Danas je na području Bosne i Hercegovine Dan žalosti zbog tragedije koja se dogodila u općini Posušje, kada je osmero mladih ljudi preminulo u novogodišnjoj noći.
Vijeće ministara Bosne i Hercegovine je na jučerašnjoj telefonskoj sjednici donijelo odluku da se subota proglasi Danom žalosti u BiH.
Dan žalosti se obilježava obaveznim isticanjem zastave Bosne i Hercegovine na pola koplja, odnosno jarbola, na zgradama institucija BiH.
Medijske kuće na teritoriju Bosne i Hercegovine, kao i organizatori kulturno-umjetničkih i sportskih manifestacija na teritoriju Bosne i Hercegovine, dužni su prilagođavati programske sadržaje danu žalosti u Bosni i Hercegovini.
Vlada FBiH je također proglasila 4. januar Danom žalosti u tom bh. entitetu.
Podmornica B-36 snimljena iz američkog helikoptera 31.oktobra 1962 u Karibima
A Soviet-built Cuban Foxtrot Class patrol submarine underway.
Delegacija sovjetske mornarice u posjeti Arsenalu tokom remonta jednog od Foxtrota
Dio unutrašnjosti podmornice klase Foxtrot
A starboard view of a Soviet Foxtrot class submarine underway.
Dio unutrašnjosti podmornice klase Foxtrot
Crtež podmornice tipa Foxtrot u momentu ispaljivanja torpeda
Podmornica tipa Foxtrot i sovjetski pomoćni ratni brod na remontu u Tivtu početkom osamdesetih
Podmornica tipa Foxtrot na doku Arsenala u Tivtu
Podmornica tipa Foxtrrt tokom remonta u Tivtu
Dio unutrašnjosti podmornice klase Foxtrot
Razarač Charles P Cecil i američki avion prate B-36 u Karibima 31.oktobra 1962
Sovjetski Foxtroti sa matičnim brodom na remontu u Tivtu osamdesetih
Dio unutrašnjosti podmornice klase Foxtrot
Sunčani, ljetnji i mirna površina Tivatskog zaliva dočekali su tog 2.avgusta 1980. godine, sovjetsku podmornicu B-36 koja je pod komandom kapetana fregate P.V. Dolmatova uplovila u Boku Kotorsku.
Dizel-električna podmornica tipa 641 ili klase Foxtrot kako je ovu vrstu sovjetskih podvodnih ratnih brodova označavao NATO, došla je u Boku na remont i odmor posade, prije nego što B-36 bude nastavila svoju višemjesečnu misiju u okviru sovjetske Pete Eskadre na Mediteranu, te kasnije uplovila u Crno More i došla u svoju novu bazu Sevastopolj na Krimu.
Avgustovska vrelina i sunčani zraci što su pekli crno ofarbanu spoljašnjost podmornice dok se ona u površinskoj vožnji, lagano približavala vojnom brodogradilištu Arsenal u Tivtu, bili su neuobičajena novost za na arktičku hladnoću naviknute oficire i mornare sa B-36. Ova podmornica naime, čitavu svoju dotadašnju 21-godišnju službu u Ratnoj mornarici SSSR-a, provela je na dalekom i hladnom sjeveru – kao dio 69. brigade podmornica sovjetske Sjeverne flote, sa bazom u gradiću Gadžijevo, u blizini sovjetsko-norvešle granice na poluostrvu Kola na Barencovom moru. Za ljude koji su službovali na B-36, odlasci u toplija, južna mora bili su izvanredna rijetkost, a njihov dolazak sa podmornicom u Tivat u avgustu 1980., po vrelini okruženja, tirkiznom plavetnilu mora, palmama i borovima na obali kraj koje su prolazili, nosio je reminiscenciju na jedan raniji, mnogo tajanstveniji i potencijalno po čitavu civilizaciju sudbonosniji odlazak B-36 u topla mora…
Prvog oktobra 1962. u Gadžijevu je vladala neuobičajena živost – započinjala je tajna vojno-pomorska operacija nazvana „Kama“ u kojoj je učestvovala kompalten 69.brigada podmornica. Zajedno sa junakinjom naše priče, podmornicom B-36 na čijem je tornju bio isposan taktički broj 911, tog su dana na dugačak put sa sjevera SSSR-a, prema dalekom Karipskom moru i Kubi, krenule još tri identične dizel električne podmornice klase Foxtrot: B-4, B-59 i B-130. Njihov zadatak bio je da stignu do za Sovjete tada prijateljske Kube pod režimom Fidela Kastra, kao prethodnica ukupno sedam drugih podmornica naoružanih nuklearnim balističkim projektilima, a koje je SSSR-namjeravao da stalno bazira u luci Mariel na tom velikom karipskom ostrvu. Sve to, bio je samo djelić tada mnogo veće i ambicioznije sovjetske vojne operacije pod nazivom „Anadyr“ a koja je za cilj imala uspostavljanje stalnog sovjetskog vojnog prisustva na Kubi i instaliranje na tom ostrvu, „na pragu neprijateljske, kapitalističke Amerike“, sovjetskih strategijskih raketa srednjeg dometa sa nuklearnim bojevim glavama. Pored ostaloga, operacija „Anadyr“ podrazumijevala je i prebacivanje na Kubu sovjetskih bombadrera srednjeg dometa, te čitave jedne mehanizovane pješadijske divizije koja bi u slučaju potrebe, odatle relaativno lako i brzo mogla da izvrši desant na obalu SAD na Floridi. Ukupno je oko 60.000 sovjetskih vojnika sa punom ratnom opremom i sa ukupno tridesetak nuklearnih bojevih glava za rakete i avionske bombe na raspolaganju, trebalo biti prebačeno u ranu jesen 1962.godine na Kubu u operaciji koju je osmislio sovjetski general Anatolij Gribkov, a lično odobrio tadašnji lider SSSR-a Nikita Hruščov. Veći dio tih efektiva Sovjeti su trgovačkim i ratnim brodovima uspjeli da prebace na Kubu i započnu instaliranje raketa sa nuklearnim bojevim glavama, a koje su sa ove pozicije i relativne blizine, bile smrtonosna prijetnja za čitavu istočnu obalu SAD. Kombinacijom obavještajnog rada i snimcima koje su špijunskim letovima nad Kubom napravili njihovi izviđački avioni tipa U-2, Amerikanci su razotkrili sovjetske planove i započelo je ono što je kansije u istoriji ostalo zabilježeno kao „Kubanska raketna kriza“ – trinaest oktobarskih dana 1962. u toku kojih je izbijanje Trećeg svjetskog rata koji bi bio nuklearni, „visilo u vazduhu“.
Podmornica tipa Foxtrot na doku Arsenala u Tivtu
Pored punih sastava svojih posada, četiri Foxtrota koja su početkom oktobra isplovila iz Gadžijeva, ukrcala su i dodatni štabni, kao i personal za buduću kopnenu radio stanicu velikog dometa koja se imala postaviti u Marielu, kao i niz drugih potrepština za dugačak put i komplikovanu misiju. Podmornice su naravno, ponijele i pune borbene komplete od po 22 torpeda svaka, a među njima je na svaku bio ukrcan i po jedan tada novi sovjetski torpedo sa nuklearnom bojevom glavom. Riječ je bila o torpedu tipa T-5 sa bojevom glavom snage 15 kilotona – malo manje nego atomske bombe koju su Amerikanci krajem Drugog svjetskog rata bacili na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki.
Komadantima podmornica, načelnik štaba sovjetske Sjeverne flote admiral Rasoka je usmeno kazao da „specijalno oružje“ kako su nazivali nuklearni topredo, mogu koristiti u tri slučaja: ako podmonica bude napadnuta i oštećena dok je u podvodnoj vožnji, u istom slučaju ako bude prisiljena da izroni i u trećoj varijanti, po isključivoj naredbi vrhovne koamnde u Moskvi.
„Predlažem vam, drugovi, da prvo iskoristite nuklearno oružje, a onda da razmišljete što da radite poslije toga.“- navodno je koamdantima podmornica, rekao admiral Rasoka.
