Ovih dana (i mjeseci) svjedočimo jednom zanimljivom fenomenu u Crnoj Gori: ljudi se- bez poziva i organizacije od strane opozicionih političkih partijâ- okupljaju da brane određene objekte i entitete: objekte i entitete koji su ili direktno ugroženi od strane aktuelne vlasti ili su, zbog nečeg, ugroženi od strane ljudi koji su bliski toj vlasti. Prvi takav markantniji slučaj bio je građanski bunt protiv “valorizacije” Ponte Seljanova u Tivtu maja prošle godine; onda su uslijedili barski čempresi, Žabljak, a sad su aktuelni krstionica na Miholjskoj Prevlaci, Bukovica i Sinjajevina. Povodi i motivacija okupljanja građanâ razlikuju se od slučaja do slučaja- najčešće je u pitanju odbrana prirodnih resursâ i ljepotâ od strane različitih “valorizatorâ”- ali kuriozitet koji je svim tim protestnim skupovima zajednički je sljedeći fakat: pored opoziciono nastrojenih ljudi, čiji je dolazak na ova okupljanja- koja su, na izvjestan način, direktno usmjerena protiv režima- normalan i ne čudi, u njima sudjeluje i veliki broj simpatizerâ i glasačâ vladajuće partije. A to- posmatrano sa čisto logičkog stanovišta i u uslovima rigidne unutarpartijske discipline kakva vlada u DPS-u- svakako nije baš očekivano.
Ne samo što dolaze na pomenuta protestna okupljanja nego se pojedini od tih ljudi ne libe da javno, pred kamerama, kažu da su glasali za DPS. Tako smo u jednom od TV prilogâ sa Bukovice vidjeli i čuli čovjeka koji otvoreno priznaje da je na zadnjim izborima glasao za DPS, ali da je usprkos tome spreman bespoštedno braniti svoj zavičaj od graditeljâ mini hidroelektranâ, koji su jasno povezani sa vrhovima partije za koju je glasao. I predstavnik građanâ koji brane Bukovicu u emisiji “Reflektor” na TV Vijesti u jednom trenutku u dijalogu sa predsjednikom Opštine Šavnik kazao je da je na prošlim izborima glasao za njega. Situacija je u socijalno-antropološkom smislu veoma zanimljiva. Pažljivom promatraču neodoljivo se postavljaju dva pitanja.Prvo: kako i zašto je uopšte moguće da ljudi koji su glasali za DPS- pri tom odlično znajući da takvom svojom izbornom odlukom glasaju i za investitore poput ovih koji se pojavljuju na Bukovici- sad izlaze na proteste koji su suštinski usmjereni protiv tog istog DPS-a? A onda: zašto ovi ljudi uopšte javno priznaju da su glasali za DPS kad im to- na prvi pogled- može samo štetiti? Odgovori na ova pitanja bitniji su za razumijevanje stanja u aktuelnom crnogorskomdruštvu nego što to može izgledati na prvi pogled.
Već sam način na koji sam- vrlo svjesno i namjerno- formulisao prvo malopređašnje pitanje pokazuje u do koje mjere nedemokratskom i, što ne reći, bolesnom društvu živimo. Jer, da živimo u društvu zaista utemeljenom na principima demokratije i slobode, pitanje- formulisano na na ovaj način- bilo bi potpuno besmisleno postavljati; nekome ko je život proživio u normalnom društvu gornje pitanje djelovalo bi, štoviše, kao groteska. Naime, u društvu fundiranom na principima istinske demokratije samo po sebi podrazumijeva se da i građani štosu na parlamentarnim izborima glasali za partiju koja je na vlasti izražavaju javni protest protiv neke odluke te vlasti koju smatraju štetnom i lošom. U društvu kakvo je, međutim, crnogorsko, a to će reći društvu koje je DPS oblikovao na principima partitokratije, aparthejda prema onima koji se suprotstavljaju politici te partije i apsolutne neslobode i straha- dok je, istovremeno, funkcionisanje vladajuće partije u Crnoj Gori zasnovano na principima stroge vojničke discipline i naredbodavne hijerarhije- podrazumijeva se sve, samo ne da ljudi koji su glasali za DPS dolaze na protestne skupove na neki način usmjerene protiv tog istog DPS-a; još više začuđujeono što sam problematizovao drugopostavljenim pitanjem:da neki od njih javno obznanjuju da su glasači DPS-a. Valja nam se malo detaljnije pozabaviti ovim (prividnim) paradoksom.
