Mnogi znameniti Bokelji svojim su djelima tokom minulih vjekova ostavljali neizbrisiv trag u istoriji svog kraja, ali i brojnih država koje su znale iskoristiti njihovu pamet, sposobnosti ili junaštvo. Istorija ruske mornarice nezamisliva je bez imena admirala Matije Zmajevića ili grofa Marka Vojnovića, luka Aleksandrije izgradjena je u velikoj mjeri po nacrtima inženjera Antona Lukovića, jedan od utemeljivača modernog pomorstva Argentine bio je Miloš Vukasović – da nabrojimo samo neke iz te plejade slavnih. Ipak, jedan Bokelj je svoje zemljake nadmašio „upisavši se na nebo“, preciznije na sam Mjesec.
Naime, jedan od najvećih kratera na vidljivoj strani Zemljinog satelita nosi ime
– pseudonim iza kojeg se krije jedan od najslikovitijih i najinteresatnijih Bokelja iz 19. i prve polovine 20.stoljeća – Spiridon Gopčević.
Rođen je 19.jula 1855. u Trstu u porodici jednog od najbogatijih i najmoćnijih tršćanskih brodovasnika – Spiridona Gopčevića starijeg, porijeklom iz sela Podi kraj Herceg Novog. Njegov otac sredinom 19.vijeka posjedovao je 33 jedrenjaka i 2 parobroda, odnosno oko 10 posto tonaže svih trgovačkih brodova registrovanih u Trstu, tadašnjoj glavnoj luci Austrije, gdje je imao i velelepnu palatu u centru grada. Mali Spiridon međutim, nije bio dugo u prilici da uživa u materijalnom bogatstvu jer je njegov otac tokom Krimskog rata zbog nemogućnosti da svojim brodovima sa Crnog mora izveze već kupljene ogromne količine žita iz Rusije bankrotirao, a nedugo potom i umro 1861. godine.
Brigu o šestogodišnjem dječaku i njegovoj sestri preuzima majka – Njemica koja Spiridona odvodi u Beč gdje Gopčević mladji nastavlja školovanje. Poslije završene gimnazije posvetio se istorijskim, zemljopisnim, vojničkim i mornarskim studijama, pri čemu je pokazao nevjerovatnu svestranost, širinu uma i intelekt koji mu je omogućio da pored ostaloga, nauči da tečno govori i piše čak 13 jezika! Pored toga, mladi Gopčevic je potpuno ili djelimično, razumio i služio se sa još dodatnih 14 jezika.
Po izbijanju crnogorsko-turskog rata 1875 godine obrazovani, ali vrlo nemirnog duha, 20-godišnji Gopčević stupa u konakt sa crnogorskim knjazom Nikolom tražeći mu bataljon vojnika kojim bi Gopčević komandovao u borbama sa Turcima. Nepovjerljiv u mladog državljanina Austrije, crnogorski vladar to medjutim, odbija pa Gopčević umjesto kao vojni komadant, naredni period na ratištu provodi kao vojni izvještač za nekoliko bečkih novina i pisac. Već 1877 u Lajpcigu izdaje svoje prvo djelo – knjigu nazvanu „Crna Gora i Crnogorci“ . To djelo prevedeno i na francuski jezik otkriva Gopčevićev nesumnjiv književni ali i vojno-analitički dar, pa on u narednih godinama piše i analitička djela poput „Istorije crnogorsko-turskog rata 1876- 1878“, sa kojima dostiže evropsku slavu. Napisao je i knjige „Gornja Albanija i njena liga“ (1881), „Srbija i Srbi“ (1888), Stara Srbija i Makedonija“ (1889), „Istorija Crne Gore i Albanije“ (1914), Rusija i Srbija 1804-1815“ (1916), „Turci i njihovi prijatelji“, „Bugarska i Rumelija“. Kao dopisnik raznih autrijskih i njemačkih listova sa ratišta na Balkanu, već tada se potpisivao i sa svojim kasnije čuvenim pseudonimom Leo Brener.
Gopćević je tih godina razvio mnogostuku djelatnost kao geograf, etnograf, istoričar, vojni i politički pisac, pomorski stručnjak, putopisac, pripovjedač, pjesnik i humorista. Kao takvog pominju ga razne encilkopedije. Istoričar Ignjatije Zloković navodi i jedan istina neprovjeren, ali fascinanatn podatak o Gopčevićevom stvaralačkom elanu – za 30 godina svog naučnog i publicističkog rada, Gopčević je napisao 77 knjiga i 836 rasprava u 775 svjetskih novina, te oko 1,5 hiljada većih i manjih priloga u 11 vojnih i pomorskih listova.