Komandant 69. brigade podmornica bio je kapetan 1.ranga Vasiliji Agafonov, a načelnik Štaba kapetan 2.ranga Vasilij Arhipov. Ovaj oficir je inače, u ljeto 1961. preživio ozbiljan incident sa curenjem radijacije na jednoj od prvih sovjetskih nuklearrnih podmornica, K-19, što je kasnije, kako se pokazalo, učinilo da Arhipov pod kritičnim okolnostima koje će 69.brigada doživjeti u Sargaškom moru, zadrži hladnokrvnost i spriječi komandanta podmornice na kojoj je plovio, da ispali nuklerani torpedo na američku flotu. Za komadante četiri Foxtrota sa specijalnom misijom, postavljeni su neki od najboljih tadašnjih sovjetskih podmorničara, pa je zapovjednik B-36 bio kapetan 2. ranga Aleksandar Dubivko. On i njegove kolege prije isplovljavanja podmornica 1.oktobra u 4 sata ujutro iz Gadžijeva dobili su strogo povjerljive, zapečaćene koverte sa naređenjima, a koje su smjeli otvoriti tek kada podmornice uđu u Barencovo more. Sa pravom prirodom svoje misije i onome što je stajalo u naređenju, komadanti podmornica su posade mogli upoznati tek pošto podmornice obiđu Norvešku i uđu u Atlantski okean.
Delegacija sovjetske mornarice u posjeti Arsenalu tokom remonta jednog od Foxtrota
Uslijedilo je skoro punih 20 fana vrlo teške plovidbe po nemirnom i na momente, olujnom Atlantiku, pri čemu je od najveće važnosti bilo da neprijatelj – Amerikanci i NATO pakt, ne otkriju prisustvo i namjere sovjetskih podmornica. Ds bi postigli naredbama zahtijevani tempo, komadanti su bili prinuđeni da većinom plove na površini, vozeći na dizel motorima, pto je bilo veoma neugodno za posade jer su večinom, plovili po vrlo teškom i olujnom moru. Komanda u Moskvi je naime, računala upravo na kasnooktobarske oluje da dodatno pomognu u sakrivanju podmornica, ali je B-36 u jednom od tih nevremena, ipak pretprjela oštećenja na pokopcu svog sistema za lansiranje hidroakustičkih mamaca koje bi trebale zbuniti neprijeteljske protivpodmorničke snage. Zbog tog oštećenja B-36 skoro do kraja misije nje mogla zaroniti dublje od 70 metara – četiri puta manje od svoje uobičajene maksimalne dubine ronjenja od 280 metara. Tokom putovanja, brodski ljekar na B-36, kapetan medicinske struke Buinevič, morao je operisati višeg operatera sonarnog sistema podmornice, potporučnika Pankova koji je dobio napad slijepog crijeva. Operacija je uspješno izvedena u improvizovanim uslovima u jednom od manjih prostora podmornice koji je prethodno potpuno dezinsfikovan medicinskim alkoholom, tokom podvodne plovidbe, brznom od 3 čvora, dok je na povšinini okeana bjesnila oluja.
Zbog toga je tokom jednog od narednih dana, uprkos orkanskom nevremenu koje je trajalo duže od 24 sata, podmornica morala ploviti na površini gdje je postizala veću brzinu nego pod vodom, kaoko bi nadoknadila vrijeme izgubljeno radi hirurške intervencije nad Pankovim. „Valovi su ogromni, visine preko 20 metara, oko 150 do 200 metara udaljeni jedan od drugog. Kada bi dopjela na vrh talasa, podmorinca se naginjala i do 50 stepeni sa jednog na drugi bok. Ipak, svi mehanizmi i akumulatorske baterije za koje smo strijepili da će se iz njih prosuti elektrolitska kiselina, prošli su ovaj izuzetno teški test bez problema. U tom smo se trenucima sa zahvalnošćuu i poštovanjem sjetili konstruktora i graditelja podmornica ovog tipa iz lenjingradskog brodogradilišta, kojima smo iskerno zahvalni što su napravili ovako dobar brod sposoban da izdrži i ovakvu 24-satnu torturu na moru jačine 10-11 bofora“- zapisao je u svom dnevniku zapovjednik Dubivko.
Uz mnogo muke da zadrže neophodnu brzinu kako bi u reon dejsta u Sargaskom moru na domak Kube stigle do zavrtanog datuma, podmornice grupe „Kama“ su ipak 20.oktobra uspjele da se u previšenom roku domognu pozicija u Sargaškom moru na kojima im je, po u međuvremenu primljenim izmijenim naređenjima, naloženo da do daljnjeg patroliraju. Po potrebi, podmornice su trebale da zaštite sovjetske transportne brodove koji su na Kubu, uprkos objavljenoj namjeri Amerikanaca da će to spriječiti, pevozile dalja sovojetska vojna pojačanja. Posljednji dio njihovog puta u vrelom, tropskom moru za koji „Foxtroti“, dizajnirani da operišu prije svega u hladnim sjevermoeproskim morima, nisu bile prilagošene, bio je pravi pakao za posade. U ionako skučenoj i slabo provjetrenoj unutrašnjosti podmornica, temperatura je bila nepodnošljivo visoka, ljudi su padali u nesvjest, a vladala je i oskudica pitke vode koja je bila ograničena na samo po 250 mililitara dnevno po čovjeku. U takvim okolnostima sovjetski podmorničari suočili su se sa ogromnom operacijom pomorske blokade -katantina Kube koji je od 22.oktobra, uveden po naređenju američkog predsjednika Džona Ficdžeralda Kenedija. Riskantni potez Kenedija da pošalje američke ratne brodove da presretrnu i zaustave sva sovjetska plovila koja su se kretala ka Kubi i zabrane daljji prolaz onima koji nose naoružanje, svijet je u posljednjoj jsedmici oktobra 1962., doveo na ivicu Trećeg svjetskog rata…
I dok su se nad njima nadvilo skoro 200 američkih ratnih brodova – od nosača aviona, do krstarica i razarača, a nebo nad Sargaškim morem nadlijetale stotine američkih protivpodmorničkih i izviđačkih aviona, sovjetski podmorničari u četiri zaronjena Foxtrota preživljavali u najteže trenutke u svojim životima. Prilike za izronjavanje gotovo da više nije bilo, a time ni mogućnosti da se uspostavi radio veza sa Moskvom, dobiju naređenja i uopšte sazna što se dešava. Komadantima sovjetskih podmornica, progonjenim od američkih protuvpodmorničkih snaga, pod konstantnim „pingovanjem“ neprijateljskih sonara i uz sve učestalije i bliže podvodne eksplozije oko njih, sa oskudnim informacijama o tome što se zapravo dešava a koje su prikupljene povremenim osluškivanjem američkog radio-saobraćaja, činilo se da je rat već počeo. Njihovi potčinjeni bili su iznureni, umorni i na rubu nerava….
Dio unutrašnjosti podmornice klase Foxtrot
„Već četiri dana Amerikanci nam ne dozvoljavaju da se podignemo čak ni na periskopsku dubinu. Glava mi puca od smrdljivog i zagušljivog vazduha u podmornici koji je pun ugljendioksida. Danas su nam se opet trojica mornara onesvijestila od vreline. Plovimo pod vodom sa rizikom da, ako se nešto nepredviđeno dogodi, propadnemo do dna Atkantika koje je ovdje šest hiljada metara ispod nas. Hemijska regeneracija vazduha u podmornici vrlo slabo radi, nivo ugljendioksida konstantno raste, a struja u našim akumulatorskim baterijama je na izmaku. Oni članovi posade koji trenutno nisu u služni, nepomično sjede i ćuteći zure u jednu tačku. Temperatura u većem dijelu podmornice je 50 stepeni Celzijusa- u mašinskom odjeljenju čak 61 stepen…“- zapisao je tada u svom privatnom dnevniku jedan od sovjetskih oficira. Osoblje se moralo rotirati na dužnosti svakih 15 do 20 minuta jer su iznureni ljudi bukvalno padali u nesvjest dok su bili na svojim borbenim stanicama. Niko nije ništa jeo danima, osim po malo voćnog kompota sa kojim su ujedno i gasili žeđ jer je voda bila ograničena na jednu šolju po čovjeku dnevno. Ljudi su do tada već izgubili i trećinu svoje težine, a zbog nemogućnosti da se istuširaju mnogi su dobili osip po koži koji ih je neizdrživo svrbio.
