Titov avion - foto S:L i Muzej istorije Jugoslavije

1 od 21

Među hiljadama aviona što godišnje slijeću na aerodrom Tivat izdvojio se vazduhoplov koji se na pistu pored obale Tivatskog zaliva spustio u četvrtak i na njoj proveo nešto više od 24 sata – predivan stari „douglas DC-6 B“, ofarban u retro-livreju kakve su takvi avioni nosili pedesetih godina prošlog vijeka, kada su „šestice“ vladale nebom nad Evropom i SAD.

Na repu aviona napravljenog prije tačno 60 godina, amblem je multinacionalne kompanije za proizvodnju energetskih pića Red Bull. Ovaj „douglas“ naime, krunski je dragulj u impozantnoj kolekciji starih ili čuvenih vazduhoplova koju je u Salzburgu pod imenim „The Flying Bulls“ (Leteći Bikovi), sakupio osnivač i vlasnik kompanije Red Bull, austrijski milijarder Ditrih Matešic. Ovaj uspješni biznismen koji ima jugoslovenske korene zaljubljenik je u vazduhoplovstvo i stare avione pa je, njihovim sakupljanjem i letjenjem pod brendom Red Bulla, našao sjajan način dodatne promocije svoje kompanije i njenog energetskog napitka koji se prodaje pod sloganom „Red Bull daje ti krila!“

Spektakularni oldtajmer – jedini putnički DC-6 koji trenutno leti u svijetu, najveći je i svakako najvrijedniji avion u kolekciji „The Flying Bulls-a“. Iako su u njoj neki od izuzetno interesantnih i vrijednih aviona poput američkog srednjeg bombardera „north american B-25 J mitchell“, ili njegovih savremenika iz Drugog svjetskog rata, lovaca „locheed P-38 lightning“ i „chance-vought F4U-4 corsair“, veliki putnički DC-6 krunski je dragulj Matešiceve kolekcije jer je ovo avion sa pedigreom bivšeg zvaničnog predsjedničkog vazduhoplova ne jednog, već dvojice šefova država – Jugoslavije, Josipa Broza Tita i Zambije, dr Keneta Kaunde.

„Ovo je prvi put da ovaj avion dolazi u Crnu Goru. Sad kad smo stigli, od naših saradnika sam čuo da postoji mogućnost da nas tokom boravka u Tivtu, obiđe jedan 96-to godišnji veteran Jugoslovenskog Ratnog Vazduhoplovstva iz Beograda koji je nekad davno, letio ovaj avion. Ukoliko se to stvarno i desi, biće to fantastično za sve nas da budemo u prilici razmijeniti iskustva sa tim čovjekom i čuti njegove priče kako je to nekada bilo voziti Tita u ovom avionu.“- kazao nam je Rajmund Ridman, menadžer vazduhoplovnih operacija i glavni pilot flote aviona u „The Flying Bullsima“. On je jedan od dvojice kapetana koji su upravljali sa nekadašnjim avionom jugoslovenskog predsjednika na letu od Beča do Tivta. Pored njih, posadu su činili i jedan flajt-inženjer, jedan mehaničar i dvije stjuardese koje posebno atraktivno izgledaju u vintidž uniformi krojenoj po modi pedesetih. DC-6 koji sada nosi austrijske civilne oznake OE-LDA, u Tivat je u četvrtak doletio iz Beča, a sa njim je doputovalo tridesetak putnika od kojih su neki bili obučeni u duhu pedesetih godina prošlog vijeka kada su avioni DC-6 bili veoma popularni i letjeli brojne interkontinetalne linije. Među putnicima bilo je i članova porodice nekih od najboljih „Red Bullovih“ radnika porijeklom iz bivše SFRJ koje je vlasnik kompanije Ditrih Matešic nagradio nesvakidašnjim izletom do Crne Gore.  Oni su uživali u letu smješteni u udobnim foteljama i okruženi salonom napravljenim u masivnom drvetu.