Generalno objašnjenje za fenomen pomenutih protestâ posmatran kao cjelina- dakle uzimajući u obzir slučajeve svih mjestâ u kojima se javio- objašnjenje koje se samo sobom nameće može se sublimirati poznatom narodnom izrekom “zaigrala mečka i pred njihovim vratima”. Naime, tek kad pipci crnogorske vlasti dođu do nekog entiteta koji je, bilo emocionalno bilo ličnim interesom, vezan za određenu grupu ljudi- sa namjerom da taj entitet otuđe od tih ljudi- tek tada ta grupa ljudi reaguje otporom i buntom. I kad uvide da otimačina- ili na planu konkretnog ličnog interesa, ili na emocionalnom planu- ugrožava i njih same, tada i glasači i simpatizeri DPS-a spremno izlaze na proteste. Motivacija za bunt, dakle, apsolutno je jasna i nedvosmislena. Sada, međutim, dolazimo do suštinskog pitanja: da li ovi protesti znače i neku vrstu buđenja građanske svijesti uCrnoj Gori? U kontekstu ovog pitanja svoj puni značaj dobija ono javno priznanje koje smo čuli od nekolicine buntovnikâ da su glasali za DPS (a to isto priznanje svakako bismo čuli i od mnogo većeg broja njih da su imali prilike izaći pred kamere). Što zapravo znači ovo javno priznanje glasanja za DPS? Da li je u pitanju određeni vid građanske hrabrosti i odgovornosti koje se ispoljavaju u tome da se javno prizna izborna greška? Ni govora. Naprotiv: to je kajanje unaprijed. To je pokajnička poruka kmetova Gospodaru: poruka kojom mu oni šalju molbu, kojom mu se izvinjavaju i koja se može interpretirati sljedećim riječima:”Glasali smo za Tebe i Tvoju partiju, a što smo dočekali od Tebe? Zašto nam ovo radiš? Ukloni ovu mehanizaciju s naših pragovâ i mi ćemo iu budućnosti biti Tvoji odani glasači i poslušnici. To je ono što zaista želimo svim srcem”. Možda ovo djeluje (pre)oštro, ali to je sublimacija koja (nažalost) u potpunosti opisuje mentalni sklop ovih ljudi. Pretpolitički i predgrađanski karakter aktuelnog crnogorskog društva i ogleda se dobrim dijelom upravo u tim dvama mentalitetskim karakteristikama prosječnog stanovnika Crne Gore: a) u brizi samo za svoj uski, lični interes i, još više, u dominantnom odsustvu brige za opšti interes; b) infantilnom doživljaju i percepciji fenomena vlasti i njenih predstavnikâ. Većina stanovnikâ Crne Gore, naime, doživljava i percipira vlast kao što dijete percipira i doživljava strogog oca kojeg bespogovorno slušaš, a on ti zauzvrat tu i tamo ispuni poneku molbu i želju. Teško da bi i najelokventniji retoričar mogao animirati nekog od ovih glasačâ DPS-a koji dolaze na pomenute lokalne proteste da dođu na neki protestni skup u Podgorici, skup na kojem bi se, npr., zahtijevalo ukidanje kontrole državnih institucijâ od strane DPS-a. A još teže bi im i najvještiji profesor prava mogao objasniti da je država običan mehanizam i servis koji postoji samo zato da im- u naknadu za nešto- omogući sveopštu bezbjednost i siguran život, i da država nije, na čelu sa njenim Predsjednikom, božanstvo kojem se treba klanjati, bojati se od njega i upućivati mu svakodnevne usrdne molbe.
Možemo, rezimirajući ono što smo rekli u članku, zaključiti da ovi lokalni protesti, premda u društvu kakvo je crnogorsko- dakle odvajkada autokratsko, autoritarno i bez demokratskog iskustva- i oni znače izvjestan korak naprijed, suštinski ipak ne predstavljaju neko značajnije kretanje u pravcu formiranja prave građanske svijesti. A na tragu onoga što je rečeno, valja nam ovdje konačno dekonstruisati i jedan izraz koji često koriste opozicioni političari u Crnoj Gori. Riječ je o frazi da je aktuelna vlast u Crnoj Gori odnarođena. Ona to svakako i jeste u materijalnom smislu, budući da mnogi iz te vlasti posjeduju toliko koliko većina prosječnih stanovnikâ Crne Gore ne može ni sanjati da zaradi za života. Ali u dubljem i duhovnom smislu aktuelnicrnogorski režim je čisto i apsolutno narodni režim. Pravi režim po mjeri (duha) ovog naroda. A to će reći naroda sklonog podilaženju vlasti kao takvoj te duboko (i tragično) neslobodnog naroda. Jer da nije tako, odavno bi se u Crnoj Gori po tom pitanju nešto promijenilo nabolje.
/Prof. dr Miomir Abović/