B-36 koja se danima uspješno izbjegavala neprijatelja, dva puta se čak krijući ispod trgovačkih brodova koji su plovili tim reonom, napokon se našla u području kojim su patrolirala tri američka razarača, aktivno tragajući za sovjetskom podmornicom svojim sonarima. Nivo energije u baterijama podmornice rapidno se smanjivao dok je ona manevrisala pod vodom trudeći se da se sakriije od progonitelja. U jednom momentu, hidroakusitilki uređaj na B-36 registrovao je šum visoke frekvencije koji im se rapidno približavao po krmi, dolazeći iz smjera odakle su se čuli propeleri jednog od razarača-njihovih progonitelja Zvuk je bio odgovarajući onom koji emituje ispaljeni protivpodmornički torpedo, dok juri ka svojoj meti, pa je Dubivko preduzeo hitan manevar izbjegavanja. Potom su čuli jak udarac i intenzivan zvuk škripanja nečega što se jezivo „češalo“ o vrh tornja podmornice. Zaključivši da ga je jedan od razarača namjerno udario pramcem dok je podmornica bila blizu površine mora, Dubivko je naredio da se torpeda pripreme za ispaljivanje… Napeto je iščekivao sledeći potez neprijatelja, nadajuči se da će američki razarač za kojeg je smatrao da ga je prvi napao, doći u povoljan položaj da mu uzvrati torpedom. Spletom srećnih okolnosti, to se ipak nije desilo jer su Amerikanci postupali vrlo oprezno, pokušavajući da sovjetsku podmornicu samo drže u defanzivi pod vodom do momenta kada bi ona potrošila svu rasposloživu električnu energiju u baterijama i bila prisiljena da izroni. To se na kraju i desilo i B-36 je nakon punih 35 sati igre „mačke i miša“ sa neprijateljem iznad nje koga nije mogla vidjeti, skoro sasvim praznih baterija, na kraju morala da 31.oktobra izroni kako bi se unutrašnjost podmornice u kojoj se nakupio vodonik što je isparavao niz baterija provjetrila a dize.-motori mogli ponovno da pripune akumulatore. Na površini su ih dočekali Amerikanci, a B-36 je u tom trenutku postala treća i posljednja otkrivena podmornica iz grupe „Kama“. Američka mornarica naime, sličnim je manevrima progona i psihološkog dejstva bacanjem u more manjih eksplozivnih naboja čija bi detonacija sovjetskim podmorničarima djelovala kao udaljena eksplozija dubinske bombe, prethodnih dana već do granice fizičke izdržljivosti ljudi i ispražnjenosti baterija, dovela podmornice B-130 i B-59. Komadant ove druge koja je prva otkrivena i natjerana da izroni 27.oktobra, kapetan 2.ranga Valentin Savicki, nakon 18-časovnog progona od strane čak 14 brodova i više helikoptera i aviona, dopao je na rub nervnog sloma i naredio da se torpedo sa nuklearnom bojevom glavom pripremi za ispaljivanje na obližnji američki nosač aviona „Randolph“. Hladnokrvna i izuzetno razumna intervencija ukracnog načlnika Štaba 69.brigade, Vasilija Arhipova međutim, prizvala je Savickog pameti i on je na srečću, odustao od upotrebe nuklearnog oružja.
Kada je izronila, na površini Atlantika, podmornicu B-36 dočekala su tri američka razarača, među kojima i njen najodlučniji progonitelj – razarač „Charles P. Cecil“. Sovjetski podmorničari tek tada su na vrhu tornja mogli vidjeti i štetu koju su pretrpjeli u navodnom namjernom udaru protivničkog broda u njihovu podmornicu – nešto je presjeklo dio komunikacionih i antena radio-goniometra. Kasnije se ispostavilo da je to bila čelična sajla od modernog, tegljenog sonara sa jednog od američkih razarača koji su progonili B-36 i koja se „očešala“ pri vrhu tornja dok je podmornica bila relativno blizu površine mora.
Podmornica tipa Foxtrrt tokom remonta u Tivtu
„Podigli smo vojnopomorsku zastavu SSSR-a i identifikovali se radio-vezom. Oko nas su bila tri razarača, a periodično su nas nadlijetala i dva protivpodmornička helikoptera koji su bacali manje eksplozivne naprave u more, povremeno spuštali svoje sonare u vodu, a njihova posada nas je provokativno fotografisala i snimala kamerom. Sa jednog od neprijateljskih razarača Morzeovom azbukom, na ruskom jeziku nam je signalizirano: „Treba li vam pomoć?“ Na isti način sam im odgovorio: „Ne treba nam nikakva pomoć. Zadržite se dalje od mene i ne ometajte moje operacije!“ Moram biti pravedan prema neprijatelju i reći da nas američki razarač potom nije više uznemiravao, ali nas nije ni ostavio na miru. Plovio je u paralelnom kursu sa nama držeći se na udaljenosti od 50 do 150 metara – nisu odlazili dalje od toga, vjerovatno znajući da su u tako blizu, sigurni jer se glava torpeda ne može aktivirati toliko blizu podmornice koja bi ga eventualno ispalila. Topovi na razaraču bili su posjednuti i njihove cijevi su ciljale u nas, tako da je situacija bila prilično napeta. U daljini smo mogli vidjeti avione i helikoptere kao uzlijeću sa jednog američkog nosača avuiona, a presreli smo i radio poruku u kojoj je lično američki preedsjednik Kenedi, čestitao komadantu razarača koji nas je pratio, na postignutom uspjehu i naredio mu da nas po svaku cijenu, spriječi da onovno zaronimo i pobjegnemo im.“- opsisao je Dubivko u svom dnevniku ovaj događaj, ističući da su ipak, u tom momentu osjetili i veliko olakšanje, spoznajući iz komunikacije koju su međusobno imali amerilki brodovi i vazduhoplovi, da rat ipak (još) nije počeo. Njegova posada je, dok je podmornica morala ostati na površini da bi radom dizel motora, napunila baterije, iskoristila priliku da popravi oštećeni poklopac sistema za lansiranje hidroakustičkih mamaca. Time je B-36 ponovno bila osposobljena da se spusti na maksimalnu dubinu ronjenja, a što joj je olakšalo da već narednog dana, iskoristi trenutak nepažnje Amerikanaca, naglo zaroni i uz pomoć već pripremljenog posebnog „pinga“ iz svog sonara, na kratko „zaslijepi“ sonar „Cecila“. Zaronivši bukvalno ispod tog razarača, sovjetska podmornica je punom snagom svojih elektromotora, za kratko vrijeme sišla na dubinu od 200 metara i uz par Dubivkovih vještih manevara, uspjela da umakne Amerikancima. B-36 potom je u reonu koji joj je bio dodijeljen za patroliranje, ostala još pune dvije nedjelje tokom kojih je Amerikanci više nisu uspjeli otkrili, da bi se, nakon mnogo peripetija i mehaničkih kvaorova, čak i ostanka bez goriva nadomak Norveške, krajem decembra, posljednja od četiri podmornice-učesnice operacije „Kama“, vratila u svoju bazu na sjeveru SSSR-a. Umjesto herojskog dočeka kakav su nesumnjivo zasluživali jer su poslati u gotovo samoubilačku misiju sa klasičnim, dizel-električnim, a ne podmornicama na nuklearni pogon koje bi se jedine u takvim teškim okolnostima mogle izgedno nositi sa protivničkim snagama, koamandanti podmornica iz operacije „Kama“ i njihove posade bili su izloženi nipodaštavanju od strane svojih pretpostavljenih i sovjetskigh političkih lidera koji su smatrali da je istjerivanje od strane Amerikanaca na površinu mora tri od poslate četiri podmornice, bio praktično ratni poraz Sovjeta. Jedini koji je stao u njihovu odbranu bio je sam komandant Ratne mornarice SSSR-a, admiral flote Sergej Gorškov koji je istražnim komisijama preporučio da ne kažnjavaju koamadante podmornica „jer su oni najbolje znali kako da postupaju pod tim izuzetno teškim okolnostima u kojima su morali djelovati“.