Aktuelna unutrašnjost putničke kabine ovog aviona drugačije je konfiigurisana nego kada je on prije šest decenija letio za Tita, ali je zato kokpit – radno mjesto pilota i flajt-inžinjera- gotovo nepromijenjen. Umjesto modernih tzv. full glass kokpita sa nekoliko ekrana na kojima kompjuteri pokazuju sve potrebne podatke pilotima kakvi su odlika današnjih modernih aviona, u starom DC-6 sve je isto kao i na kraju Drugog svjetskog rata kad su se ovi avioni počeli proizvoditi – instrument pločom dominira gomila malih analognih pokazivača, tu je šuma arhaičnih prekidača, a pred pilotskim sjedištima su dvije starinske komandne palice sa tzv.poluvolanima.

„Osim nešto moderne navigacijske i komunikacijske opreme, sve je drugo na ovom avionu onako kako je bilo 1958. kkad je proizveden. Komande su prave „muške“ – nemaju nikakvu asistencju hidraulike i servo uređaja, sve radi mehanički putem čelilčnih sajli koje povezuju komande sa upravljačkim površinama na krilima i repu aviona. Da bi ste njime letjeli, ne treba vam samo dobar osjećaj i dosta snage, već i srce jer se ovi stari avioni voze najprije srcem i ljubavlju.“- objašnjava kapetan Ridman, ponosan što može da upravlja jedinim putničkim DC-6 koji danas još leti u svijetu.

„Ovo su izuzetno robusni i pozudani avioni što pokazuje da još uvijek nekoliko primjeraka DC-6, šest decenija nakon što su napravljeni, lete na Aljasci kao kargo avioni za prevoz tereta. Ovo je međutim, jedini putnički DC-6 na svijetu koji je u letnom stanju i jedino još na njemu možete doživjeti iskustvo putnika klasičnog starog komercijalnog aviona pogonjenog klipnim motorima iz pedesetih.“- ističe Ridman. Objašnjava da se ovaj DC-6 sada ne koristi za komercijalne, već za posebne promotivne i specijalne čater letove, te nastupe na brojnim aerormitinzima čiji posjetioci bivaju impresionirani izgledom, starom tehnologijom i načinom letjenja ovog oldtajmera koji je potpuno stran današnjim modernim mlaznim avionima.

Godišnje ovaj atraktivni starac koji je u perfektnom tehnilkom stanju, ostvari između 100 i 150 sati naleta, pa ljubitelji vazduhoplovstva baš i nemaju čestu priliku da uživaju u      fascinatnoj pojavi tog aviona – čiji se polirani alumijumski trup presijava na suncu, a neponovljivi zvuk i potmula tutnjava  njegova četiri velika radijalna klipna motora „Pratt&Whitney“ ukupne snage 10.000 konja, prosto obuzimaju svakog ko se nađe u njegovoj blizini.

Ovaj avion sa serijskim brojem 45563 sa fabričke trake svog proizvođača, kompanije „Douglas“ u gradu Santa Monika u Kaliforniji, sišao je oktobra 1958. Zvanični njegov naručilac bila je jugoslovenska državna aviokompanija JAT, ali je u stvari vlasnik tog aviona bila Vlada tadašnje FNRJ. Prvi probni let avion koji je bio među posljednjima od ukupno 704 izrađena primjerka „douglasa DC-6“, obavio je 13.okrobra te godine, nakon čega je predat jugoslovenskoj posadi koja se prethodno za letjenje na tom tipu vazduhoplova obučila u Amsterdamu, kod instruktora holandske aviokompanije KLM. Avion je zvanično upisan u jugoslovenski registar civilnih vazduholova 22.oktobra 1958. i dobio je oznaku YU-AFA. a na  prelet iz SAD za Jugoslaviju krenuo je 26.oktobra. Let na ruti Santa Monika-Njujork-Gander-London-Beograd trajao je tri dana,  a FNRJ je dobila svoj prvi avion sposoban za interkontinentalne letove. To je državi značilo mnogo ne samo za obuku daljeg letačkog kadra i uspostavljanje dugolinijskog saobraćaja njene kompanije JAT, već i za državni protokol jer je YU-AFA, iako je formalno bio registrovan kao vlasništvo JAT-a u suštini kupljen kao predsjednički avion za potrebe šefa jugoslovenske države – Josipa Broza Tita. Zato je ovaj avion bio i posebno opremljen sa luksuznije i komfornije konfigurisanom unutrašnjošću, donekle različitom od svog blizanca, drugog DC-6B registracije YU-AFB, koji mu se u Jugoslaviji iz SAD pridružio u krajem 1958. YU-AFB koji je takođe letio pod JAT-ovim oznakama, korišten je povremeno za redovan putnilki saobraćaj, međutim, to nikada nije bio slučaj sa YU-AFA, današnjim ponosom „The Flying Bullsa“. Ovaj avion bio je isključivo namijenjen Titu koji je njime putovao najčešće u zvanične međudržavne posjete, ali nerijetko i unutar Jugoslavije, posebno iz Boegrada prema Dubrovniku i Puli, odnosno Ljubljani. Na prvo veliko međunarodno putoivanje Tito je sa novim „douglasom DC-6“ otputovao krajem 1959., a za to vrijeme moćna i moderna četvoromotorna mašina sa lakoćom je iz Beograda doletjela do Madrasa i Delhija u Indiji. Koliko je šef jugoslovenske države tada bio „in“ kada je vazdušni transport u pitanju, potvrđuje i činjenica da su od 1947. do 1962. isti tip aviona DC-6 kao sopstvene zvanične predsjedničke avione, koristili i predsjednici SAD Hari Truman, Dvajt Ajzenhauer i Džon Kenedi.

