Završena je realizacija prve faze projekta “Četiri hercegnovska izvora“, u okviru koje su na drevnim hercegnovskim izvorima Karača, Forte mare, Tinturija i Topla postavljene turističko-informativne table na našem i engleskom jeziku.
Takođe, montirane su drvene klupe na Karači i Forte mare i obnovljen stari natpis „Izvor Topla“ i kamena oplata pižula.
Info-table osim teksta i karte posjeduju u donjem desnom uglu QR kod, preko kojega će za nekoliko dana korisnici pametnih telefona moći otvoriti internet stranicu Turističke organizacije Herceg Novi. Na njoj će naći dodatne informacije o ovim i još nekoliko izvora van grada, sa zanimljivim istorijskim pričama koje ih povezuju.
– Ideja cijelog projekta je bila otrgnuti od zaborava gradske izvore koji više nemaju nekadašnju, utilitarnu ulogu, ali posjeduju značaj istorijskih mjesta koja kao takva treba da budu prepoznata i turistički valorizovana. Na ovaj način doprinosimo očuvanju svjesti o vrijednosti ovih mikro-lokaliteta. Osim toga, činimo korak naprijed u divezifikaciji turističkog proizvoda, koji mora biti daleko više od mediteranskog sunca i toplog mora, objašnjava rukovodilac Agencije za razvoj i zaštitu Orjena Željko Starčević.
Za prvu fazu realizacije projekta uređenja četiri hercegnovska izvora izdvojeno je nešto preko 1.200 eura.
Već je u planu druga faza, u kojoj je planirana revitalizacija izvora Tinturija, čije okruženje treba da bude u skladu sa njegovim istorijskim i kulturnim značajem, što danas nažalost nije slučaj. Realizacija bi trebalo da počne na jesen.
– Nosilac posla uređenja izvora je Agencija za razvoj i zaštitu Orjena, čime smo „uskočili“ u gradske prostore kao trenutna ispomoć, ali cijeli projekat je rezultat timskog rada u kojem su aktivno učestvovali: Sekretarijat za društvene djelatnosti i ekologiju Opštine Herceg Novi, Turistička organizacija Herceg Novi, Agencija za izgradnju i razvoj grada, Javna ustanova „Gradski muzej Mirko Komnenović i galerija Josip Bepo Benković“ i preduzeće “Komunalno-stambeno“. Dragocjene informacije dobili smo i od arhitekata Vuka Čvora i Borisa Ilijanića, te se ovom prilikom svima zahvaljujemo na uspješnoj saradnji – poručuju iz Agencije.
HERCEGNOVSKI IZVORI – SVJEDOCI PROŠLOSTI GRADA
IZVOR TINTURIJA
Mletačka vojska je prilikom opsade Herceg Novog, septembra 1687. godine, koristila ovaj izvor, kao prvi koji nije bio u dometu topova iz grada. Između ostalog, zahvaljujući ovom izvoru, Herceg Novi je oslobođen dugotrajne turske vlasti 30. septembra 1687. godine. Trinaest godina kasnije, za vrijeme mletačke uprave, postavljena je spomen – ploča na kojoj piše:Živjeli!Đovani Grimanikomes (knez) Aikona,30. jul1700.
Izvor je od tada bio u stalnoj upotrebi, čak je jedno vrijeme korišten za lokalnu tekstilnu farbaru – tinturiju, koju je držao djed čuvenog Novljanina, Svetog Leopolda Bogdana Mandića. Ova voda je upotrebljavana za piće sve do 80-ih godina 20-og vijeka, od kada, zbog rastuće okolne urbanizacije gubi svoju primarnu ulogu, zadržavajući samo spomenički značaj.