Podmornica B-36 je nakon ove istorijske misije kod Kube, nastavila službovati u sovjetskoj Sjevernoj floti narednih 18 godina, da bi u ljeto 1980. bila upućena na Mediteran. Početkom avgusta stigla je u Tivat, na veći remont u ovdašnji Mornaričko-tehnički remonrni zaviod „Sava Kovačevićč. Tivatski zavod, poznatiji kao Arsenal naime, još od 1974. remontovao je podmornice i pomoćne ratne brodove sovjetske Mornarice, posebno plovila koja su dejstvovala u sklopu mediteranske, tzv. Pete Eskadre RM SSSR-a. Do tada je u Tivtu već bilo remontovano nekoliko identičnih podmornica Tipa 641, ali je B-36 u avgustu 1980. u Tivat došla kao daleko najslavnija među njima – ovjenčana oreolom jedne od rijetkih sovjetskih podmornica koje su se „preko nišana gledale“ sa Amerikancima do mjere da je mogla zamalo započeti Treći svjetski rat. Nakon remonta u Tvtu, B-36 je u krajem 1980. isplovila iz Boke, i u sastavu Pete Eskadre obavljala zadatke po Mediteranu, da bi novembra 1981. ta podmornica zvanično bila uvrštena u 153.podmoničku brigadu u sastavu Crnomorske flote RM SSSR-a, sa bazom u Sevastopolju na Krimu. Do 24.avgusta 1993. kada je formalno ispisana iz Flotne liste i rashodovana, B-36 je nastavila službovati u Crnomorskoj floti, pri čemu je obavila niz misija u Crnom moru, te pet dužih borbenih krstarenja vodama Mediterana. Ova podmornica je do kraja svoje sadržajne karijere dobila nekoliko nagrada za najbolju podmorničku jedinicu Crnomorske flote, dobila više priznanja za najbolja torpedna dejstva i podvodno polaganje mina u floti, a 1990. vremešna B-36 je čak osvojila i Trofej komandanta sovjetske Mornarice za najbolji torpedni napad na površinski ratni brod. Tokom njene karijere, na B-36 su u julu 1985. snimljene i scene sovjetskog igranog filma o podmornicama pod nazivom „Pažnja u svim odsjecima“, a godine 1986. na ovoj podmornici desile su se i dvije nesreće. Prvo je 14.marta dok je podmornica bila na vezu u Sevastopolju, nepažnjom posade, dođlo do ekplozije jednog od torpeda u njenom pramčanom torpednom odsjeku u kojoj na sreću, nije bilo žrtava, ali je podmornica teže oštećena. Samo što su najneophodnije popravke završene, na B-36 je tokom izvođenja jedne vježbe 16.aprila, izbio požar u 4.odsjeku koji je gašen viđe sati i u kojem je komandir elektro-odjeljenja, potpoorulnik Emek Turgenbajev, izgubio život.
Veteran svjetskih mora i obračuna sa Amerikacina koji je umalo doveo do Trečeg svjetskog rata, podmornica B-36 je nakon čak 35 godina aktivne službe, isječena u staro gvožđe 1994. u rezalištu brodova Inkerman blizu Sevastopolja. Inače, osim ove, u tivatskom Arsenalu je u periodu od 1974. do 1992. remontovano petnaestak podmornica tipa „Foxtrot“ sovjetske, ali i Ratne mornarice Libije.
PODMORNICA TIPA 641 (FOXTROT)
A Soviet-built Cuban Foxtrot Class patrol submarine underway.
Podmornice Tipa 641 (Foxtrot) konstruisane su krajem pedesetih godina prošlog vijeka i bile su najnodernije sovjetske dizel-električne podmornice prije nego što je RM SSSR-a počela gradnju podmornica na nuklerani pogon. Ukupno je od 1958. do 1979. izgrađeno čak 75 ovakvih podmornica za ratne mornarice SSSR-a, Indije, Libije, Kube i Poljske. Podmornice su bile duge 91,3 metra, široke 7,5, a gaz im je iznosio 5,1 metara. Imale su nadvodni deplasman od 1.952 tone, odnosno 2.550 tona pod vodom, opsluživalo ih je po 70 ljudi posade (od čega 12 oficira), i imale su autonomiju od 90 dana. Postizale su maksimalnu brzinu od 17 čvorova nad vodom i 16 čvorova u ronjenju, a pogonila su ih tri dizel motora snage po 2.000 konja, odnosno jedan elektromotor snage 2.700 i dva elektromotora snage po 1.350 konja. Akcioni radijus na površini im je bio čak 30.000 nautičkih milja, a pod vodom su ekonomskom brzinom prije pražnjenja baterija, mogle preći maksimalno 400 milja. Podmornice tipa Foxtrot bile su naoružane sa po 10 torpednih cijevi kalibra 533 mm (šest na prmacu i četiri na krmi), a nosile su bojevi komplet od 22 torpeda ili alternativno, 32 morske mine.
Četiri i pol godine nakon britanskog referenduma o članstvu u Europskoj uniji brexit je konačno postao stvarnost kada je Britanija napustila jedinstveno tržište u 23 sata po GMT-u, a po srednjoeuropskom vremenu u ponoć na Novu godinu.
Nikada prije država članica EU-a nije zatražila razvod.
Pregovori su trajali godinama dok konačno, u zadnji trenutak, nije postignut trgovinski sporazum vrijedan 660 milijardi britanskih funti (900 milijardi dolara) na Badnjak.
Potpisan je samo nekoliko dana prije izlaska Britanije iz jednog od najvećih svjetskih trgovinskih blokova, što predstavlja najznačajniji globalni zaokret od pada Britanskog carstva.
Sporazumom je definirano da Britanija zadržava pristup jedinstvenom tržištu EU-a s 450 milijuna potrošača bez carina i kvota, no on neće spriječiti gospodarske štete, upozorili su ekonomski stručnjaci.
U petak su dva tijesno isprepletena partnera ušla u novo razdoblje svojih odnosa, puno labaviju suradnju.
Ukida se sloboda kretanja što se tiče života i rada, iako za kratkotrajna putovanja većinom neće biti potrebna viza.
Roba će se puno više kontrolirati na granicama Britanije i EU-a, a unutar Ujedinjenog Kraljevstva na irskoj morskoj granici između Sjeverne Irske i Velike Britanije.
Što se tiče sektora usluga, koji čini više od 80% britanskog gospodarstva, dvije strane obvezale su se “uspostaviti povoljnu klimu za razvoj trgovine i ulaganja između njih”.
Što se tiče ribolova, britanski premijer Boris Johnson pristao je na razdoblje od 5 i pol godina za uvođenje novih pravila o ribolovu brodova Evropske unije u britanskim vodama nakon čega će se održavati godišnje konzultacije o ulovu.
Britanija više neće sudjelovati u sigurnosnim organizacijama i bazama podataka poput Europola, Eurojusta i SIS-II. Ipak, i dalje će se razmjenjivati DNK podaci, otisci prstiju i podaci o registraciji vozila.
U Opštoj bolnici u Kotoru 35 minuta nakon ponoći, rođena je prva beba, djevojčica Sofija Milićević.
U ime Opštine Kotor i svoje lično, predsjednik Vladimir Jokić čestitao je roditeljima Andrijani i Nebojši Milićeviću, a najmlađoj Kotoranki poželio sreću, dobro zdravlje i dug život.
Da podsjetimo, Opština Kotor, na osnovu skupštinske odluke, svakoj novorođenoj bebi sa teritorije naše opštine obezbjeđuje jednokratna novčana sredstva u iznosu od 150 eura.
Posušje: Život izgubila četiri mladića i četiri djevojke
Četiri mladića i četiri djevojke u dobi od 18 do 20 godina preminulo je od posljedica gušenja u mjestu Tribistovo nedaleko Posušja u novogodišnjoj noći, potvrdio je za medije direktor policije Županije Zapadnohercegovačke Milan Galić.
Policijski službenici zajedno s dežurnim tužiteljem te županije obavili su očevid i druge istražne radnje.
Po Galićevim riječima, još se ne može sa sigurnošću tvrditi je li njihovu smrt izazvao agregat.
Po neslužbenim navodima djevojke i mladiće je najvjerojatnije ugušio plin iz agregata koji je napajao kuću elekričnom energijom.
Njihova tijela će se prebaciti u Mostar gdje će se provesti obdukcija.
Prvi su u kuću u Tribistovu ušli susjedi i u njoj zatekli osam beživotnih tijela.
