Piše: Darko Kovačević
Pomorska avanturistička industrija je velika, raznovrsna i konstantno raste. Inovantivno uvođenje novih tehnologija učinilo je da mnoga područja svijeta, koja su ranije bila dostupna samo nekolicini odabranih, postanu dostupna široj javnosti, bilo na kopnu ili pod vodom. Ovo uključuje upotrebu podmornica (podvodnih plovila), koje su se ranije koristile samo u naučno-istraživačke ili vojne svrhe. Tehnološki razvoj doveo je do serijske proizvodnje pouzdanih civilnih podmornica, odnosno podvodnih plovila, koje mogu dostići dubine do 1000 metara, a danas spadaju u turistički sektor usko povezan sa industrijom mega jahti. Mega jahte ili yacht support vessels opremljene ovim podvodnim plovilima su sve češći izbor klijenata koji žele da ispune svoj odmor bezbjednom avanturističkom aktivnošću.
Studija slučaja kompanije Atlantis Submarine Inc., prve koja je komercijalno primijenila tehnologiju podvodnih plovila u turističkoj industriji, a koju je Orams sproveo 1999. godine, predvidjela je rast upotrebe podvodnih plovila u turizmu. Odvojena studija koju su sproveli Cater i Cater 2007. godine, otkrila je otprilike 50 operatera podmorničkih izleta širom svijeta. Pomjenuti operateri uglavnom nude usluge sa podvodnim polovilima koji prevoze između 40 i 65 putnika u relativno plitkim vodama. Ova vrsta masovnog podvodnog turizma koncentrisana je na Karibima i Tihom okeanu, međutim, Turska je 2017. godine uvela sličan koncept s podmorničkim turama u Antaliji, s podmornicom Nemo Primero koja prevozi najviše 44 putnika i roni do dubine od 110 metara, privlačeći više od 18.000 domaćih i stranih turista u 2018.
Ovaj porast podmorskog turizma takođe se odražava u nedavnom porastu proizvodnje privatnih podvodnih plovila za ronjenje do dubine između 300 i 1000 metara, dizajniranih za prevoz od 2 do 11 putnika. Takve podmornice polako postaju uobičajena karakteristika na brodovima za krstarenje i mega jahtama, nudeći priliku za istraživanja dubokog mora. U-Boat Worx je holandska kompanija koja se bavi projektovanjem privatnih podvodnih polovila od 2005. godine i danas je, uz Triton Subs, najveći proizvođač u svijetu. Prve mega jahte i brodovi za krstarenje od 2015. nude izlete koristeći podmornice U-Boat Worx, što je otvorilo novo tržište i rezultiralo stalnim porastom drugih kompanija koje nude slične podmorničke avanture. Ovo je posljedično uvelo turističku industriju u istraživanje dubokog mora.
Uprkos činjenici da se radi o potpuno bezbjednoj aktivnosti, većina zemalja Mediterana nema funkcionalan sistem koji razumije samu tehnologiju i aktivnost, te je dobijanje dozvola i saglasnosti prilično komplikovano.
Procedura u Crnoj Gori: Zahtjev za dozvolu za korišćenje podvodnih plovila se podnosi Ministarstvu odbrane i procedura traje preko mesec dana, jer se ova aktivnost povezuje sa vojnom aktivnošću i bezbjednošću učesnika, što je priličnlo zaostala perspektiva. Ne postoje zone koje su određene za korišćenje podvodnih plovila ove vrste.
Konkurentnost: Procedure dobijanja dozvole i saglasnosti u regionu Jadranskog mora je vrlo komplikovana. Ovo je u okruzenju rezultiralo sa nekoliko slučajeva odlazaka super jahti iz teritorijalnih voda zbog nemogućnosti upotrebe podvodnih plovila. Pojednostavljivanjem procedura i formiranjem sistema za koričćenje podvodnih plovila u turističke svrhe Crna Gora bi postala lider na Jadranskom moru i dobila veliku internacionalnu pažnju, što bi za posledicu imalo povećanje broja posjeta mega jahti.
Benefiti: Povećavanje broja posjeta i vezivanja mega jahti opremljenih ovom vrstom podvodnih plovila u luksuznim marinama poput Porto Montenegro, Luštica Bay, itd. Povećanje atraktivnosti destinacije i inovativnosti turizma i usluga.
