Književni portret Miraša Martinovića dopunjuje se i obogaćuje njegovom novom knjigom “Povratak u Aleksandriju”. Pred nama je niz likova, istorijskih i mitskih, datih u kratkim literarnim formama. Autor nas uvodi u njihove sudbine i njihova djela naznačujući kontekst vremena u kojem su živjeli, odnosno stvarali.
Zanimljivost sižea i preciznost izraza oslobađa simbolička značenja imanentna datom narativu.Bez obzira na različitost sižea pojedinih priča u knjizi “Povratak u Aleksandriju” je ostvaren kontinuitet po onoj dubinskoj metafizičkoj niti koja odražava ona temeljna pitanja ljudskoga bića izražena kroz njegovu egzistenciju – o Bogu,o životu,vjeri, sudbini,ljubavi, istini,žrtvovanju….smrti.
U Miraševom književnom postupku, prožima se perceptivno i konceptualno, faktičko i fikcionalno.Pisac koristi faktografske podatke, biografske pojedinosti onih o kojima govori,poziva se na dokument važan za njihovu osobnost na osnovu čega njegova imaginacija kreira uvjerljiv literarni svijet bilo da se radi o antičkim filozofima i mudracima, mitskim herojima, biblijskim likovima, svecima i biskupima, starim ili modernism literatama-Homeru,Odiseju,Sokratu,Irodu,apostolu Pavlu, sv. Augustinu, Danteu, Rembou, Elotu,M.Jursenar … da navedemo samo neke.Svaki od Miraševih “heretika” u knjizi takođe egzistira kao mikrokozam,kao svijet kojega određuje vlastita sudbina.
U takvim sudbinama, san ili vizija kao u slučaju priče “Glava od mermera” daje kompleksnost književnom liku Margaret Jursenar.Božena Jelušić je s pravom Miraša Martinovića odredila kao “lirskog arheologa”. Miraš ne istražuje samo lokalitete stvarnog,konkretnog nalazišta nego pažljivo otkriva i slojeve onih “književnih lokaliteta” u okviru opusa pisca kao što u ovom slučaju sondira teren književne arheologije Margaret Jursenar. Pisac se bavi arheologijom arheologije. Mirašu Martinoviću,piscu postmodernističkog senzibiliteta dovoljan je jedan zapis sna da bi oblikovao imaginarni lik Margaret Jursenar.Impresivna ” Glava od mermera” što se pojavljuje u spisateljičinom snu, inicira nastanak njenog remek djela “Hadrijanovi memoari”. Ta se ista impresivna imperatorova glava posebno obraća i Mirašu, piscu koji se nadahnjuje antikom, piscu Antičkih gradova – snova i sudbina, autoru posljednjeg Eshilovog dana…
Kao vrstan književnik Miraš dobro zna što znači ono što navodi Margaret Jursenar kao književni imperativ -“San je tražio produžetak u stvarnosti”. On zna takođe, da i sjećanje traži svoje ostvarenje, otjelovljenje u adekvatnu književnu formu. U “Licu vremena” sveti Augustin pita – “Umire li sjećanje”.Puno stoljeća kasnije jedna izuzetna poetska osobnost T.S. Eliot naslućivao je, ili možda znao ko drži ključeve sjećanja. Sjećanje postoji kao kolektivni fenomen što se javlja iz dubine kolektivnog nesvjesnog. Odjednom nastupi, obznani se, poništavajući kategorije prostora i vremena. U priči “Pusta zemlja” Eliot na jednom londonskom mostu idući prema Lojd banci, čiji je zaposlenik,usred svakidašnje uobičajene stvarnosti “čuje glas feničanskog mornara,ratnika iz vremena Punskih ratova”. Ulazeći u banku čuje glas”još daljih stoljeća” koji mu govori “Ja sam Tiresija ,izbjegao iz podijeljene Tebe”. Mirašu je poznato iskustvo takvih javljanja. Zato kaže za Eliota da je “shvatio da istoriju nosi u sebi”.
U filozofsko-književnom, odnosno umjetničkom smislu uvijek postoji “sada” u kojemu se zaboravljeno i potisnuto vrijeme i događajiaktuelizuju, s kojima se identifikuje pisac. On intenzivno doživljava to iskustvo pitajući se na onaj floberovski način: “Jesam li ja živio u tom vremenu. Jesam li to zbilja bio ja. Jesam li to ja sada”.
Miraš Martinović nije samo hroničar već “učesnik ” u događajima i sudbinama svojih likova. On čini da osjetimo živu bliskost onih kojima se bavi. Miraš spada u red rijetkih pisaca koji erudiciju pretvaraju u kreaciju.Knjiga “Povratak u Aleksandriju” u potpunosti potvrđuje ovu tvrdnju.
Dimtrije Popović
