Istraživanje BIRN-a pokazalo je da oko 64 odsto ruskih firmi u Crnoj Gori ima jednog zaposlenog, dok se od jedne kompanije otvorene nakon invazije na Ukrajinu u državni budžet slije 837 eura.
Crnogorski budžet od novootvorenih ruskih kompanija imao je korist od 4,89 miliona eura, što je 837 eura prosječno po jednom preduzeću, pokazalo je istraživanje BIRN-a.
Podaci koji su BIRN-u dostavljeni iz Uprave prihoda i carina pokazali su da oko 64 odsto firmi koje su osnovali ruski državljani ima jednog zaposlenog, dok 22 procenata osim osnivača nema registrovanih radnika.
Prema podacima Uprave prihoda i carina ruski državljani su od februara 2022. do početka jula ove godine u Crnoj Gori osnovali 5.846 firmi. Zvanični podaci Uprave koji su objavljeni prošlog marta pokazali su da je tokom 2021. godine u Crnoj Gori registrovano 4.600 ruskih firmi.
Iz Uprave za prihode navode da su ukupne uplate ruskih firmi po osnovu poreza i doprinosa od februara 2022. do 4. jula 2023. godine iznosile 4,89 miliona eura. To znači da je država od jedne registrovane ruske firme, od uplate poreza i doprinosa, imala korist od 837 eura.
Ekonomski analitičar Boban Stanić smatra da nadležni trebaju da podrže legitimno poslovanje stranih investitora, ali i da spriječe potencijalne zloupotrebe sistema.
“Veoma je važno da institucije imaju precizne mehanizme za razlikovanje investicija. To podrazumijeva prepoznavanje onih koje donose stvarnu vrijednost ekonomiji, u odnosu na one od koje možda nema dugoročne koristi”, kazao je Stanić za BIRN.
“Treba izgraditi jedan sveobuhvatan pristup, koji ne samo da privlači strane investicije, već i promoviše transparentnost, odgovornost i dugoročnu održivost”, dodao je on.
Broj malih firmi koje su u Crnoj Gori otvorili državljani Rusije porastao je nakon invazije na Ukrajinu u februaru 2022.
Zbog napada na susjednu državu Evropska unija uvela je ekonomske sankcije Rusiji kojima je, između ostalog, jedan dio ruskih i bjeloruskih banaka isključen iz SWIFT sistema međunarodnog plaćanja dok je ruskim kompanijama zabranjeno savjetovanje u IT sektoru.
Komentarišući otvaranje novih firmi odlazeći premijer Dritan Abazović prošlog juna kazao je da su mnoge svjetske IT kompanije zainteresovane za ulaganje u Crnu Goru kao i da su neke već započele poslovanje u njoj.
Tadašnji ministar ekonomskog razvoja i turizma Goran Đurović je u maju 2022. kazao da, zbog rata u Ukraijini, očekuje rast broja ruskih i ukrajinskih kompanija u Crnoj Gori.
“Uvjeren sam, a to pokazuju i podaci, da mnogo kompanija koje su poslovale u Rusiji i Ukrajini žele da biznis prebace u sigurnije krajeve i da je Crna Gora jedna od atraktivnijih destinacija za to”, kazao je Đurović za televiziju “Vijesti”.
Ipak, prema podacima Uprave prihoda i carina ruske firme u Crnoj Gori imaju ukupno 6.106 zaposlenih, od čega petina radi u firmama koje se bave kompjuterskim programiranjem i konsultantskim djelatnostima u oblastima informacione tehnologije. Podaci Uprave su pokazali da ruski državljani u Crnoj Gori otvaraju i firme koje se bave trgovinom, kao i dizajnerske i reklamne agencije.
Preko firme lakše do boravišne dozvole
Programer Aleksei Gudashev jedan je od mnogobrojnih Rusa koji su preselili kancelariju u Crnu Goru, nakon što im je onemogućeno da rade sa stranim klijentima zbog međunarodnih sankcija. U agenciji za informacione tehnologije, koju je prošlog marta registrovao u Herceg Novom, Gudashev je jedini zaposleni.
“Nakon što otvorite firmu možete legalno raditi sa stranim klijentima, ali i dobiti boravišnu dozvolu u Crnoj Gori”, rekao je Gudashev.
“Ipak, proces nije tekao brzo. Od osnivanja firme u Crnoj Gori do prve uplate prošlo je osam mjeseci“, navodi on.
Iz Ministarstva unutrašnjih poslova BIRN-u su kazali da je od februara 2022. do jula ove godine državljanima Rusije izdato ukupno 29.294 dozvola za privremeni i stalni boravak. Prema podacima MUP-a više od polovine izdatih dozvola (14.983) su za privremeni boravak i rad (tzv. radne dozvole).
Zakonom o strancima precizirano je da strani državljani mogu boraviti u Crnoj Gori do 90 dana, dok im je za duži period neophodna dozvola za privremeni boravak. U Zakonu se navodi da se dozvola za privremeni boravak, između ostalog, može izdati stranom državljaninu koji namjerava da boravi u Crnoj Gori zbog posla.