Zbog protivrežimskog pisanja, Gopčević 1882. dospijeva u zatvor nakon čega napušta novinarsku karijeru. Oženio se bogatom austrijskom plemkinjom Franciskom Praskovic (Franziska Praskovwitz) sa kojom se 1893 godine seli na Mali Lošinj gdje na 15 godina zakupljuje reprezentativnu kuću sa velikim dvorištem. Na krovu vile gradi poseban prostor namijenjen astronomskoj opservatoriji površine 16 kvadrata i na njemu novu drvenu kulu koja se mogla okretati u osnovi, čime stvara sopstvenu opservatoriju nazvanu „Manora“ (Manora Sternwarte) po pseudonimu svoje žene. Zahvaljujući supruginim vezama, uspio je da dobije i novčanu pomoć Ministarstva prosvjete u Beču i austro-ugarske Akademije nauka. Gopčević počinje svoju novu životnu karijeru – astronoma pod imenom Leo Brener. Nabavio je dosta opreme za astronomska osmatranja medju kojom je najvažniji veliki teleskop minhenskog proizvodjača „Reinfelder & Hertel” sa objektivom prečnika 178 mm, pa uz specijalističku biblioteku sa preko 4 hiljade naslova, zvjezdarnica “Manora”, osim što je bila druga najstarija na teritoriji današnje Hrvatske, postaje i jedna od većih i poznatijih u jugoistočnoj Evropi.
Prva osmatranja Gopčević iz “Manore” obavlja 9.maja 1894, a predmet njegove pažnje u narednim godinama su Mjesec i planete Venera, Mars, Jupiter, te Saturn sa svojim prstenovima. Za vrlo kratko vrijeme po rezultatima svojih opažanja Spiridon Gopčević alias Leo Brener postaje poznat i priznat u astronomskom svijetu, na njegovu zvjezdarnicu dolaze brojni astronomi, a on održava redovnu korespodenciju sa najznačajnijim astronomima svog vremena poput Lovela, Volfa, Palise ili Fota. Brener objavljuje i brojne članke o svojim istraživanjima u najpriznatijim stručnim časopisima tog vremena poput “Astronomische Nachrtrichten”, “Observatory”, “The Journal of the British Astronomical Association”, “The English Mechanic” i “World od Science”.
Pored ostaloga, Gopčević 1895. objavljuje da je izračunao period rotacije Venere koji po njemu iznosi 23 sata 57 minuta i 36,2396 sekundi, da bi godinu dana kasnije rezultat revidirao kod sekundi na 36, 3773. U naredne dvije godine intenzivno se bavi proučavanjem površine Marsa objavljujući i svoju mapu te planete sa ucrtane 164 velike klisure i kanjona na njenoj površini. Medjutim, neki njegovi rezultati poput mjerenja Venerine rotacije pokazali su se pogrešnim što Gopčeviću veoma teško pada pa on sve češće počinje ulaziti u sukobe sa kolegama. Nastojeći održati svoj renome priznatog astronoma, Gopčević počinje pretjerivati i dokazivati nedokazive podatke u svojim radovima, što dovodi do pada njegovog ugleda pa mu “Astronomische Nachrtrichten” otkazuje saradnju. Revoltirani Gopčević 1899 na to uzvraća pokretanjem sopstvenog stručnog mjesečnog časopisa nazvanog “Astronomische Rundschau”, prve astronomske revije u jugoistočnoj Evropi, a publikuje i knjige “Sparziergange durch das Himmelseitz” (Šetnja nebeskim svodom) od 399 strana i “Hanbuch fur Amater-Astronomen” (Priručnik za astronome-amatere) od 186 strana, izdate u Lajpcigu 1898 i “Neue Sparziergange durch das Himmelseitz” (Nova šetnja nebeskim svodom) od 352 stranice u Beču 1903 godine. Na poziv kolega iz francuskih astronomskih krugova, Gopčević 28.maja 1900. u Alžiru osmatra pomračenje Sunca, a 1906 uz potporu njemačkih brodovlasnika, obilazi opservatorije u Meksiku i SAD. Medjutim, njegove finansijske teškoće rastu jer je od 1900. “Manori” obustavljena državna novčana pomoć, a nerazumijevanje vladinih činovnika, ali i kolega naučnika je sve veće. Zbog toga Gopčević 1909 zatvara svoju opservatoriju, rasprodaje opremu i napušta Mali Lošinj preselivši se u SAD.
U posljednjem broju svog “Astronomiches Rundschau-a” Leo Brener objavljuje da je on zapravo konte (iako nije imao plemićku titulu) Spiridon Gopčević i da “nestaje iz svijeta astronomije zbog sramnog načina na koji ga je tretirala Vlada i naučnička klika”.