Ravnatelj Galić demantirao je da je bilo preživjelih osoba, kao što je ranije izvijestio dio medija.
Šest osoba je iz mjesta Rakitna kod Posušja a dvoje iz ove opštine.
Premijer Zapadnohercegovačke županije Zdenko Čović izrazio je sućut obiteljima preminulih djevojaka i mladića i najavio da će županija proglasiti višednevni dan žalosti.
U Crnoj Gori su u posljednja 24 sata od posljedica koronavirusa preminule dvije osobe, a potvrđena su 342 nova slučaja infekcije, saopšteno je iz Instituta za javno zdravlje (IJZ).
Novootkriveni su iz sljedećih opština:
opština
oboljeli
Podgorica
154
Nikšić
78
Kotor
16
Berane
15
Cetinje
11
Rožaje
11
Budva
10
Herceg Novi
9
Bijelo Polje
7
Tuzi
6
Pljevlja
5
Kolašin
5
Tivat
4
Ulcinj
3
Andrijevica
3
Danilovgrad
2
Plužine
2
Bar
1
“Laboratorije Instituta za javno zdravlje, druge javne i privatne laboratorije koje se bave dijagnostikom infekcije novog koronavirusa su od poslednjeg presjeka završile analize i Institutu dostavile rezultate za 1182 uzorka na novi koronavirus među kojima je ukupno registrovano 342 novopozitivna”, navode iz IJZ.
Preminuli pacijenti bili su iz Podgorice i Rožaja, a imali su 69, odnosno 84 godine. Ukupan broj preminulih povezanih sa Kovid-19 infekcijom od početka juna iznosi 675, a od početka godine 684.
Do 17:30 sati prijavljen je oporavak 200 pacijenata.
“Uzimajući u obzir sve novootkrivene slučajeve kao i broj oporavljenih ukupan broj trenutno aktivnih slučajeva Kovid-19 u Crnoj Gori iznosi 9.199. Od početka godine ukupan broj registrovanih slučajeva infekcije novim korona virusom je 48.589”, saopštili su iz IJZ.
Aktivni slučajevi, oporavljeni i preminuli od početka juna po opštinama su prikazani u tabeli raspoređeni prema broju trenutno inficiranih slučajeva:
Najmlađi Budvani najviše se raduju novogodišnjim i božićnim praznicima, pa je stoga Turistička organizacija (TO) opštine Budva organizovala akciju “Djed bijeli sreću dijeli”. Ukupno 1000 paketića je podijeljeno u budvanskim vrtićima 30. decembra, ali i svima onima koji su se našli na putu Djeda Mrazu koji je danas u prijepodnevnim satima prošao budvanskim i petrovačkim šetalištem.
Na taj način, kako je kazala Iva Bajković iz TO Budva, obilježen je kraj godine koja je bila teška ogromnom procentu stanovnika metropole turizma.
“Takođe, TO Budva je nagradila najbolje u turizmu i ugostiteljstvu za 2019. Imali smo 27 kategorija i na taj način smo negdje i završili ovu godinu, kao i sa donacijom Crvenom krstu Budva i Kovid ambulanti u iznosu oko 10.000 eura. TO Budva čestita novogodišnje i božićne praznike svim građanima i građankama Budve, nadamo se da će 2021. biti mnogo uspješnija za sve nas”, navela je Bajković u izjavi za agenciju Mediabiro.
Akcija “Djed bijeli sreću dijeli” organizuje se u saradnji sa kompanijom “Megapromet” iz Budve i budvanskim vrtićima, a podjela je organizovana uz poštovanje svih epidemioloških preporuka i mjera.
Tokom prethodne dvije decenije, Budva je postavila visoki standard kada je posrijedi organizacija javnog dočeka Nove godine, i na taj način postala omiljena destinacija i tokom novogodišnjih praznika hiljadama turista koji su se iznova vraćali da uživaju u najkvalitetnijem programu na samoj obali mora. Koncerti najvećih regionalnih zvijezda, svjetskih muzičkih imena, koncerti klasičke muzike, raznovrsni dječiji programi, Božićna pjaceta i spektakularni vatrometi, asocijacija su na novogodišnje i božićne praznike u Budvi.
Ove godine, kako je poručeno iz TO Budva, novogodišnja noć tradicionalno je uljepšana velikim vatrometom u ponoć, sa dvije lokacije, u Budvi i Petrovcu. Na taj način, naveli su iz TO Budva, svi građani budvanske opštine mogli su da uživaju u lijepom pogledu iz topline svojih domova, ispraćajući staru i čekajući Novu godinu, a u tih nekoliko minuta, iako fizički razdvojeni, bili su svi zajedno.
Bronzana statua “Balerina” locirana je i izvučena iz mora u Budvi.
Članovi MZ “Stari grad” neumorno su pretraživali teren u potrazi za čuvenom statuom koju je uslijed udara orkanskog juga more odnijelo prije par dana.
Za portal RTV Budva član MZ Stari grad Luka Vučković je kazao da su prilikom pretrage terena “Balerinu”, čuveni simbol Budve, locirali članovi MZ Stari grad Stefan Božović i ribar iz Budve Mladen Zečević.
U akciji izvlačenja statue iz mora učestvovali su Komunalna policija, Dukley marina i Duško Tadić član kluba “Budva diving”.
Budva pixfoto
Skulptura je djelo beogradskog vajara Gradimira Aleksića.
Knjiga Romaničke crkve grada Kotora – Crkve i vjekovi, autorke Radojke Abramović, istoričarke umjetnosti Pomorskog muzeja u Kotoru, izašla je iz štampe 28. decembra, saopšteno nam je iz ove ustanove.
,,U knjizi je poslije uvodnog teksta koji objašnjava pojam crkve vrlo iscrpno obrađen svijet srednjovjekovne kulture Kotora, šest romaničkih crkava koje su pozicionirane unutar starog kotorskog urbanog jezgra. U monografiji su postupno, po istom tematskom postupku, opisane crkve na osnovu njihove istorijske slojevitosti, po starini gradnje: Crkva Sv.Marije od Rijeke (Blažena Ozana), crkva Sv.Mihaila, katedralna crkva Sv.Tripuna, crkve Sv.Luke, Sv.Ana i Sv.Pavle. Dvogodišnji rad na ovoj monografiji, sinteza je jako uspješne saradnje Radojke Abramović, autorke teksta, fotografa Nenada Mandića, dizajnerke Marine Jovanović, tehničke urednice Danijele Nikčević, lektorke Jamine Bajo, korektora Slavka Dabinovića, recenzenata Don Antuna Belana i Jovana Martinovića.
Izuzetnu zahvalnost za realizaciju ove monografije dugujemo direktoru Pomorskog muzeja Crne Gore, izdavaču Andru Raduloviću i Ministarstvu kulture Crne Gore. Monografija Romaničke crke grada Kotora-Crkve i vjekovi štampana je u okviru Programa zaštite i očuvanja kulturne baštine 2019. godine”, kazala je autorka Radojka Abramović.
JU Pomorski muzej Crne Gore Kotor obavještava javnost da je izašao iz štampe Godišnjak Pomorskog muzeja u Kotoru LXIV-LXV.
Zbog epidemiološke situacije neće se organizovati promocija u ovoj godini, a ista je predviđena za 2021. godinu.
“Pozivamo sve zainteresovane sugrađane i prijatelje da dođu i preuzmu Godišnjak i calendar” – poručuju iz Pomorskog muzeja.
Godišnjak
Predstavljanje Godišnjaka Pomorskog muzeja Crne Gore Kotor broj 64-65/2020
U osvit 20. vijeka nestajanjem brodova na jedra javila se potreba za većim proučavanjem pomorske prošlosti, bogate pomorske baštine koja je ostala kao ostavština velike pomorske aktivnosti tokom prethodnih stoljeća. Već tada u krugovima Bokeljske mornarice rodile su se ideje za prikupljanjem predmeta vezanih za to ogromno pomorsko nasljeđe nastalo kroz vjekove. To je bio povod za početak realizacije ustanovljenja jednog Muzeja u Kotoru. Propašću jedrenjaka duge plovidbe zatvorilo se jedno poglavlje pomorstva koje je vjekovima donosilo prosperitet stanovnicima naše obale. Trebalo je odati veliku počast moru, pomorstvu i pomorskoj privredi zaslužnima za stvaranje bogatog kulturnog nasljeđa Boke Kotorske. More je kroz stotine i hiljade godina igralo odlučnu ulogu u istoriji čovječanstva i krojilo sudbinu naroda i država, dajući im snagu i moć, veličinu i sjaj. Ono je omogućilo izmjenu materijalnih i duhovnih dobara i od vajkada bilo vrelo napretka, kulture, civilizacije, blagostanja i vizije u sigurnu budućnost.