Sa YU-AFA dok je letio za Tita, upravljale su miješane JAT-ove i posade profesionalnih pripadnika Jugoslovenskog Ratnog Vazduhoplovstva (JRV). Titov predsjednički avion od 1.januara 1961. i zvanično više nema nikakve veze sa JAT-om, već je upisan u flotnu listu JRV gdje dobija vojni evidencijski broj 7451, koji je nešto kasnije promijenjen u 73101. Sa njime je Tito od 1959. do kraja 1966. imao ukupno 55 letova u trajanju od ukupno 158 sati, a ovim DC-6, maršal i doživotni predsjednik Jugoslavije između ostalih, posjetio je Indiju, Egipat, Etiopiju, Sudan, Togo, Kipar, Norvešku, Alžir, Finsku, Rumuniju, Poljsku, Čehoslovačku i Istočnu Njemačku. Iako mu je sovjetski vođa Nikita Hruščov u znak prijateljska i otopljavanja do tada veoma zategnutih sovjetsko-jugoslovenskih odnosa 1957. poklonio potpuno novi sovjetski putnički avion „iljušin Il-14“ koji je on povremeno koristio za posjete pojedinim afričkim državama, Tito je ipak odlučio da svojim DC-6, iskaže još jedan simboličan vid prkosa i dokaza jugoslovenske političke samostalnosti. Naime, on je u svoju posjetu SSSR-u 1964. godine  iz Beograda umjesto u poklonjenom sovjetskom, otputovao u kupljenom američkom avionu, pa su Hruščov i ostali sovjetski zvaničnici koji su Tita sačekali na aerodromu u Lenjingradu, gledali jugoslovenskog vođu da na crveni tepih i pred počasni stroj izlazi iz njima mrskog „kapitalističkog“, američkog DC-6. Isto je Broz napravio i naredne godine kada je sa DC-6 otputovao u posjetu SSSR-u u Moskvu.

