Opština Tivat pokazuje frapantan nivo nezainteresovanosti da zaštiti dio svoje imovine koja je ujedno i potencijalni spomenik kulture – tri od ukupno šest malih ausstrougarskih tzv. zaprečnih utvrđenja u okolni centra grada.
Ova utvrđenja podignuta su 1897. godine u neposrednoj okolini pomorskog Arsenala u Tivtu – glavne remontne baze austrougarske Ratne mormarice u Boki. Zaprečena utvrđenja su, kako piše penzionisani pukovnik Radojica –Rašo Pavićević u knjizi „Werk- austrougarske tvrđave u Crnoj Gori“, polukružno raspoređena oko Arsenala, na daljinama od 100 do 1.000 metara i imala su zadatak da neposredno štite Tivatski zaliv i Arsenal od eventualnog prodora protivničkih snaga sa pravaca koji sa Vrmca vide ka Tivtu, odnosno iz pravca Budve, Tivatskim poljem ka gradu i Arsenalu.
Od šest utvrđenja koje Tivćani popularno, ali netačno nazivaju vahauzima (wachhauz – stražara na njemačkom), tri objekta su vlasništvo Opštzine Tivat: utvrđenja Mažina, Nadkuk i Tripovići. Od preostala tri objekta – utvrđenja Ruljina, Podkuk i Donja Lastva, jedno je „prešlo u privatno vlasništvo“, a druga dva bi i dalje trebali biti državna svojina.
Neka od ovih utvrđenja poput Tripovića, Podkuka i Donje Lastve već duže su vrijeme useljena i u njima žive neke tivatske porodice. Zahvaljujući ljudima koje u njemu žive, utvrđenje Podkuk je u izvanredno dobrom stanju sa sačuvanim brojnim djelovima originalne konstrukcije i opreme poput teških metalnih škura sa puškarnicama na prozorima, te originalnih oklopljenih vrata sa bravom, mada je i njegov izvorni izgled donekle narušen postaljanjem klima uređaja na kamenoj fasadi tvrđave.
Ni skoro mjesec dana nakon što smo Opštini Tivat uputile set pitanja u vezi ovih tvrđava, nije stigao nikakav odgovor. Za to vrijeme neka od utvrđenja koja su vlasništvo Opštine devastiraju se i uzurpiraju, kao što je to najsnoviji slučaj sa tvrđavom Mažina. Neko je bukvalno zaposjeo ovaj objekat i počeo da ga preuređuje u skladu sa svojim potrebama, pa se kamena fasada malteriše, a nekadašnje čelične okvire vrata i prozora na tvrđavi, zamijenila je PVC stolarija. Iz Opštine su odćutali naša pitanja ko to radi i zašto ga nadležne službee lokalne uprave – prvenstveno Komunalna policija i Komunalna inspekcija ne spriječavaju u devastaciji tvrđave koja se nalazi na samo 400-tinjak metara vazdušne linije od centra grada.
Ko su sve trenutno korisnici objekata bivših austrougarskih vojnih utvrđenja (wachhausa) na teritoriji Opštine Tivat, da li su ti korisnici objekte zaposjeli uz saglasnost ili bez saglasnosti Opštine kao titulara vlasništva nad njima ? Ako te saglasnosti nema, što će i kada Opština učiniti da spriječi neovlašćeno korišćenje ovih objekata, odnosno da iste zaštiti i eventualno obnovi kao vrijedan dio graditeljske i kulturno-istorijske baštine Tivta ?- neka su od pitanja na koja iz lokalne uprave Tivta, ni nakon mjesec dana nije stigao odgovor.
U međuvremenu, devastacija sve više uzima maha , pa je tako utvrđenje Ruljina “zarobljeno” tri metra visokim i par stotina metara dugim armirano-betonskim zidom koji ograđuje parcelu na kojoj je skladište firme “Prokupac” u tom tivatskom naselju, a na čijem je istočnom kraju i stara austrougarska tvrđava. Sivi betonski zid tako je potpuno skrio pogled na tvrđavu sa lokalnog puta kroz Ruljinu, a kaponir tvrđave sa istočne strane čak je iskorišten i kao početna tačka sa koje se izlivao beton i “krenula” je nova ograda.