Put napred:
- Pojednostavljivanje procedure za dobijanje dozvola, edukacija institucionalnih kadrova o podvodnim plovilima, relevantnoj tehnologiji i procedurama upotrebe, razdvajanje ove aktivnosti od vojnog sektora i definisanje procedura i protokola u okviru turističkog sektora.
- Definisanje područija na kojima se mogu koristiti podvodna plovila uz striktno poštovanje podvodne prirodne i kulturne baštine.
- Promocija Crne Gore kao submarine friendly destinacije u kontekstu atraktivnosti izabranih lokacija.
Podvodno plovilo je novi termin da bi se izbjeglo identiikovanje sa vojnom opremom na šta riječ podmornica odmah asocira. Podvodna plovila namenjena su za uživanje i istraživanje podmorja, ali i komercijalne turističke svrhe. Proizvode ih samo dve kompanije, Triton Sub iz USA i U Boat Works iz Holandije.
Triton Subs je pionir na ovom tržištu i kompanija ciji dizajn podvodnih plovila je stigao do najdubljih predjela planete sa kapetanom Viktor Veskovom. Njihova proizvodna linija serijski radi podvodna plovila od onih za uživanje i zabavu, turizam i profesionalnu primjenu do modela za ekstremne dubine. Opseg dubina je od 100 do 4000 metara sa kapacitetom do 66 putnika za turisticke modele. Triton podvodna plovila su sjajno integrisana u konstrukcijska riješenja novih mega jahti. Svojim modernim dizajnom i tehnoloskim riješenjima su lider na tržištu. U Boat Works je mlađa evropska kompanija koja svoje mesto na tržištu nalazi pristupačnijom ponudom u cilju omogućavanja ronjenja širem broju ljudi. Za neke njihove modele nije potrebna jahta ili brod, već se mogu koristiti sa kopna uz pomoć trejler prikolice. U Boat Works se trudi da približi podvodna plovila visoj srednjoj klasi, ali njihovi modeli su često korišćeni i na naučnim ekspedicijama. Laki su za upravljanje uz potpuno digitali upravljački sistem.
Radi se o jednostavnim podmorničkim sistemima koje koriste krečnjački absorbent za odvajanje karbon dioksida u kabini u kojoj je uvjek pritisak, kao i na površini mora, jedan Bar. Svi modeli imaju nekoliko tipova veze sa plovilom i načina pozicioniranja pod vodom. Izrađeni su sa tri sistema samospasavanja i podržavaju život do 90 sati u slučaju potpunog otkaza. Svaki prodati model prolazi godišnju rigoroznu provjeru proizvođača da bi bio sretifikovan za upotrebu. Do sada nije zabelježen ni jedan tragičan incident. Njihova dostupnost učinila je da polako postaju dio redovne opreme super jahti ili pomoćnih plovila koja opremljena opremom za zabavu i istraživanje prate super jahte. Podvodna plovila koriste baterije kao izvor energije i potpuno su bezopasna po biljni i životinjski svijet.
Institucionalna prepoznatost ove moderne i bezbjedne opreme je u većini država Mediterana na veoma niskom nivou. Državne institucije su prilično konzervativne kada se radi o podvodnim plovilima sto je posljedica nepoznavanja tehnologije i neprepoznavanja turističkih potenicijala koje ova aktivnost nudi. Jadransko more je opterećeno komplikovanim, birokratskim procedurama za dobijanje dozvola i saglasnosti.
Uzimajuci u obzir kurs turisticke politike Crne Gore kroz razvoj luksuznih marina Portomontemegro, Lustica Bay, Porto Novi otvara se veliki potencijal za klijenate koji uzivaju u ronjenju podvodnim plovilima. Uz pojednostavljivanje procedure, definisanje zona za ronjenje i implementaciju menadžment sistema, Crna Gora bi mogla da bude prepoznata kao submersibles friendly destinacija što bi za posljedicu imalo povećan broj plovila opremljenih podvodnim plovilima, više i duže vezivanje u marinama i produženje sezone.
*Fond za podsticanje pluralizma i raznovrsnosti medija