Njemački istoričar Mihel Hajm koji je istraživao Gopčevića napisavši o njemu i knjigu “Spiridom Gopcevic – Leben und Werk” (Život i djelo Spiridona Gopčevića), tvrdi da je nesvakidašnji Bokelj bio vrlo inteligentan, ali i ogorčen zbog finansijske propasti porodice svog oca, zbog čega je imao ogromnu ambiciju i želju da se istakne”. Koji god motivi bili iza Gopčevićeve astronomske karijere, ostaju fakta da je on tokom rada svoje opservatorije “Manora” od 1894 do 1908 zabilježio 1.644 dana naučnih posmatranja nebeskih tijela, odnosno 3.888 sati boravka za teleskopom tokom kojih je napravio i dokumentovao 4.066 opažanja i 1.780 mapa i crteža. Njegov doprinos astronomiji bio je dovoljan da Gopčevićev prijatelj, čuveni njemački astronom Filip Fot (1867-1941) imenom Leo Brener nazove jedan od najvećih kratera na Mjesecu.
Zanimljivo je da je Gopčevićev teleskop 1926. godine kupio don Nikola Miličević (1887-1963), posljednji upravitelj čuvenog franjevačkog samostana u pustinji Blaca na ostrvu Brač. Ovaj sveštenik se u Beču školovao za astronoma, u Blacama se bavio astronomskim posmatranjima, opažanjima dvojnih zvijezda i tragao za kometama, a Gopčevićev teleskop kojim se pritom služio, u muzejskog zbirci samostana čuva se i danas. Ulica u Malom Lošinju u kojoj je bila zvjezdarnica “Manora” danas nosi ime Spiridona Gopčevića, a “Leo Brener” naziv je lokalnog astronomskog društva.
Nakon preseljenja u SAD, Gopčević je nekoliko godina živio u San Francisku gdje je ponovno dokazao nesvakidašnju raznovrsnost svog umjetnčkog i naučnog dara, komponovavši 1912. godine dvije opera “The Paris September Days” i “The Life Saver”.
Neposredno pred Prvi svjetski rat Gopčević se vraća u Evropu i u Berlinu uredjuje jedan vojni časopis, a kasnije piše i političke pamflete sa idejom ujedinjenja svih južnoslovenskih naroda pod okriljem Austro-Ugarske. Nakon rata pada u siromaštvo i jedva preživljava u Beču pišući romane i novele, ali ga istraživački duh ne napušta pa se 1922 po tamošnjim novinama bavio i problematikom potonulih civilizacija i zemalja Atlantidom i Lemuriom. Ovaj nemirni istraživač, analitičar, kompozitor, plodan pisac i pustolov umire 1936. godine u Bešu, daleko od svog zavičaja i materijalnog bogatstva koje mu je otac priuštio na početku života.
Među Gopčevićevim naučnim studijama je i djelo “Seeschifahrt Gopcevic” (Parobrodarstvo Gopčević) iz 1905. godine, štampano u 5 hiljada primjeraka. U toj stručnoj knjizi najvećim dijelom usmjerenoj na opovrgavanje navodnih koristi koje država ima od tadašnjeg monopola najveće austro-ugarske brodarske kompanije “Austrijski Lojd” (Osterreichischen Lloyd), Gopčević skreće pažnju na potrebu tehničkog unapredjivanja parobrodske plovidbe na svim linijama iz Austro-Ugarske i reorganizacije pomorske trgovine.
On je Vladi u Beču predložio osnivanje nove pomorske kompanije ponudivši da u tome nadje i finansijsku podršku kod svojih bogatih rodjaka u SAD. Po Gopčevićevoj zamisli, novoosnovano Austrijsko-američko parobrodarsko društvo sa sjedištem u Trstu preuzelo bi brodovima bržim od onih “Austrijskog Lojda” obalnu plovidbu na Jadranu, dok bi velikim parobrodima brzine 20 čvorova nova kompanija preuzela i liniju Trst-Amerika, konkurišući čak I čuvenoj britanskoj kompaniji “Cunard”. Zalažući se za gradnju bržih i udobnijih brodova Gopčević je do detalja razradio i čak 16 linija koje bi držala plovila novog preduzeća širom svijeta.
“Kada bi se ovaj program cjelovito sproveo, to ne bi bilo svjetske luke u koju ne bi zalazila “Paroplovidba Gopčević”, koja će kao što se nadati, ploviti pod austrijskom zastavom. Naša bi država došla tada u vezu sa cijelim svijetom i to na način najbrži, najudobniji i najjeftiniji tako da ja pravom očekujem od našeg društva preokret u našoj trgovačkoj mornarici, a sa time i u našoj pomorskoj trgovini, čim bi tada vjerovatno hodio uporedo i takav napredak našeg obrta, napredak koji se sada smatra nemogućim.”- zapisao je Gopčević predvidjajući na jadranskim brodskim linijama i pojavu jedne tada nove, ali unosne djelatnosti – turizma.
Nažalost, razumijevanja kod Vlade u Beču za njegovu vizionarsku ideju nije bilo, iako je Gopčević već u osvit 20.vijeka predvidio ono što će se u svjetskom pomorstvu i ekonomiji dogadjati sve do početka 60-tih, kada su primat u prevozu putnika na interkontinentalnim linijama od brodova preuzeli avioni.