Nakon Drugog svjetskog rata, od 1952. godine kao događaj od posebnog značaja za kulturnu i pomorsku baštinu Boke Kotorske i Crnogorskog primorja bilo je otvaranje novoformiranog Pomorskog muzeja u Kotoru koji je od samog početka aktivnog rada započeo sa štampanjem zbornika radova pod imenom „Godišnjak“. Intencije su bile da se stvori publikacija koja će u kontinuitetu osvjetljavati materijalno i nematerijalno kulturno i pomorsko nasljeđe istočno jadranske obale.
Zbornik radova pod imenom Godišnjak Pomorskog muzeja Kotor, nastao je kao plod težnje za jednom naučnom, periodičnom edicijom, koja će se baviti proučavanjem bogatog pomorskog i kulturnog nasljeđa Boke Kotorske i Crnogorskog primorja. Tadašnja je zamisao bila, da se s novim poletom nastave istraživanja bogatih arhivskih fondova kako bi se ukazalo na značaj slavne pomorske prošlosti ovoga kraja i kako bi ova buduća publikacija dobila svoje zasluženo mjesto u pomorskoj istoriografiji tadašnje države. Zadatak ove publikacije bio je da iz broja u broj objavljuje radove renomiranih istraživača kulturne i pomorske prošlosti Boke. Ubijeđeni smo da je ovaj Zbornik do danas uspješno obavljao svoju zadaću.
Godišnjak Pomorskog muzeja je zamišljen kao edicija sa puno većim ambicijama od ranijih publikacija slične tematike u proučavanju pomorske istorije Boke Kotorske, bazirajući se na izvornom arhivskom materijalu i prezentirajući ga kako naučnoj javnosti tako i široj zainteresovanoj čitalačkoj publici. Na taj način, namjera je bila dati mu fizionomiju naučno usmjerene periodične publikacije. Iz broja u broj od samog početka do današnjih dana, u Godišnjaku se uočava organizovan i sistematičan pristup redakcije pomorskoj problematici.
Zadatak Redakcije bio je tada, a takođe i sada, da doprinese razvoju pomorskih znanja, njegujući pomorsku misao u borbi za aktivniju i svestraniju jadransku orijentaciju građana države Crne Gore. Cilj Redakcije je da ova publikacija ustraje u tom smjeru, kako bi se očuvala vezanost s morem i pomorskom baštinom i dobila toliko potrebna i tražena naučna sinteza istorije pomorstva Boke Kotorske. U tome se postižu zadovoljavajući rezultati od prvog broja ove serijske publikacije.
Godišnjak Pomorskog muzeja Crne Gore u Kotoru je kao stručna serijska publikacija napravio najveći pomak u proučavanju istorije pomorstva i imao najveću zaslugu za promociju pomorskog i kulturnog nasljeđa Boke Kotorske i Crne Gore u svojih 68 godina prisutnosti u sferi istraživačke djelatnosti. Nadamo se, da će generacije koje nastupaju popuniti praznine u istraživanju naše pomorske baštine kako bi se zatvorila konstrukcija stoljetnih napora u rasvjetljivanju i prezentiranju javnosti pomenute tematike.
Svojim izvornim naučnim radovima bio je značajan promoter nadaleko slavne pomorske prošlosti Boke Kotorske i ostaće kao svojevrstan spomenik pomorske i kulturne baštine ovoga kraja, pa i cijele istočno jadranske obale, kako bi rekao veliki antički govornik i filozof Ciceron „svjedok vremena, svjetlost istine, život uspomene i vjesnik davnine“.
U ovogodišnjem 64/65. broju Godišnjaka, predstavit ćemo radove koji tretiraju: Istorijat iseljeništva poluostrva Luštice, pregled kotorskih providura za vrijeme mletačke vladavine Bokom sa heraldičkim prikazima, dva rada o viševjekovnom prisustvu u Boki dvije ugledne i istaknute porodice Sbutega sa Prčanja i Marčinko iz Perasta. Tu su radovi iz oblasti etnoloških istraživanja, istorije odijevanja, istorije kotorskog Markata, stručan prikaz salona kapetanske porodice Florio u Pomorskom muzeju u Kotoru i rad s demografskom slikom naselja Škaljari iz 1785. godine. U odrednicama Prikazi i Osvrti predstavljena je obimna studija iz pomorskog prava i osvrt na izložbu fotografija o posjetama Pomorskom muzeju uglednih ličnosti u periodu od početka rada 1952. godine do današnjih dana. Na kraju ove edicije su prilozi: sedam In Memoriam osobama koje su bile radnici, saradnici i prijatelji Muzeja, slijede: Izvještaj o radu, Donacije Pomorskom muzeju i Poklonjene, kupljene i zamijenjene publikacije.
Pomorski muzej Kotor
Prvi rad ovogodišnjeg „Godišnjaka-Zbornika“ radova je „Iseljenici s područja Luštice u Mlecima od 16. do 18. stoljeća – prilog poznavanju povezanosti Mletačke Republike i istočnoga Jadrana u ranom Novom vijeku“, koji je priredila Lovorka Čoralić, znanstvena savjetnica u Hrvatskom institutu za povijest u Zagrebu. Rad je baziran na dokumentima istraženim u Državnog arhivu u Veneciji gdje autorica već duže vrijeme istražuje istorijska fakta o istočno jadranskoj obali u vrijeme Mletačke vladavine. Luštičani su tokom prošlosti takođe predstavljali jednu od zapaženih poveznica ovoga dijela istočne Jadranske obale s Apeninskim poluostrvom i Mlecima. U radu se, na osnovu proučavanja izvorne građe pohranjene u Državnom arhivu u Mlecima, kao i spisa koji se čuvaju u sjedištu bratovštine sv. Đorđa i Tripuna, istražuju temeljne komponente iz života i djelovanja iseljenika iz Luštice u Mlecima u razdoblju od 16. do 18. vijeka. Istražuje se i odnos Luštičana prema vjerskim ustanovama (crkvama, samostanima, bratovštinama i hospitalima) u Mlecima, a važno se mjesto pridaje iseljenicima koji su tokom svojega života u Veneciji djelovali i bili povezani s bratovštinom sv. Đorđa i Tripuna. Istorija poluostrva Luštice neodvojiv je i po mnogo čemu značajan dio sveukupne istorije Boke Kotorske.
Sljedeći rad „Djelatnost mletačkih providura u Kotoru i njihovi grbovi“ je rezultat dugogodišnjih istraživanja magistra arheologije Jovana Martinovića o mletačkim providurima u periodu vladavine Venecije ovim prostorima od 1420. godine do njenog pada 1797. g. Gradski kneževi Kotora koje je imenovala Venecija nakon prihvatanja patronata nad gradom 1420. godine nosili su u početku titulu rektora, a kasnije providura i bili su istovremeno civilni guverneri i vojni zapovjednici grada. Za rektore i providure bili su birani i imenovani članovi starih mletačkih patricijskih porodica, koji su morali imati određena znanja i iskustva u obavljanju upravnih i vojničkih poslova u novo preuzetom gradu. Posebno su se starali o popravkama i ojačavanjima gradskih bedema ili gradnji javnih zgrada, na koje su obično stavljali svoje porodične grbove i natpise. Porodice iz kojih su poticali kotorski providuri pripadale su svim slojevima plemstva Venecije, od onih najmoćnijih patricijskih klanova iz kojih su bili birani mletački duždevi ili čak i rimski pape, pa do skromnijih porodica vojničkog plemstva. U članku su providuri navođeni po svojim porodičnim prezimenima abecednim redom te opisani njihovi porodični grbovi, posebno oni koji su ostali sačuvani u gradu ili bili otiskivani na emisijama kotorskih novaca. Za sve providure navedene u radu autor je obezbijedio i kolorisane grafičke prikaze grbova, što je značajno obogatilo njegov rad i ovaj Zbornik. Ukupno je obrađeno i prikazano 78 grbova kotorskih providura.