IZVOR “KARAČA”
Postojanje nepresušnog i izdašnog izvora bio je jedan od glavnih preduslova formiranja starog Herceg Novog na ovoj lokaciji. Grad su osnovali i držali bosanski vladari jedan pun vijek, sve do 1482, kada ga zauzimaju Turci, koji tu ostaju sve do mletačkog preotimanja Herceg Novog 1687. godine. Iz turskog perioda potiče današnje ime izvora (Karadža, na turskom Crna voda).Za izvor se vezuje i nekoliko legendi, među kojima je i ona koja kaže kako bijaše hajduk Grujica oteo prelijepu ženu dizdara Rifat paše, u namjeri da za njen otkup traži silno blago, baš dok je punila bokal bistre, hladne vode sa izvora Karača.Karača je za stari Herceg Novi bila od presudnog značaja sve do početka 20-og vijeka, kada je grad dobio prvi vodovod sa vodom zahvatanom van njegovih zidina. Ipak, ovaj izvor je sačuvao određeni značaj i dalje, sve do 80-ih godina 20-og vijeka. Karača danas ima status zaštićenog kulturnog dobra.
Književnik Ivo Andrić, povremeni stanovnik Herceg Novog i jedini nobelovac sa prostora bivše Jugoslavije, zapisao je: U Herceg Novom postoje na nekoliko mjesta starinske česme ili samo tragovi česama. Po izrađenim prilazima, po zidu ili podzidama, vidi se da su tu neke bile oduvijek, još u tursko vrijeme, a možda i ranije. Neke od tih česama su presahle ili zapuštene i tako propale da im se jedva naslućuje trag. Neke još teku jakim, svijetlim lazom, a neke cure ili kaplju kao rakijski kazan. Kod nekih je još sačuvana karakteristična turska lula od kamena, već izlizana od ruku i nagrižena vremena, a kod nekih je potpuno nestala i zamijenjena željeznom cijevi docnije austrijske epohe.
IZVOR “ TOPLA“
Voda ovog izvora kaptirana je i uređena nakon oslobođenja Herceg Novog od Turaka, u vrijeme vladike Savatija Ljubibratića kojem su mletačke vlasti priznale crkvenu vlast nad pravoslavcima 1895. godine. Današnji izgled je iz vremena austro-ugarske uprave, jer se izvor nalazio pored tada jedinog kolskog puta, koji je išao preko Tople, tada smatrane ruralnim krajem, do grada Herceg Novog. Jezgroviti opis Tople sa samog početka 20-og vijeka ostavio nam je pop Savo Nakićenović, zapisavši: Selo je obraslo najviše maslinama, murvama, trešnjama i nerančama. Kuće su ovog sela razbijenog tipa, tamo-amo rasturene, a u redu jedino dje gdje, pokraj državnog puta.
Izvor koji je u tom vremenu, zahvaljujući položaju uz cestu, bio veoma posjećen, tokom 20-og vijeka postepeno gubi na značaju, što zbog širenja groblja obližnje crkve Sv. spasa, što rastuće urbanizacije zaleđa, tako da je danas potpuno izgubio utilitarni karakter, ali uz zadržavanje svog memorijalnog značaja.
FORTE MARE
Iz vojno-strategijskih razloga uvijek je bilo veoma važno da utvrđeni grad ima izvor unutar sopstvenih zidina, kako bi mogao odoljeti dugotrajnoj opsadi. U starom Herceg Novom postojalo je čak pet česmi, a jedna od njih je upravo izvor u podnožju tvrđave Forte mare (italijanski: Morska tvrđava). Postoji zapis, kako su prilikom opsade Herceg Novog, septembra 1687. godine, Mlečani primijetili da turska vojna posada iz Forte mare kriomice dolazi na izvor ispod utvrđenja po vodu, pa su im kasnije mletački vojnici nastojali to onemogućiti i tako povećati šanse za zauzeće grada.
Zanimljivo je da su na kraju Mlečani sa saveznicima zaista zauzeli Herceg Novi, ali ponajprije zahvaljujući bici u zaleđu, u okolini još jednog izvora – Kotobiljskog izvora, gdje je zaustavljeno tursko pojačanje iz Hercegovine. U toku opsade, a i kasnije, Mlečani su koristili izvor Tinturija, smješten zapadnije od opsjednutog grada, u blizini današnjeg tunela i Gradskog muzeja.
