4WBs će raditi na unapređivanju kulturnog i kreativnog sektora kroz razvoj veština, znanja i pristupa finansijskoj podršci, kako bi se povećala konkurentnost i omogućila održiva koprodukcija i cirkulacija dobara i usluga u regionu Zapadnog Balkana.
Ideja projekta New Adriatic Atlas zasniva se na rezultatima projekta Creative Europe – New Temporality, u kojem učestvuje APSS Institut iz Podgorice. U okviru ovog projekta, studenti master studija Fakulteta arhitekture Karlsrue Instituta za tehnologiju (Karlsruhe Institute of Technology), pod mentorstvom Dijane Vučinić, sproveli su istraživanje o antropocenu i uticaju čovjeka na jadranski basen.
Ovo istraživanje, predstavljeno kroz niz mapâ bogatih podacima, ukazalo je na različite aspekte ljudske intervencije u moru, uključujući brodolome, infrastrukturu i zaštićena područja (http://www.discoveradriatic.me/). U kasnijoj fazi, istraživanje je preraslo u izložbu pod nazivom „At the Beach“, održanu u Paviljonu Mies van der Rohe u Barseloni, u februaru 2025. godine.
Instalacija je bila dio kolektivne izložbe Pavilion Cross-Occupancies, organizovane u okviru programa New Temporality, finansiranog od strane programa Creative Europe. Zauzevši veliki bazen Paviljona Mies van der Rohe, izložba „At the Beach“ predstavila je podatke o ljudskom uticaju na Jadran koji se obično ne uočavaju prilikom posmatranja otvorenog mora.
O APSS Institutu:
APSS Institut je osnovan u Crnoj Gori 2012. godine i predstavlja platformu za arhitektonska istraživanja i edukaciju, sa fokusom na arhitektonsko nasljeđe i tranzicione promjene u gradovima. APSS je proistekao iz KotorAPSS Ljetnje škole, kroz projekat revitalizacije masovno napuštene zgrade austrougarskog zatvora u Kotoru, nakon čega su razvijeni projekti i za druge neiskorišćene i napuštene prostore, poput Hotela Fjord, Doma revolucije i Ulcinjske solane. Tokom prvih godina od osnivanja, fokus Škole i Instituta bio je na RE-USE pristupu, iz kojeg su proistekli brojni istraživački projekti, rezultirajući velikim brojem radionica, simpozijuma i debata. Među njima se izdvajaju crnogorski paviljon na XIV Bijenalu arhitekture u Veneciji sa projektom Treasures in Disguise, zatim projekat Solana – izložba nastala u okviru RE-USE simpozijuma i DEBATE u Kotoru, predstavljena u crnogorskom paviljonu na XV Bijenalu arhitekture u Veneciji, izložba “Svetlana Kana Radević: Poslijeratna arhitektura između centra i periferije” prikazana na XVII Bijenalu arhitekture u Veneciji, kao i brojni drugi projekti.Pored toga, APSS predstavlja dugogodišnji međunarodni arhitektonski program sa fokusom na neformalno obrazovanje, jedan od najznačajnijih takvog profila i obima u ovom dijelu Evrope.