Dozvola za privremeni boravak dobija se dostavljanjem dokaza stranog državljanina da radi za kompaniju u Crnoj Gori ili potvrdom o osnivanju kompanije.
Gudashev ističe da većina ruskih državljana otvara firme kako bi mogli ostati u Crnoj Gori, navodeći da motiv nije isključivo lakše poslovanje sa inostranim partnerima.
“Većina preduzeća se otvara samo da bi ljudi živjeli u Crnoj Gori i mislim da mnogi ljudi biraju ovu zemlju upravo za život, a ne za poslovnu emigraciju”, navodi Gudashev.
“Samozaposleni poput mene ne uzimaju poslove u Crnoj Gori. Oni izvoze usluge u druge zemlje i ovdje plaćaju porez”, zaključuje Gudashev.
Zakon o privrednim društvima omogućava lako registrovanje firme, jer je njime predviđeno da crnogorski i strani državljani mogu registrovati društvo sa ograničenom odgovornošću sa osnivačkim kapitalom od jednog eura.
Prema podacima Uprave prihoda i carina 161 preduzeće koje su osnovali ruski državljani već je ugašeno, tri su otišla u stečaj, dok je jedno obrisano iz registra.
Ruski državljani firme najčešće registruju u opštinama na crnogorskom primorju, gdje prednjači Budva sa 1.975 firmi. Prema zvaničnim podacima u Podgorici je registrovano 1.192 firmi, u Herceg Novom 1.000, dok je u Baru 977 privrednih društava koje su osnovali ruski državljani.
U Tivtu je registrovano 296 ruskih firmi, Kotoru 159, Cetinju 141, dok je u Mojkovcu, Kolašinu i Šavniku po jedna firma čiji su osnivači ruski državljani.
Stanić ističe da Crna Gora nije jedina država u kojoj registrovanje firme olakšava dobijanje boravišnih dozvola.
“Brojke koje pokazuju da veliki dio ovih firmi ima mali broj zaposlenih ili čak nema registrovanih radnika mogu biti indikator da poslovanje nije primarni cilj. To bi moglo sugerisati da je stvaranje firmi strategija za obezbeđivanje prava na boravak, umjesto legitimnog poslovnog interesa”, istakao je Stanić.
Polovina stranih firmi nije platila poreze
Prema zvaničnim podacima najveći ruski poslodavac u Crnoj Gori je IT kompanija “First Line Software” koja, kako navode u UPC, zapošljava 201 osobu, dok kompanije “Synthesis of Intelligent Systems“, “Linux Development” i „BD Software” imaju između 27 i 42 radnika. Sve su registrovane u Budvi, a finansijski bilansi ovih kompanija pokazuju da su za prošlu godinu imali 3,27 miliona prihoda i 3,09 miliona eura rashoda.
Iz ovih kompanija BIRN-u nisu odgovarali na pitanja u vezi motiva poslovanja u Crnoj Gori.
Iz Unije poslodavaca Crne Gore istakli su da se poslovanje ruskih kompanija u Crnoj Gori može posmatrati kroz dva perioda – prije i nakon početka rata u Ukrajini. Oni su naveli da prvoj grupi pripadaju kompanije koje su u Crnoj Gori prisutne godinama i koje zapošljavaju značajan broj radnika, dok se od početka rata u Ukrajini otvaraju uglavnom male firme.
Iz Unije poslodavaca upozorili su i da oko 50 odsto novoosnovanih firmi, čiji su osnivači strani državljani, nisu predale završne račune ni podmirile poreske obaveze.
“Takva postupanja treba rješavati institucionalno i pravovremeno, a sve iz razloga što sam čin registracije firme ne predstavlja siguran dokaz o namjeri obavljanja privredne aktivnosti, već može biti i pokriće za druge stvari, kao npr. trajni boravak”, kazali su u Uniji poslodavaca.
Na pitanje koji su ekonomski benefiti po državu od poslovanja ruskih kompanija, iz Centralne banke (CBCG), BIRN-u su dostavili podatke o stranim direktnim investicijama.
Prema podacima CBCG ukupan bruto priliv stranih investicija za prvih pet mjeseci iznosio je 361 milion eura, od čega je najveći broj direktnih investicija došao iz Rusije u vrijednosti od 52,5 miliona eura.
Struktura ulaganja pokazuje da se 26,8 miliona eura odnosilo na prodaju nepokretnosti, 13,18 miliona na interkompanijski dug, odnosno pozajmljivanje novca od matičnih firmi iz inostranstva, a 12,3 miliona na investicije u domaća preduzeća i banke.
Stanić smatra da je alarmantan podatak da polovina novoosnovanih firmi nije podmirila svoje poreske obaveze.
“Ovo ne samo da predstavlja kršenje zakonskih normi, već pokazuje i potencijalni problem u održivosti ovih poslovnih poduhvata. Stoga, postoji potreba za strožim regulatornim mjerama kako bi se osiguralo da sve firme ispunjavaju svoje finansijske obaveze”, kazao je Stanić.