U ulozi zvaničnog aviona predsjednika SFRJ, ovog „starog Amerikanca“ 1967. je zamijenio prvo novi, veći i savremeniji i sovjetski „iljušin Il-18“ sa četiri turboelisna motora, a potom 1969. moderni francuski mlaznjak  „sud aviation SE-210 caravelle“, da bi od 1974. pa do kraja svog života, Tito letio u jednom od dva specijalno opremljena i za interkontinetalne letove podešena nova „boeinga B 727-200“  koji su služili u JRV.    Njegov stari DC-6 u SFRJ je ostao do 1975. u namjeni prevoza manje značajnih državnih, vojnih i politilkih delegecija, da bi ga te godine Jugoslavija poklonila Vladi Zambije gdje je nekadašnji Titov, postao zvanični avion predsjenika te afričke države, dr Keneta Kaunde. Ubrzo ga je i Kaunda „izgustirao“ i ostavio da napušten leži u jednom kraju vojnog aerpdroma u Lusaki, glavnog grada Zambije, gdje je staru „pticu“ sredinom devedestih pronašao avijacijski preduzetnik Kris Šute, vlasnik jedne male aviokmpanije iz namibijskog grad Vindhoek. Uz Titovog DC-6 koji je do tada ostvario izuzetno mali nalet od samo 4.700 sati, Šute je u Lusaki našao i njegovog takođe napuštenog, brata blizanca – nekadašnjeg YU-AFB koga je Jugoslavija takođe 1975.poklonila Zambiji. Kupio je oba aviona i obnovio ih, doveo u letno stanje i narednih godina sa njima vodio turiste na panoramske letove nad afričkom džunglom, savanama i Nijagarinim vodopadima. Šute je početkom devedestih bio primoran da proda jedan od ova dva aviona, pa se nekadašnji Titov vazduhoplov našao na tržištu i u martu 2004. slučajno ga nalazi i odmah kupuje Matešicev klub “The Flying Bulls“. Ekipa njihovih pilota i mehanilara otišla je u Namibiju „naoružana“ sa dosta rezervnih djelova i motornog ulja jer su stari radijalni klipni „Pratt&Whitney“ motori poznati po velikoj potrošnji ulja tokom rada, pa su avion nakon 28 sati leta i četiri zaustavljanja, iz Afrike doveli u Salcbur jula 2000. Odmah je započeo mukotrpni i skupi postupak potpune obnove i remonta vremešnog vazduhoplova, pa je nekadašnji Titov YU-AFA sa kojim je maršal obišao pola Evrope, Azije i Afrike, nakon tri godine rada i potrošenih nekoliko hiljada radnih sati mehaničara, 2004. ponovno zablistao punim sjajem i opet se vinuo u nebo. Avion je sada, kažu stručnjaci, u boljem stanju nego što je to bio kada je 1958. izašao iz fabrike, a uz puno ljubavi i pažnje koju mu pružaju u „Letećim Bikovima“, izvjesno je da će Titov „douglas“ još dugo godina na nebu Red Bullu „davati krila“.

TRAŽI PAŽNJU, ALI I UZVRAĆA LJUBAV

„Teško je reći koliko je ovaj avion zahtjevan za održavanje. U njegovu obnovu uložene su desetine hiljada radnih sati, ali sada kada je doveden u ovakvo perfektno stanje, za redovnu eksploataciju mu ne treba više od nekih 30 do 50 časova održavanja po satu naleta. Ovo je izuzetan avion – kad ga do vrha napunite gorivom, ima dolet od preko 8.000 kilometara što znači da možete iz Evrope sa njim doletjeti do Njujorka.    Na njemu su novi i vrlo dobro održavani motori koji troše samo litru do dvije motornog ulja po satu letjenja, a inače je norma za ove motore da mogu potrošiti i do 60 litara ulja na sat leta. Najveći užitak koji ova stara dama pruža pilotu je sjajan osjećaj da dok letite, uživate u nevjerovatnom i neponovljivom zvuku motora, upravljate sigurnim i pouzdanim avionom koji bukvalno neposredno osjećate kao dio sebe i koji za svoje vrijeme nastanka i dimenzije, ima zaista odlične performanse.“ -opisuje kapetan Ridman svog starog mezimca.

KAD ZAGRMI „DUPLA OSA“

Titov predsjednički avion dugačak je 32, 2 metra, a raspon krila mu izniosi 35, 8 metara. Maksimalna poletna težina ovog aviona je 42 tone, postiže najveću brzinu od 550 i krstareću od 460 kilometara na čas. Plafon leta mu je nešto iznad 7.600 metara, a maksimalni dolet 8.340 kilometara. U vazduhu neprekidno može ostati 23 sata. Najbitniji dio DC-6 su njegova četiri velika radijalna, vazduhom hlađena, klipna motora „Pratt&Whitney“ R-2800 CB-3 poznata kao „Double Wasp“ (dupla osa). Svaki od ovih monstruozno velikih motora sa ukupno 18 klipova rapoređenih u tzv. duploj zvijezdi, ima po preko 45 litara zapremine, te ubrizgavanje vode u cilindre radi postizanja dodatne snage. Zvuk koji ove mašine proizvode – prava tutnjava i potmula grmljavina – teško se da opisati riječima. Svaki od četiri motora, ima maksimalnu snagu od čak 2.500 konja kojom okreće veliki trokraki propeler, a pri „punom gasu“ motori ukupno troše 1.000 litara visokooktanskog avio-benzina na sat.