Admiral Bokeljske Mornarice dr Antun Sbutega priredio je članak „Bratstvo Sbutega protagonista historije Prčanja i Boke od XVI do XXI stoljeća“, koji govori o istorijatu njegove, pomorsko-trgovačke porodice Sbutega, kroz pet vjekova prisutnosti ovog bratstva na Prčanju. Autor na osnovu istorijskih izvora i dokumenta o bratstvu Sbutega, od prvog dokumentovanog pomena jednog njegovog člana u Kotoru 1576. godine, prati razvoj svoje porodice sve do današnjih dana. Sbutege su jedan od malog broja bratstva koji su vjekovima bili protagonisti i svjedoci istorije zaliva, koja su opstala u Boki i jedina od 12 porodica koje su osnovale prčanjsku opštinu, sačuvala dvije kuće sa starim pokućstvom, dokumentima, umjetničkim djelima, starim oružjem i nautičkim instrumentima. Autor ističe kako su on i njegova generacija bili svjedoci da su brojna kulturna dobra u posjedu značajnih starosjedilačkih bratstava i porodica, koje su posjedovale monumentalne palace, vrijedna umjetnička djela i dokumente, sticajem istorijskih okolnosti, ali i njihovom nebrigom, uništena, pokradena i otuđena. Velika većina njihove vrijedne nepokretne imovine je otuđena a veliki dio pokretnih materijalnih dobra nisu registrovana i opisana s obzirom da nisu bila fotografisana. Nematerijalna dobra, običaji i tradicije, koji su se prenosili sa generacije na generaciju, takođe su dijelom izgubljena, jer nisu bila zapisana. Iz tog razloga autor dr Sbutega je osjetio potrebu da ovim radom sačuva povijesnu memoriju bratstva Sbutega, kako su to već učinili članovi nekih drugih bokeljskih porodica i bratstava. Njihove hronike i istorija danas su važan doprinos i izvor za jednu opštu istoriju Boke Kotorske.
Četvrti rad samostalnog istraživača, profesora Željka Brguljana „Obitelj Marčinko u rodbinskim relacijama i pomorsko-trgovačkoj aktivnosti Perasta od početka 17. stoljeća: tragom oporuke Katarine Marčinko“, donosi rezultate istraživanja o peraškoj obitelji Marčinko, njenoj povezanosti sa starim peraškim bratstvima i sudjelovanju pojedinih članova u pomorsko-trgovačkoj aktivnosti Perasta od početka 17. do sredine 19. vijeka. Podaci prikupljeni iz arhivskih izvora i poznate literature potvrdili su pretpostavke o viševjekovnoj prisutnosti porodice Marčinko u Perastu i o njihovoj ukorijenjenosti u lokalnu zajednicu, snažnoj rodbinskoj povezanosti s istaknutim peraškim bratstvima, kao Stojšićima, Martinovićima, Zmajevićima, Lazarovićima, Vulovićima i drugima. U članku se pojedinačno obrađuje desetak članova porodice Marčinko. Do danas je većina starih peraških bratstava izumrla ili iselila, no jedna od rijetkih, iako na izmaku snaga, još uvijek nastavlja 450 godišnji kontinuitet u gradu Perastu. Kako ovo bratstvo nije dalo istaknutih pojedinaca kao neke uglednije peraške porodice ipak su stekli status najstarije živuće obitelji ovog slavnog pomorskog grada, pa su tako i zaslužili ovakav opsežniji rad.
Rad arhivistkinje, prof. Anite Mažibradić „Arhivski prilozi povijesti odijevanja u Boki Kotorskoj“, predočava nam način odijevanja kako gradskog tako i seoskog stanovništva uglavnom u doba vladavine Mletačke republike koje je bilo pod uticajem Venecije odnosno odijevanja na „italijanski način“. Načinu odijevanja gradskog plemstva Kotora i Perasta u smislu odijevanja i ukrašavanja još od XIV vijeka, svjedoči jedna odredba Statuta grada Kotora koja propisuje kakvu odjeću treba da ima mlada nevjesta prilikom udaje. Mnogobrojni arhivski spisi otkrivaju slikovite portrete i odjeću seljaka, zemljoradnika i stočara prilikom njihovog svjedočenja, kažnjavanja ili davanja izjava u kancelariji kotorskog providura. Način odijevanja tih ljudi je u skladu sa njihovim socijalnim stanjem (vestito alla paesana; vestito alla morlacca; vestito alla aiduca). Peraški opat i pisac Timotej Cizila je iznio jednu bajkovitu (baroknu) priču o kićenju nevjeste u Perastu krajem XVII i početkom XVIII vijeka. Uticaj mode iz stranih zemalja kao što su italijanska (vestito all’ italiana), francuska i neka druga bio je jak u Boki Kotorskoj, zahvaljujući otvorenosti Zaliva prema Mediteranu i zahvaljujući boravcima Bokelja u raznim krajevima Evrope. Primjeri tog uticaja bilo je ekstravagantno oblačenje Peraštanina Vicka Bujovića, (na francuski način) i primjer avanturiste Budvanina Stjepana Zanovića. Kapetan Alviz Visković iz Perasta, prilikom boravka u Parizu prije 1797. godine ostao je zanesen francuskom kulturom i francuskom modom. Takođe treba istaći da je uticaj Orijenta na odijevanje Bokelja bio značajan i kada je riječ o odjeći i tekstilu jer su pomorci iz Boke putovali do Turske pa čak i do bogatog sirijskog trgovačkog centra Damaska.
Sljedeći rad „Žuti salon“ konzervatorke Melise Niketić predstavlja stručni prikaz salona ugledne pomorsko-trgovačke porodice Florio sa Prčanja koji je dio stalne postavke Pomorskog muzeja u Kotoru. Autorka objašnjava istorijski kontekst i stil „žutog salona“ porodice Florio iz zbirke Pomorskog Muzeja, kroz nekoliko tema. Prvo daje osvrt na situaciju u Evropi u 19. vijeku koja je dovela do obnavljana stilova prošlosti i eklekticizma u stilu uređenja enterijera u tom periodu, a zatim daje osvrt na austrijski neorokoko jer je stil „žutog salona“ povezan sa ovim fenomenom na području Austrougarskog carstva koji je upravljao Bokom preko stotinu godina od samih početaka devetnaestog vijeka do propasti Austrougarske carevine 1918. godine. Autorka iznosi kratak pregled situacije u Trstu toga vremena, iz razloga što je „žuti salon“ izrađen u ovom gradu. Iz istog razloga je spomenuta ličnost barona Paskvala Revoltele, uz sažete napomene o njegovoj palati. Naime, u kolekciji današnjeg Muzeja Revoltela u Trstu nalaze se komadi namještaja čiji dizajn, dekoracija i izbor materijala imaju sličnosti sa garniturom „žutog salona“ porodice Florio. Na kraju se iznosi analiza „žutog salona“, uz objašnjenje zašto je došlo do male greške prilikom definisinja drveta od kojeg je izrađen namještaj iz ovog salona, i sa posebnim opisom svakog komada namještaja iz garniture.
Kotorski pazar – Photo pomorski muzej
Naredni je rad „Kotorski Pazar kroz vrijeme“, muzejske savjetnice i istoričarke umjetnosti Radojke Abramović. U početku rada iznosi se fenomen pojave pazara u Kotoru. Zatim autorka piše o zanatstvu kao važnom privrednom faktoru za razvoj trgovine srednjevjekovnog Kotora. Opisuju se prodajni punktovi u gradu, počevši od pazara koji se u srednjevjekovnom Kotoru prvobitno održavao na trgu ispred katedrale Sv. Tripuna. Pomenuti su i prodajni punktovi na glavnom gradskom trgu i na obali pred gradskim vratima. Nabrojana je i pisana građa, kao i arhivski izvori vezani za poznavanje kotorskog pazara. Posebno su tretirani prodaja soli i vina, stočarskih proizvoda, ribe, žitarica, ulja, voća, povrća i drva u gradu Kotoru. U daljem tekstu govori se o prodaji razne vrste robe po kotorskim trgovima, po kojim nuđenim proizvodima na prodaju, svaki trg dobio svoje ime. Obrađen je i kotorski novac kojim se vršila kupoprodaja proizvoda. Posebna pažnja posvećena je „Crnogorskom pazaru“, koji se nalazio duž rijeke Škurde, desno od izlaza iz grada sjevernim gradskim vratima iz 1540. godine. Na kraju autorka daje prikaz kotorskog „Markata“, koji je uspostavljen od tadašnje austrijske vlade iz 1905-1907. godine, lijevo od izlaza iz grada morskim vratima.