Wachhausi se pominju u Lokalnom programu socijalnog stanovanja Opptine Tivat za period 2018-19 godina , a koji je usvojen na posljednjoj sjednici lokalnog parlamenta.
„Na teritoriji opštine Tivat postoji nekoliko tvrđava – asutrougarskih vojnih stražarnica „Wachhauz“, koje su postale stambeni objekti nučnog smještaja, bez osnova. Prema podacima nadležne Direkcije za imovinu, u vlansištvu Opštine Tivat su tri, a jedna je prešla u privatno vlasništvo. Opština za ostale nema podataka“- piše u tom dokumentu.
Precizira se da su u vlasništvu Opštine Tivat tri utvrđenja – Tripovići površine 75 kvadrata, Nadkuk površine 81 kvadrat i Mažina od 59 kvadrata. Tvrđava Nadkuk je odlukom lokalne uprave iz 2014., data na korišćenje Lovačkom društvu Tivat na period od tri godine, dok za druge dvije tvrđave opština u čijem su ti objekti vlansištvu, „nema podataka o korišćenju“ ?!
Takvu situaciju koriste nepoznate osobe koje su se uselile ili se useljavaju u ove tvrđave, pritom ih devastiajući, mijenjajući im originalan izgleg, malterišući kamene fasade, ugrađujući PVC i aluminijumsku bravariju na vrata i prozore. Lokalna uprava sve to posmatra skrštenih ruku i ništa ne preduzima, osim što u Lokalnom programu socijalnost stanovanja konstatuje da je „neophodno evidentirati sve predmetne tvrđave – austrougarske vojne stražarnice; utvrditi vlansištvo i namjenu istih, kako bi se uvrstile u Program zaštite kulturno-istorijskih spomenika, čime bi se sačuvale od propadanja i postale predmet kulturne i turističlke valorizacije“.
„Izvršiti provjeru ko koristi prostor ovih tvrđava, predložiti program preusmjeravanja „korisnika bez prava“ istih na druge modalitete riješavanja stambenih potreba i druge potrebne radnje u skladu sa propisima koji regulišu zaštitu kulturno-istorijskih spomenika i potrebu Opštine Tivat za valorizacijom svojih kulturno-istorijskih spomenika“- piše u Programu. U međuvremenu, ništa od toga se u praksi ne radi, pa austrougarske tvrđave propadaju, bivaju uzurpirane i devastirane do mjere da je postalo upitno da li će one uopšte moći da formalno-pravno budu proglašene kulturnim spomenicima i stavljene pod režim zaštite.
NAJVEĆI NADKUK I DONJA LASTVA
Od šest zaprečnih utvrđenja u Tivtu, najveći objekti su Donja Lastva i Nadkuk. Svi ovi objektu građeni su od fino tesanog kamena, debelih su zidova i u pravilu imaju dva sprata, dok tvrđava Donja Lastva ima tri etaže. Svaki objekat ima kaponir urađen u obliku poluktružne kule, ulaz, stražaru, hodnik koji povezuje unutrašnje prostorije, stepenište, na prizemnoj etaži su cisterna za vodu, kuhinja, magacin hrane i municije, sanitarni čvor, dok se na spratu nalaze prostorija za smještaj posade i ostale prostorije za borbu. U vrijemeAustro-Ugarske, utvrđenja su bila posjednuta posadom koju je brojilo od 25 do 50 vojnika po tvrđavi. Osim ličnog pješadijskog naoružanja posade, svaka tvrđava bila je naoružana i sa više teških mitraljeza, a u nekim slučajevima u neposrednoj njenoj blizini bili bi postavljani i poljski topovi na otvorenim, privremeno uređenim vatrenim položajima.
„Na osnovu utvrđenja Podkuk koje je potpuno očuvano, da se zaključiti da su organizacija života i rada posade i uslovi za vođenje borbe bili dobro organizovani, ali i to da se većom pažnjom moglo zaštititi i puno ostalih fortifikacijskih objekata na ovom prostoru. Izuzetan primjer brige i ljepote, kao i mogućnosti da se vidi kako se mogu napušteni objekti sačuvati i vratiti u funkciju – svakako ne vojnu“- zapisao je za najočuvaniju od šest tivatskih zaprečnih tvrđava, pukovnik Radojica Pavićevič u svojoj knjizi „Werk-austrougarske tvrđeve u Crnoj Gori“.