Sljedeći rad „Jedan popis stanovništva Škaljara iz 1785 godine-Stanje duša Škaljari 5. maja 1785.” je demografska slika ovog naselja koju je obradio Zoran Radimir, samostalni istraživač. Kroz ovaj popis stanovništva Škaljara iz 1785. godine, vođenom po standardima savremenih evidencija nazvanih “popis duša”, prikazano je mnogo više od samog činjeničnog stanja. Ovdje su se nastojali izvući i drugi elementi kako bi se analitčki prikazali u demografskom smislu. Tako se može sagledati kako je u datom momentu izgledala struktura stanovništva u Škaljarima po rodovima, polu, starosnoj dobi i sl. Budući da je u pojedinim rodovima prikazano više generacija, podaci su dragocjeni kod izrade porodičnih rodoslova. Autor je koristio podatke iz matičnh knjiga sv. Tripuna, matičnih knjiga rođenih i vjenčanih župe Škaljari i rukopisnu knjigu popisa stanja duša iz 1785. godine pomenute župe.
U odrednici Prikazi Slavko Dabinović, bibliotekar u penziji, predstavio je obimnu studiju „Pomorsko pravo (uporednopravna studija)“, autora profesora Borislava V. Ivoševića i Časlava Pejovića, koja je izašla iz štampe krajem jula 2019. godine i promovisana u Pomorskom muzeju u Kotoru, 10 septembra iste godine. Knjiga Pomorsko pravo u prvom redu se bavi materijom iz pomorskog privatnog prava. Na 860 strana autori su podijelili knjigu na četiri cjeline. U uvodnom dijelu razmatraju se: Pojam, predmet i podjela pomorskog prva, odnos prema drugim granama prava i naučnim disciplinama u pomorstvu, karakteristike, razvoj, savremeni izvori, unifikacija, propisi Evropske unije, razvoj u Jugoslaviji, Sloveniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Srbiji. Nakon uvoda Prva knjiga tretira brod i plovidbu. Druga obuhvata ugovore, prevozne isprave i ugovornu odgovornost. Treća pomorske nezgode, vanugovornu odgovornost i sistem opšteg organičenja odgovornosti, i četvrta pomorsko osiguranje. Ova uporednopravna studija svakako će biti obavezna literatura profesorima, studentima pomorskih škola i fakulteta, svima onima čiji je rad vezan za pomorstvo u državnim institucijama i pomorskoj privredi, pomorcima i pomorskim stručnjacima, posebno pomorskim oficirima, menadžerima pomorskih preduzeća i kreatorima pomorske politike Crne Gore.
U Osvrtima Danijela Nikčević, viša bibliotekarka u Pomorskom muzeju u Kotoru predstavila je izložbu „Hod kroz vrijeme i utiske” u organizaciji JU Pomorski muzej Crne Gore Kotor. Na izložbi su prikazane sedmodecenijske posjete stranih i domaćih političara i ostalih uglednih ličnosti koje su posjetile Muzej, sve od njegovog osnivanja 1952. godine do današnjih dana. Izložba je bila postavljena u trajanju od 29.06. do 20.07.2020. godine. Autori izložbe su bili Radojka Abramović, istoričarka umjetnosti i Danijela Nikčević, viša bibliotekarka, uz tehničku pomoć Tomislava Bonića, višeg muzejskog tehničara i Dijane Đurašković, dokumentaristkinje. Izložbu je otvorila nekadašnja predsjednica Opštine Kotor Marija Maja Ćatović.
U ovoj ediciji, u odrednici In memoriam, prisjećamo se s pietetom naših radnika, saradnika i prijatelja Muzeja, koji su nas napustili u proteklom razdoblju i kojih nema više među nama: Petra Palavršića, don Antona Belana, Dragane Lalošević, Tonka Maroevića, Ane Anuške Zloković, Borivoja Bora Cicovića i Antuna Tonća Dendera. Oni su svako na svoj način, kao radnik, saradnik i prijatelj muzeja, dali određeni doprinos u radu ove naše institucije kulture.
Na kraju ovog broja Godišnjaka, kao što je bilo i uobičajeno u svim prethodnim brojevima, donosimo Izvještaj o radu Pomorskog muzeja za 2019. i 2020 godinu koji je priredio direktor Andro Radulović. Saznajemo da je Pomorski muzej imao veoma bogatu aktivnost u protekle dvije godine. U navedenom periodu obavljajući poslove iz djelokruga svog rada na osnovu Zakona o muzejskoj djelatnosti, Zakonu o zaštiti kulturnih dobara, Odluke o organizovanju JU Pomorski muzej Crne Gore i Statuta muzeja, opravdao je svoje postojanje i ispunio svoju osnovnu djelatnost. U cilju unaprjeđivanja kulturnog života grada u 2019. godini, Muzej je afirmisao kulturno nasljeđe, realizovao izložbe i izdavao knjige u funkciji zaštite nematerijalne kulturne baštine, čime je i ispunio Programom predviđene aktivnosti. JU Pomorski muzej Crne Gore je u prethodnom periodu realizovao 28 programa, od čega 19 izložbi i 10 promocija. Organizovane su brojne posjete đaka iz velikog broja škola iz cijele Crne Gore, kao i stručna predavanja za đake i studente. U finansijskom smislu, u 2019. godini Pomorski muzej Crne Gore je ostvario značajne prihode zahvaljujući velikom broju individualnih i grupnih posjeta iz zemlje i inostranstva, u saradnji sa turističkim organizacijama, operaterima, obrazovnim i drugim subjektima iz zemlje i inostranstva. U 2020. godini zbog epidemiološke situacije izazvane virusom SARS-CoV-2 i preporukama NKT-a, JU Pomorski muzej Crne Gore Kotor nije mogao ostvariti sve projekte predviđene Planom rada za 2020. godinu, te se njihova realizacija očekuje u 2021. godini.
Kustos etnološke zbirke Jelena Karadžić donosi izvještaj „Donacije Pomorskom muzeju Crne Gore u Kotoru u periodu 2019-2020.“, iz kojeg saznajemo da je Muzej tokom 2019. i 2020. godine putem donacija dobio 47 predmeta od osam darivaoca, koji su obrađeni po muzeološkim pravilima i dobili status muzejskog predmeta.
Na kraju ovog Zbornika radova nalazi se izvještaj „Poklonjene, razmijenjene i kupljene publikacije u 2019. i 2020. godini“, koji je priredila viša bibliotekarka Danijela Nikčević, iz kojeg saznajemo da je u 2019. i 2020. godini Pomorskom muzeju poklonjeno 126 knjiga, i u razmjeni je za „Godišnjak“ u istom periodu dobijeno 16 knjiga.
Pomorski muzej Crne Gore u Kotoru nastaviće svoju izdavačku djelatnost tako da nakon ovog predstavljenog broja Godišnjaka 64/65, uspješno nastavlja tradiciju prethodnih brojeva, čuvajući memoriju na bogatu pomorsku i kulturnu baštinu Boke Kotorske i Crnogorskog primorja. Krajem 2021. godine planirano je da izađe trobroj posvećen 450. godišnjici čuvene bitke kod Lepanta, u kojem će biti evocirane uspomene na ovu značajnu bitku, kao i učešće Bokelja u ovom najvećem pomorskom sukobu do tog vremena, gdje je hrabrost Kotorana i Peraštana posebno zapažena i pohvaljena od vrhovnih zapovjednika udružene flote Svete lige. Nakon ovog trobroja, u 2022. godini planira se jubilarni broj 69/70 koji će biti posvećen sedamdesetogodišnjici rada Pomorskog muzeja u Kotoru i izdavanja publikacije-zbornika Godišnjak.
Nadamo se da će i naredni brojevi ove naše, u naučnim krugovima vrlo cijenjene publikacije očuvati kvalitet, stručnost i duh prethodnih šezdeset pet brojeva.
